Στα χρόνια του δημοτικού, όπως αναφέρετε και στο βιογραφικό σας και πριν ακολουθήσει η φοίτησή σας στο Αρσάκειο Γυμνάσιο, εκπαιδευτήκατε με κατ’ οίκον διδασκαλία, τι πιστεύετε ότι σας προσέφερε ή τι πιθανόν σας στέρησε αυτή η επιλογή των γονιών σας και γιατί πιστεύετε ότι έγινε;
Πιστεύω ότι η απόφαση των γονιών μου θα είχε κάποιο λόγο. Όμως εγώ δεν τον ξέρω. Εξ άλλου τότε νόμιζα ότι αυτό ήταν το φυσιολογικό. Δεν ήξερα ότι υπήρχε και άλλος τρόπος εκπαίδευσης. Το καλό όμως ,το τεράστιο καλό ήταν η επιλογή του δασκάλου. Δεν έχω λόγια για να περιγράψω αυτόν τον σοφό άγιο άνθρωπο, τον γεμάτο καλoσύνη και με την απίστευτη μόρφωση. Ήταν πολύ γερά τα θεμέλια που αυτός έφτιαξε και που πάνω τους βασίστηκε όλος ο προσωπικός μου πολιτισμός. Η αναλυτική θεώρηση των πάντων, ο σεβασμός προς τον εαυτόν και σε όλους και όλα, η γνώση, η ταπεινοφροσύνη, ο θαυμασμός του κάλλους, η εγκράτεια και άλλα πολλά ήταν τα στοιχεία αυτού του ΔΑΣΚΑΛΟΥ, τα οποία προσπάθησε με αγάπη και υπομονή να μου τα περάσει. Τον ευγνωμονώ.
Καθώς διαβάζατε πολύ σαν παιδί ποιο βιβλίο θυμόσαστε ότι σας είχε εντυπωσιάσει εκείνα τα χρόνια;
Το πρώτο βιβλίο που μπόρεσα να διαβάσω μόνη μου ήταν μια συλλογή παραμυθιών. Τα ωραιότερα παραμύθια του κόσμου, λεγόταν. Δεν ήταν κανένα από τα γνωστά παραμύθια.Θυμάμαι ακόμη τον Αστραπόγιαννο, τον Μιστουλέτο, και άλλα που όμως δεν θυμάμαι τους τίτλους. Μετά ήρθε η Πηνελόπη Δέλτα. Όλα τα διάβασα με κορυφαίο ο καιρός του Βουλγαροκτόνου. Είχα ερωτευτεί τον Κωσταντίνο και έκλαψα πολύ όταν σκοτώθηκε. Η Αλεξία, ο Μιχαήλ και ο Νικήτας είναι πάντα αγαπημένοι ήρωες. Άλλος έρωτας Το παραμύθι χωρίς όνομα. Εκεί νομίζω ότι μυήθηκα στον συμβολισμό. Στα δεκατέσσερα έπεσε στα χέρια μου η τριλογία του Έρενμπουργκ. Πτώση του Παρισιού. Ένατο κύμα. Θύελλα. Από κει και ύστερα τα πάντα. Δεν ήταν και πολύ εύκολη η απόκτηση βιβλίων. Τα περισσότερα ήταν δανεικά. Στο σπίτι μας δεν είχαμε βιβλία. Δεν θυμάμαι να διάβαζε κανείς.
Όταν ξεκινάτε να γράψετε μια ιστορία γνωρίζετε εξ’ αρχής ότι θα είναι μικρή ή ακολουθείτε απλώς την εξέλιξή της και ότι προκύψει;
Ποτέ δεν ξέρω πώς θα εξελιχθεί μια ιστορία όταν αρχίζω να γράφω. Αρκεί να βρω την πρώτη φράση. Από κει και ύστερα αναλαμβάνει το μολύβι. Γράφω με μολύβι Faber-Castell.
Τι σας οδήγησε να γράψετε μικροδιήγημα και γιατί;
Μάλλον η τεμπελιά μου. Βαριέμαι γρήγορα. Θέλω το αποτέλεσμα όσο γίνεται πιο γρήγορα Ένας φίλος με χαρακτήρισε κάποτε μεταλλαγμένο τζίτζικα. Κάνω πολλά πράγματα αλλά βαριέμαι γρήγορα.
Έχετε δοκιμάσει να γράψετε σε μεγαλύτερη φόρμα, νουβέλα ή μυθιστόρημα;
Έχω δοκιμάσει όμως έχει μείνει στη μέση ακριβώς.
Η αγελάδα του γείτονα (2023, εκδόσεις ΑΩ) είναι το πρώτο βιβλίο σας, ενώ γράφετε περίπου από το 1960. Γιατί επιλέξατε να μην εκδώσετε νωρίτερα τα κείμενά σας.
Αν δεν είχα γνωρίσει την Χλόη Κουτσουμπέλη και τον Σωτήρη Παστάκα δεν θα είχα εκδώσει ποτέ. Ήταν αυτοί οι δύο που με εμψύχωσαν και με έκαναν να πάρω την απόφαση.
Πιστεύετε ότι υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στο μικροδιήγημα και σε άλλα λογοτεχνικά είδη και ποια είναι αυτά;
Πιστεύω ότι υπάρχουν διαφορές. Κατ αρχάς ο ίδιος ο συγγραφέας. Άλλος είναι ικανός να σε κρατήσει για 300 η 500 σελίδες και άλλος αυτός που μπορεί να σε γοητεύσει με 300 λέξεις. Και οι δύο είναι γητευτές του νου. Δεν είμαι όμως αυτή που μπορώ να κρίνω. Δεν έχω τις απαιτούμενες γνώσεις. Εγώ είμαι μια μεγάλη γυναίκα που έχω την τύχη να αγαπώ το χαρτί το μολύβι και τις λέξεις, όσες μπόρεσα να μάθω.
Πιστεύετε ότι το έργο του καλλιτέχνη συγκλίνει ή αποκλίνει από την ζωή και τον χαρακτήρα του;
Πιστεύω ότι ο καθένας έχει μία δεξαμενή μέσα του στην οποία αποθηκεύονται όλες οι εμπειρίες της ζωής μας. Από αυτήν αντλεί ο καθένας συγγραφέας η μη, μπορεί να είναι ποιητής , ζωγράφος, μάγειρας για να δημιουργήσει. Εκεί είναι και όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα μας από τα οποία δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς και αυτό βέβαια χαρακτηρίζει κάθε έργο.
Υπάρχουν συγγραφείς που έχουν επηρεάσει ή ακόμα και αλλάξει τον τρόπο που σκέπτεστε και που αντιμετωπίζετε την ζωή;
Ο τρόπος που αντιμετωπίζω εγώ τη ζωή βασίζεται σε μία μορφή μίμησης. Θέλω να πω ότι στη μακριά μου πορεία επέλεξα το πώς θέλω να είμαι. Βλέποντας, ακούγοντας, διαβάζοντας αποφάσισα ίσως όχι συνειδητά αν θα είμαι έτσι η αλλιώς. Η παιδεία και το περιβάλλον με αλλάζουν και με εξελίσσουν ακόμη και στα ογδονταπέντε χρόνια. Στο χέρι μου ήταν να αποφασίσω αν θα ήμουν παράξενη, γκρινιάρα και κακιά γριά ή η αγαπημένη γιαγιά όλων. Προσπαθώ για το δεύτερο και νομίζω ότι κάτι καταφέρνω. Ας είμαι τουλάχιστον ένα καλό παράδειγμα.
Μιλήστε μας λίγο περισσότερο για την αντισυμβατική ματιά –κρατώ την διατύπωση που διαβάζουμε στο βιογραφικό σας– και την στάση σας στον κόσμο.
Η στάση μου στον κόσμο. Ποία είναι άραγε;
Με πληγώνει. Η σκληρή συμπεριφορά, η αδιαφορία και η έλλειψη παιδείας και όταν λέω παιδεία δεν εννοώ τα δέκα διπλώματα, εννοώ τον σεβασμό, το νοίαξιμο. Παράδειγμα πολύ απλό. Στην πολυκατοικία μας είμαστε άγνωστοι, σχεδόν εχθροί. Αν θελήσω ένα λεμόνι δεν θα το ζητήσω από τη γειτόνισσα. Μικραίνει συνεχώς η αγέλη γιατί ο ένας λύκος τρώει τον άλλο. Τους αγαπώ τους ανθρώπους, τους χρειάζομαι αλλά τους φοβάμαι. Είμαι μία ανασφαλής πολίτης σε μία πανέμορφη χώρα. Είμαι εντάξει στις υποχρεώσεις μου χωρίς κανένα δικαίωμα ούτε στην παιδεία, ούτε στην υγεία ούτε στην αξιοπρέπεια.