Scroll Top

Μιχάλης Μοδινός | Συνέντευξη στην Μίνα Πετροπούλου

Υπεύθυνη στήλης | Μίνα Πετροπούλου

Η στήλη «Διαγωνίως» συστήνεται:

Η στήλη «Διαγωνίως» κάνει αφιερώματα σε ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών. Στόχος η παρουσίαση  δημιουργών που διαμορφώνουν και επηρεάζουν τις πολιτισμικές συνθήκες στη σύγχρονη Ελλάδα και όχι μόνο. Πρόσωπα που αντιστέκονται στο συνηθισμένο και το εύκολο με έργο και πολυποίκιλη προσφορά.

Αύγουστος 2020

Η επαγγελματική σας πορεία ως περιβαλλοντολόγου μηχανικού και γεωγράφου, αλλά και η ενεργός συμμετοχή σας στα κοινά  σας έδωσαν τη δυνατότητα αφενός  να γνωρίσετε ποικίλα μέρη του πλανήτη, αφετέρου να  χαρακτηρίζεσθε ως πολίτης του κόσμου. Επηρέασε αυτή σας η διαδρομή τις συγγραφικές επιρροές και τη συγγραφική σας εξέλιξη;

Καλή ερώτηση. Η επί πολλά χρόνια ενασχόλησή μου με το περιβάλλον, τον Τρίτο Κόσμο  και τα ζητήματα  ανάπτυξης έδωσαν μεταξύ άλλων  βιβλία που έγιναν «καλτ», ακόμη και  μπεστ σέλλερ στον καιρό τους, στη δεκαετία του ‘80. Χαρακτηριστικά παραδείγματα το Μύθοι της Ανάπτυξης στους Τροπικούς- Οικογεωγραφία και το Από τη Εδέμ στο Καθαρτήριο. Το γεγονός ότι πρόκειται για δοκίμια ή βιβλία ερευνητικού χαρακτήρα που κινούνται στο μεταίχμιο ανθρωπολογίας, γεωγραφίας, ταξιδιωτικών εντυπώσεων και περιβαλλοντικής έρευνας με οδήγησαν σ’ ένα πρωτότυπο είδος γραφής με χρήση της πρωτοπρόσωπης αφήγησης παρά το ότι το αντικείμενο των βιβλίων μου εκείνων ήταν «επιστημονικό». Το είδος αυτό ονομάσθηκε διεθνώς «Οικογεωγραφία» και άνοιξε το δρόμο για μια σύντηξη του παρατηρητή με το αντικείμενο της αφήγησης παρόμοια με αυτήν που υιοθετείται στη σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα. Από κει και πέρα, η στροφή προς την μυθοπλασία ήταν εύκολη αν και απαίτησε χρόνια συστηματικής δουλειάς, εντρύφηση στους κλασσικούς από τον Σταντάλ ως τον Ντοστογιέφσκι, συστηματικό ξαναδιάβασμα έργων που καθόρισαν τη νεότητά μου. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη και σήμερα αντλώ υλικό από προγενέστερες έρευνές μου και κάνω μια λογοτεχνία που θέλω να έχει αναπαραστατική ακρίβεια. Αυτό έκανα στον Μεγάλο Αμπάι που είναι προϊόν δεκαετούς έρευνας στην Αφρική και ειδικότερα στη λεκάνη απορροής του Γαλάζιου Νείλου. Ή στην Επιστροφή που αναλύει την ελληνική περιφέρεια και ειδικότερα το Νότιο Πήλιο. Οι τόποι με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα και πιστεύω ότι στην καλή λογοτεχνία έχουν πάντα κεντρικό ρόλο στην αφήγηση –είναι κάτι σαν κεντρικοί ήρωές της. Δεν ξέρω τι θα ήταν η Μαντάμ Μποβαρύ του Φλωμπέρ χωρίς καλή γνώση της επαρχιακής Γαλλίας, ή το Φως τον Αύγουστο του Φώκνερ χωρίς εξαντλητική καταγραφή της ανθρωπογεωγραφίας του Αμερικανικού Νότου. Σκεφθείτε τον Τουαίν, τον Μέλλβιλλ ή στις μέρες μας τον Μάρκες, ή ακόμη τον περίφημο εκείνο Παραγουανό τον Αουγκούστο Ρόα Μπάστος. Η γεωγραφία είναι παρούσα σε όλους αυτούς τους συγγραφείς και καθορίζει την πορεία των ηρώων, τις συγκρούσεις, το δράμα που εκτυλίσσεται μπροστά σα μάτια μας. Αποκορύφωμα του θριάμβου της γεωγραφίας στην μοίρα των ηρώων είναι η μυθική/ επινοημένη Κομητεία Γιοκναπατάουφα του Φώκνερ. Πεποίθησή μου είναι ότι  τίποτα δεν θα ήταν στη λογοτεχνία αυτό που είναι αν άλλαζαν οι χωρικές συντεταγμένες. Ακόμη και στη πεζογραφία «δωματίου» οι απόηχοι του έξω κόσμου έχουν τη σημασία τους.

Το συγγραφικό σας έργο ξεκινά λοιπόν σχετικά νωρίς: το 1986 εκδίδεται το Μύθοι της Ανάπτυξης στους Τροπικούς. Αφορά σε θέματα οικολογίας και ανάπτυξης, με μια περιηγητική/ γεωγραφική ματιά διόλου στερούμενη λογοτεχνικών αρετών και περιλαμβάνει  εκτεταμένα άρθρα -τρόπον  τινα μελέτες- δημοσιευμένες από το 1983 ως το 1985 στο πρωτοποριακό περιοδικό «Νέα Οικολογία», που άνοιξε ως γνωστόν  ποικίλους δρόμους σκέψης στον τόπο μας αλλά και διεθνώς. Παρατηρεί ο αναγνώστης ότι στα εκάστοτε κεφάλαια του βιβλίου υπάρχουν εισαγωγικά παραθέματα λογοτεχνών ή φιλοσόφων, αλλά και αποσπάσματα από το προσωπικό σας ημερολόγιο. Η  όλη ανάλυση διαπνέεται, αν μου επιτρέπετε, από λογοτεχνική αύρα. Ήταν συνειδητή επιλογή να διανθίσετε ένα επιστημονικό βιβλίο με τέτοια κείμενα και αν ναι, για ποιο λόγο; Ήταν ακόμη εμπρόθετη η συμπερίληψη πρωτοπρόσωπης αφήγησης που στα μάτια μου μας επαναφέρει σε παλιούς δασκάλους περιηγητές σαν ας πούμε τον Ηρόδοτο ή τον Παυσανία;

Είναι όπως τα λέτε. Η στροφή ήταν προγραμματισμένη και η προεργασία εμπρόθετη. Το ίδιο και τα ύφος της γραφής (και στις δύο διακριτές συγγραφικές μου περιόδους). Υπάρχει μια μακρά γεωγραφική/ ανθρωπολογική  παράδοση πίσω από την γραφή μου αλλά απαιτείται βέβαια και τόλμη για να γίνουν τομές στην εξιστόρηση – όποιο είδος και αν υπηρετεί κανείς. Τολμώ να πω ότι το αποτέλεσμα είναι αν μη τι άλλο πρωτότυπο, τουλάχιστον κατά τους αποτιμητές της δουλειάς μου. Η ομάδα της Νέας Οικολογίας –άνθρωποι ταλαντούχοι και υποστηρικτικοί όπως ο Ηλίας Ευθυμιόπουλος, ο συγχωρεμένος Λεωνίδας Λουλούδης, και πολλοί  άλλοι- με ενθάρρυναν  ιδιαίτερα, μου προσέφεραν ιδέες και έμπνευση. Το περιοδικό βοήθησε και το κλίμα ήταν το κατάλληλο. Ήμουν τυχερός με άλλα λόγια. Να προσθέσω ότι συνεργάσθηκα από νωρίς με επιδραστικά περιοδικά της εποχής όπως ο «Πολίτης» και το «Αντί και πριν από τη λογοτεχνική στροφή μου είχαν δημοσιευθεί, όπως ήδη επισημάνατε, τα ουκ ολίγα δοκιμιακά – επιστημονικά βιβλία μου με εμφανή προσπάθεια σύζευξης του επιστημονικού και αφηγηματικού λόγου.  Επρόκειτο για μια απόπειρα ανασυγκρότησης του θρυμματισμένου Όλου.  Συχνά έγραφα σε πρώτο πρόσωπο ακόμη και για δύσπεπτα  θέματα πάνω στην παράδοση που είχαν εγκαινιάσει ανθρωπολόγοι και γεωγράφοι. Συντηκόμουν με το αντικείμενο της αφήγησης. Θα έλεγα λοιπόν πως, σε  ό,τι αφορά τη λογοτεχνική μου στροφή επρόκειτο  για μια μετάβαση από το δοκίμιο στη μυθοπλασία. Παρά το ότι ο τοκετός  εμπεριείχε οδύνες  και μια μακρά αγρανάπαυση, ήρθε φυσιολογικά. Η μυθιστορηματική στροφή ήρθε όταν ένοιωσα ότι κλείνω έναν πνευματικό κύκλο και ότι απαιτείται η κάθαρση που μόνο η τέχνη της μυθοπλασίας μπορεί να προσφέρει προκειμένου να συλληφθούν τα μηνύματα των καιρών. Συγγραφέας πάντως αισθάνθηκα πολύ νωρίς  όταν κάποτε με επισκέφθηκε στο εργοτάξιο μες στην καρδιά της ζούγκλας στο Καμερούν ένας φύλαρχος για να μου πει ότι το έργο οδοποιίας όπου δούλευα είχε ξυπνήσει τους προγόνους. Επρόκειτο για τα εκρηκτικά που χρησιμοποιούσαμε για να ανοίξουμε διόδους στη ζούγκλα. Την ίδια νύχτα άρχισα να γράφω το πρώτο μου βιβλίο, το Μύθοι της Ανάπτυξης στους Τροπικούς, που σήμερα βρίσκεται στην έκτη του έκδοση.

Αποφασίζετε λοιπόν το 2005 να εμφανιστείτε στα λογοτεχνικά δρώμενα, αφότου έχετε διανύσει ένα μεγάλο κύκλο ως συγγραφέας/ εκδότης/ θεωρητικός του οικολογικού κινήματος, αφήνοντας πίσω σας την παρεμβατική, ακτιβιστική, πολιτική δράση.   Το πρώτο σας μυθιστόρημα το Χρυσή Ακτή,  κάνει αίσθηση στα λογοτεχνικά πράγματα (αν και λίγοι πίστευαν ότι το εγχείρημα θα είχε διάρκεια). Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να το κάνετε; Πως οδηγηθήκατε σε μια τέτοια στροφή;

Ο παρατηρητής  εμπλεκόταν πάντα στο έργο μου με το αντικείμενο της αφήγησης. Ήθελα να επανέλθω στο παλιό μου όνειρο να γράψω μυθοπλασία. Από κει και πέρα δούλεψα πολύ. Τι άλλο; Όπως η οικολογία στοχεύει στην  διεπιστημονικότητα, έτσι  και η λογοτεχνία  απαντά  στο  αίτημα της σύνθεσης: την οργανική ανασύσταση ενός κατατεμαχισμένου κόσμου, την ανάδειξη της σχέσης ανθρώπου -φύσης,  εντέλει την κάθαρση. Στα τέλη του 2004, ωρίμασε λοιπόν η ιδέα της Χρυσής Ακτής και όπως ξέρετε  ακολούθησαν άλλα επτά μυθιστορήματα.  Το Πλέγμα, το τελευταίο μου μυθιστόρημα, είναι καθαρά αθηνοκεντρικό, με ιστορίες της τρέχουσας ζωής, με ήρωες κυνικούς που έχουν απομυθοποιήσει τη ζωή εν μέσω της παρατεταμένης κρίσης, με χιούμορ σαρκασμό αλλά και ενσυναίσθηση για τα ανθρώπινα.

Πολλαπλές συμμετοχές σε βραχείες λίστες, εθνική επίσημη πρόταση για το Ευρωπαϊκό Λογοτεχνικό Βραβείο, βραβεία λογοτεχνικών περιοδικών, Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, τέλος το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για την Εκουατόρια: δικαιώνουν αυτές οι διακρίσεις  το έργο σας;

Προσφέρουν μια πρόσκαιρη δικαίωση, ασφαλώς. Ωστόσο, άλλοι είναι οι παράγοντες που κάνουν ένα έργο να διαρκέσει – να νικήσει το χρόνο. Η ιστορία θα κρίνει αν απεικόνισα την εποχή μου στο μέτρο που μου αναλογεί. Ίσως οι βραβεύσεις δείχνουν ότι αναγνωρίζεται η προσπάθειά μου να φέρω ένα φρέσκο αεράκι στην συχνά εσώκλειστη στον εαυτό της ντόπια παραγωγή. Να διευρύνω τη θεματική, να θυμίσω ότι δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο, ως άτομα και ως έθνος. Ίσως νομιμοποιούν ένα είδος αποκαθαρμένου, «νέου κοσμοπολιτισμού», όπως έχει επισημάνει μεταξύ άλλων ο μετρ της κριτικής μας Δημήτρης Ραυτόπουλος.

Η «άλλη» ζωή που ξεκίνησε για τον Μοδινό ως μυθιστοριογράφο, τι  προσέδωσε στον Μιχάλη ως άνθρωπο;

Α! πάρα πολλά (και πολύ πρακτικά καμιά φορά). Πιστεύω στον διδακτικό ρόλο της λογοτεχνίας κι ας λένε… Ανακάλυψα πράγματα, έμαθα πράγματα. Καθημερινά μαθαίνω διά της λογοτεχνίας, ανακαλύπτω τον Άλλο, αλλά και ολόκληρες γνωστικές ηπείρους. Η καλή λογοτεχνία σήμερα (κυρίως η αγγλοσαξωνική) κάνει πολλή έρευνα ακόμα και σε δύσβατους τομείς όπως, η γενετική, το περιβάλλον, η ιατρική, η βιολογία. Ίσως εντέλει να έγινα καλύτερος άνθρωπος. Συνομιλώ καθημερινά με τους εν δυνάμει αναγνώστες – με συντροφεύουν…. Λίγο είναι αυτό;

Χρειάζονται ειδικές συνθήκες γραφής για σας; Εραστής του χαρτιού ή του πληκτρολογίου;

Το χαρτί είναι ο έρωτας της ζωής μου. Το πληκτρολόγιο μια βολική ερωμένη, (που έχει ωστόσο τα κουμπιά της….). Ειδικές συνθήκες δεν απαιτούνταν παλιά –έγραφα ακόμη και μέσα σε λεωφορεία ή σε αεροδρόμια. Όσο γερνάω όμως απαιτώ το ήρεμο νησί μου – μεταφορικά και κυριολεκτικά.

Ο Μεγάλος Αμπάι και η Εκουατόρια είναι  βιβλία με θέματα  όχι συνήθη στη σύγχρονη νεοελληνική γραμματεία. Δεν είναι μόνο ο τόπος που κατά κύριο λόγο εξελίσσονται τα δρώμενα, η Αφρική, αλλά και η όλη σύλληψη της μυθοπλασίας τους, η ευρύτητά της, η ενασχόληση με οικουμενικά θέματα, ένα είδος ιστορικής μεταμυθοπλασίας. Πώς εμπνευσθήκατε αυτά τα βιβλία και πόσος χρόνος χρειάστηκε για να ολοκληρωθούν;  Μπορούν να θεωρηθούν «αδελφά» μυθιστορήματα;

Ασφαλώς είναι αδελφά ή μάλλον δίδυμα βιβλία. Απέχουν ωστόσο ένα αιώνα μεταξύ τους, οπότε αλλάζουν οι θεματικές γραμμές, η έμφαση, ακόμη και οι υφολογικές γραμμές: από την ανακάλυψη του κόσμου και τον έρωτα της περιπέτειας στην επιστημονική και γεωπολιτική κυριαρχία ή την πρώιμη παγκοσμιοποίηση μεσολάβησαν πολλά.  Χρειάστηκαν δεκαετίες για να ωριμάσουν τα βιβλία αυτά  και αρκετά χρόνια για να γραφούν. Άλλωστε απέχουν μια δεκαετία και βάλε μεταξύ τους (εκδόθηκαν το 2007 και το 2018 αντίστοιχα).  Έχει βεβαίως προηγηθεί τεράστια επί τόπου έρευνα αλλά και αξιοποίηση των δικών μου και άλλων επιστημονικών ερευνών. Ενσωματώνω  σε αυτά ποικίλα  υφολογικά μεταμυθοπλαστικά κεκτημένα της σύγχρονης διεθνούς λογοτεχνικής παραγωγής (ή τουλάχιστον το προσπάθησα).

Στο σύνολο των μυθιστορημάτων σας, ανεξάρτητα από τα θέματα που πραγματεύονται και τις χρονικές περιόδους που διαδραματίζονται, η Αφρική είναι πανταχού παρούσα, άλλοτε περισσότερο κι άλλοτε λιγότερο έντονα. Το συνειδητοποιείτε, όταν γράφετε;

Α! η Μαύρη Αφρική είναι τεράστια επιρροή – άλλαξε τη ζωή μου.  Είναι ένα ταξίδι στον χώρο αλλά και τον χρόνο, σαν να βλέπεις σε μια ζωφόρο διάφορες φάσεις της ανθρωπότητας, από τον πρωτογονισμό έως και σύγχρονες εκδοχές του πολιτισμού.  Οι φυλές εκεί ζούσαν σε  καθεστώς αυτάρκειας, ισορροπίας,  με ευρύ πολιτιστικό υπόβαθρο, – μουσικές, χοροί, γλυπτική, επεξεργασία υλών… Υπήρχε μια ελευθεριότητα στα ερωτικά ζητήματα, έβλεπες εκπληρωμένο το μεγάλο φεμινιστικό αίτημα της εποχής, να βγουν ελεύθερα, να ερωτευτούν. Τα εξώγαμα παιδιά ήταν αποδεκτά εκ παραδόσεως. Εκεί δεν συνάντησα ποτέ την απαξίωση της γυναίκας και τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχε πορνεία – δυστυχώς υπάρχει σε τεράστιο βαθμό σήμερα.

Οι ήρωες και οι ηρωίδες, ειδικά στα  Ο Μεγάλος Αμπάι, Η Σχεδία, Άγρια Δύση   και Εκουατόρια διέπονται από αναζητήσεις και διεκδικήσεις επικών στόχων και επικού περιεχομένου. Τι πιστεύετε πως αυτά τα  πλάσματα μυθοπλασίας μπορούν να προσφέρουν στους αναγνώστες της εποχής μας;

Η λογοτεχνία επιτελεί πολλές  λειτουργίες πέραν της γνωστικής – που πάντως δεν είναι αμελητέα: τέρπει, συγκινεί, επανατοποθετεί το άτομο εντός του κόσμου, αναβαθμίζει αισθητικά, επεξεργάζεται «το εαυτόν και το έτερον» όπως έλεγαν οι αρχαίοι πρόγονοι, κυρίως όμως στοχεύει στην κάθαρση. Αυτή είναι η κύρια λειτουργία της όπως τουλάχιστον την  διδαχθήκαμε από τις τραγωδίες των κλασσικών.  Σε σχέση με την ιστορία λ.χ., το μυθιστόρημα μπορεί ιδεατά να προσφέρει μια περισσότερο ολοκληρωμένη εικόνα – περισσότερο συστημική, αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο του οικολογικού συρμού. Ειδικά δε σε καιρούς κρίσης, όπου ούτε καν οι θρησκείες δεν νομιμοποιούνται να ασκήσουν τις καθαρτήριες λειτουργίες τους, η λογοτεχνία οφείλει  να υποκαταστήσει την έννοια του ιερού σε πραγματικό έδαφος. Εξ αυτών πηγάζουν και οι μεγάλες θεματικές γραμμές που υπαινιχθήκατε.

Κατά τα άλλα, στα βιβλία μου  ο επιστημονικός λόγος είναι πανταχού παρών αλλά ελπίζω  αφομοιωμένος. Δεν μπορώ να παραιτηθώ απ’ αυτόν και άλλωστε γιατί να το έκανα; Πολλοί σημαντικοί σύγχρονοι συγγραφείς, αγγλοσάξονες κυρίως, εντρυφούν σε βάθος σε δύσκολα επιστημονικά πεδία προκειμένου να γίνουν πειστικοί. Δείτε τον  Τζων Απντάικ και την τετραλογία του «Λαγού» του, δείτε τον Ίαν ΜακΓιούαν που τη μια χρονιά «σπουδάζει» νευρολογία και την άλλη φυσική για να κάνει πειστικούς τους γιατρούς ή περιβαλλοντολόγους ήρωές του. Ζούμε σ’ ένα περίπλοκο τεχνικό περιβάλλον, σε μια «κοινωνία της διακινδύνευσης» κατά τον Ούλριχ Μπεκ,  και η λογοτεχνία οφείλει να μην στρέφει τα νώτα στις προκλήσεις. Σε ό,τι αφορά  την από  νωρίς ενασχόλησή μου με την οικολογία, θα έλεγα ότι με τη λογοτεχνική μου στροφή προσπάθησα με συνέπεια να γυρίσω την πλάτη στις ιδεολογικές και πρακτικές παραδοχές της. Ωστόσο εκείνη δεν με εγκαταλείπει – σαν επίμονη ερωμένη. Πιστεύω ότι έχω καταφέρει –και το αναγνωρίζουν και οι δύσπιστοι κριτικοί-  να βάλω στο πλάι το ακτιβιστικό, παρεμβατικό, επιστημονικό  μου παρελθόν και μάλιστα να το σατιρίζω. Δεν απαρνούμαι τα θεωρητικά μου έργα αλλά και δεν υποτάσσω τη μυθοπλασία σε αυτά – το αντίθετο κατασκευάζω διαρκώς κυνικούς αντιήρωες.

Εν αντιθέσει με την προηγούμενη ερώτηση, στη Χρυσή Ακτή, την Άγρια Δύση, την  Επιστροφή, αλλά κυρίως το Τελευταία Έξοδος – Στυμφαλία  και Το Πλέγμα, οι ήρωες έχουν χαρακτηριστικά που αγγίζουν ευκολότερα την αυτο-εικόνα του αναγνώστη. Είναι ένας τρόπος εξιλέωσης για τους επικούς χαρακτήρες άλλων ηρώων σας ή μια ανάγκη που πηγάζει από τον προβληματισμό σας για τον άνθρωπο του σήμερα και τις εναγώνιες ή λιγότερο επίπονες προσπάθειες  επιβίωσης του σε κάθε επίπεδο;

Είναι μια γείωση από τα ψηλά στα χαμηλά. Είναι και μια προσαρμογή στην Ελλάδα της κρίσης, μια βουτιά στον βούρκο του παρόντος. Η Χρυσή Ακτή αποδείχτηκε μεταξύ άλλων προφητική, η Στυμφαλία έπλασε μια δυστοπία του κοντινού μέλλοντος της Ελλάδας αλλά και της Ευρώπης. Δεν λείπουν κι εκεί οι μεγάλες θεματικές γραμμές ή ο «λογοτεχνικός διεθνισμός». Κυρίως δεν λείπει διόλου η Φύση ως κεντρικό δραματουργικό στοιχείο. Ακόμη και σε μια αθηναιοκεντρική αφήγηση όπως το Πλέγμα η υπαρξιακού χαρακτήρα παρουσία της φύσης είναι νομίζω εμφανής σε σκόρπια σημεία.

Η μυθοπλαστική παρουσία στο βιβλίο Εκουατόρια ενός ήρωα  που έχει το ίδιο όνομα με εσάς (Μιχάλης Μοδινός) και την ίδια καταγωγή, ακόμα και ίδιες ευαισθησίες (οικολογικές, αγάπη για το περιβάλλον), σηματοδοτεί κάποιες μύχιες επιθυμίες σας; Με ποιο σκεπτικό κάνατε αυτή την επιλογή;

Προβάλλω τον εαυτό μου στο παρελθόν. Φαντασιώνομαι την ζωή μου υπό εκείνες      τις συνθήκες και του προσδίδω αντίστοιχα χαρακτηριστικά, ιδέες, προβληματισμούς. Ωραία ιδέα δεν είναι;

Στο Πλέγμα και την Επιστροφή παρουσιάζετε δύο αλλοδαπές γυναίκες -την αλβανή Εμαννουέλα Μπέλο και τη βουλγάρα Άλμα-, να έχουν καθοριστικό ρόλο στα διαδραματιζόμενα της εκάστοτε μυθοπλασίας. Καθόλου τυχαίες επιλογές. Σωστά;

Πράγματι. Είναι κυρίαρχο ζήτημα στην εποχή μας οι μεταναστεύσεις και η ενσωμάτωση. Επίσης είναι κεντρικό στην πολιτική ατζέντα σε ευρωπαϊκό και όχι μόνο επίπεδο. Μυθοπλαστικά είναι ένα νεύμα προς την γνωριμία του άλλου και βέβαια την συνύπαρξη. Η λογοτεχνία δεν πρέπει να απεκδυθεί του καθοδηγητικού της ρόλου, κατά τη γνώμη μου.

Το ερωτικό στοιχείο στα μυθιστορήματά σας είναι, χωρίς να γίνεται φορτικό, έντονο. Από το πρώτο ως το τελευταίο σας. Οι περιγραφές σας, ίσως ιδιαίτερα κυνικές σε κάποια σημεία, έχουν τη δύναμη  κινηματογραφικής αποτύπωσης, τέτοιας που δύσκολα συναντάς στη νεοελληνική γραμματεία (όπως λ.χ. οι ερωτικές συνευρέσεις του Απόστολου και της Νόρας στην Επιστροφή). Πόσο δύσκολη είναι η διαχείριση τέτοιων σκηνών για τον ίδιο τον συγγραφέα που θέλει να αναφερθεί ή να περιγράψει το βασικό ένστικτο χωρίς να γίνει η διήγησή του φτηνή;

Πολύ δύσκολη αλλά για μένα απαραίτητη. Πράγματι, σπανίζει ακόμη στη διεθνή παραγωγή ο «βρώμικος ρεαλισμός» αλλά και η ψυχανάλυση αυτού του τύπου. Τι άλλο να πω επ’ αυτού, ότι ίσως δεν πρέπει να κωλώνουμε σε παρόμοιες δυσκολίες; Το μόνο κριτήριο στη λογοτεχνία είναι η διαχείριση του καλού γούστου και αυτή κρίνεται από ποιότητα του αποτελέσματος.  Η πολιτική ορθότητα μας φόρεσε πολλούς κορσέδες, ας μην προσθέσουμε και άλλους.

Στα βιβλία σας, έχω προσωπικά υποστηρίξει, υπάρχουν χαρακτηριστικά γραφής του Θουκυδίδη (πολυσύνθετη γραφή που συμπυκνώνει ποικίλα νοήματα), περιγραφής του Ομήρου (ειδικά στην Εκουατόρια και την αποτύπωση/καταγραφή μαχών) ή κοσμοθεωρίας  του Αριστοτέλη (συχνά προτάσσετε την ανάγκη του Όλου έναντι του Μέρους και μιας παγκόσμιας συνείδησης έναντι του ατομικισμού). Είναι κάτι που συνειδητοποιείτε όταν γράφετε ή γίνεται υποσυνείδητα εξαιτίας των διαβασμάτων και των επιρροών του αναγνωστικού σας παρελθόντος;

Ευχαριστώ για τους παραλληλισμούς, πολύ κολακευτικοί. Ενίοτε έχω πράγματι συνείδηση της αριστοτέλειας μίμησης. Τα δάνεια και οι οικειοποιήσεις ωστόσο είναι βασικό στοιχείο της παρεξηγημένης έννοιας της διακειμενικότητας. Αντλώ από πολλά είδη γραφής που συχνά δεν είναι λογοτεχνικά. Κυρίως όμως παρακολουθώ πολύ στενά την σύγχρονη διεθνή παραγωγή και αντλώ έμπνευση από παντού όπου μπορεί αυτή να βρεθεί.

Το ότι θεωρείστε από ορισμένους κλασικός συγγραφέας είναι κάτι που αποδέχεσθε ως θετικό πρόσημο για τη μυθιστορηματική σας πορεία ή το αντίθετο;

Ίσα ίσα. Τι το καλύτερο; Άλλωστε κλασσικός δεν σημαίνει ανενεργός ούτε μουσειακός. Στην περίπτωσή μου, αυτοί που το ισχυρίζονται μάλλον υπονοούν τις αρχέγονες πηγές της έμπνευσης, από την μυθοποιημένη φύση ως την ανθρώπινη περιπέτεια στο σύνολό της, Αλλά ποταμοί σαν τον Νείλο είναι πολύ μεγάλοι έτσι κι αλλιώς. Ίσως «κλασσικός»  σημαίνει λοιπόν να ρέεις αιωνίως σαν τον ιερό ποταμό. Αλλά βέβαια εγώ δεν είμαι παρά ένας ασήμαντος παραπόταμος (ή ίσως ένας εποχιακός χείμαρρος) που η κλιματική αλλαγή απειλεί να τον στερέψει. Δικαιούμαι πάντως να ελπίζω σε καλές βροχοπτώσεις…

Φωτογραφία: Ο Μιχάλης Μοδινός στα υψίπεδα του Μάτο Γκρόσσο

Βιογραφικό Μιχάλης Μοδινός

Βιογραφικό Μίνα Πετροπούλου