Κώστας Ακρίβος, “Όνομα πατρός: Δούναβης”, Εκδοσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, Μάρτιος 2025
Η ιστορία του βιβλίου μου “Όνομα πατρός: Δούναβης”, (εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ – Μάρτιος 2025 ISBN:978-618-03-4442-4) έγινε επιθυμώντας όχι να γράψω κάποια «στεγνή» βιογραφία, αλλά καταθέσω μια μυθιστορηματική βιογραφία…Άλλωστε η ζωή του Ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι δεν μοιάζει με μυθιστόρημα, είναι από μόνη της ένα μυθιστόρημα.
Από τη Ρωσία, με αγάπη
Το φθινόπωρο του 1927 συναντιούνται στη Μόσχα ο Παναΐτ Ιστράτι με τον Νίκο Καζαντζάκη. Είναι και οι δύο καλεσμένοι από τη σοβιετική κυβέρνηση, για να τιμήσουν τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης, καθώς ήταν γνωστά, τουλάχιστον εκείνη την εποχή, τα φιλοσοβιετικά αισθήματα και του ενός και του άλλου.
Η συνάντηση θα γίνει στην πανσιόν όπου μένει ο Ιστράτι. Λίγες μέρες νωρίτερα τον είχε ειδοποιήσει με χειρόγραφο σημείωμα, την ώρα που ο Καζαντζάκης ολοκλήρωνε μια ομιλία ενώπιον των δεκάδων προσκεκλημένων από όλο τον κόσμο: “Ωραία τους τα κοπάνησες στους κουτόφραγγους! Έλα να με δεις. Ο πατέρας μου ήταν Κεφαλλονίτης, εγώ είμαι ο Παναΐτ Ιστράτι”.
Πράγματι, ο Καζαντζάκης πηγαίνει στην πανσιόν, εκεί όπου βρίσκει τον Ιστράτι ξαπλωμένο στο κρεβάτι, επειδή ήταν ξανά άρρωστος – τον ταλαιπωρούσε η φυματίωση. Λόγο στον λόγο και κουβέντα με την κουβέντα, γνωρίζονται όλο και περισσότερο και δεν αργεί ο ένας να συμπαθήσει τον άλλον. Αφού περνάει κάμποση ώρα με συζητήσεις γύρω από το έργο τους αλλά και για το όραμα του κομουνισμού, ασπάζονται και εγκαινιάζουν έτσι τη φιλία τους. Λίγο αργότερα ο Ιστράτι σηκώνεται από το κρεβάτι, βγαίνουν έξω, πηγαίνουν σ΄ ένα εστιατόριο, τρώνε και στη συνέχεια ξεκινούν να συναντήσουν τον Μαξίμ Γκόρκι. Από τη συνάντηση με τον μεγάλο ρώσο συγγραφέα φεύγουν προβληματισμένοι, ιδίως ο Ιστράτι, καθώς τον περίμενε πιο θερμό και εκδηλωτικό.
Στα μέσα Νοεμβρίου ξεκινούν μαζί με άλλους ξένους συγγραφείς ένα ταξίδι για να επισκεφτούν τον νότο της Ρωσίας και να δουν τα επιτεύγματα της νέας κυβέρνησης. Επιστρέφουν ενθουσιασμένοι και αποφασίζουν να έρθουν στην Ελλάδα για να μιλήσουν για αυτό το «θαύμα».
Από την Πρωτοχρονιά του 1928 μέχρι και τα τέλη Φεβρουαρίου η δράση του Ιστράτι, ομιλίες και επισκέψεις σε φυλακές και σανατόρια, θα θορυβήσει την αστική τάξη της χώρας, με αποτέλεσμα να απελαθεί. Όμως, την ίδια τύχη θα έχει και έναν χρόνο αργότερα, καθώς σ΄ ένα δεύτερο ταξίδι που θα κάνουν οι δυο τους, παρέα αυτή τη φορά με τις συντρόφους τους, ο Ιστράτι εντοπίζει τα κακώς κείμενα της σοβιετικής διακυβέρνησης και τα καταθέτει γραπτώς σε βιβλίο του.
Σ΄ εκείνη τη φάση οι σχέσεις των δύο αντρών θα ψυχρανθούν, για άγνωστο λόγο, και οι πορείες τους θα χωρίσουν. Μέχρι τον θάνατο του Ιστράτι δεν μέλλεται να συναντηθούν ποτέ, αν και τη διετία 1934-1935 αντάλλαξαν πολλές επιστολές, ένθερμες και αισιόδοξες για τη ζωή και το έργο τους. Όταν ο Καζαντζάκης θα πληροφορηθεί το τέλος του Ιστράτι, καταρρακωμένος, θα γράψει έναν σύντομο επιτάφιο, μετανιωμένος για τη χρόνια αποξένωσή τους.
Ήταν μια φιλία θυελλώδης, αινιγματική, παρόμοια σε ένταση με εκείνη που είχε βιώσει ο Καζαντζάκης στο πλευρό του Άγγελου Σικελιανού. Αν παραμένει ιστορική, είναι γιατί φανερώνει πόσο δύσκολο εγχείρημα είναι να πλησιάσει ένας μεγάλος δημιουργός έναν άλλο ισοϋψή του. Αυτό όμως είναι και το διαχρονικό διακύβευμα στον χώρο των ανθρώπων του πνεύματος: ο διάλογος και η συνύπαρξη.
Κώστας Ακρίβος