Γράφει ο Δημμήτρης Παπανδρέου
Δείκτης ιστορικότητας και ιστορικά γεγονότα
Η ιστορική γραφίδα έχει την τάση να αφήνει το στίγμα της συχνότερα όταν τα ιστορικά γεγονότα κάνουν αισθητή τη παρουσία τους χτίζοντας αυτό που θα ονομάσουμε ιστορική ύλη. Έργο του ιστορικού είναι να αξιολογήσει το περιεχόμενο αυτής, να το ταξινομήσει ανά θεματική κατηγορία γιατί κάθε ιστορικό γεγονός διασπάται, και κυρίως να ξεδιαλύνει το ζήτημα του δείκτη ιστορικότητας των υπό εξέταση γεγονότων. Με πιο απλά λόγια ο ιστορικός καλείται να αποφασίσει ποια συμβάντα θα συμπεριληφθούν στην ιστορική του ανάλυση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτά με χαμηλό δείκτη ιστορικής παραγωγικότητας θα διαγραφούν ή θα υποβαθμιστούν. Έχει ωσαύτως σημασία να διερευνηθεί ο βαθμός συνέχειας των υπό αξιολόγηση συμβάντων, δηλαδή αν είναι τελείως αυτοτελή ή προέκταση προγενέστερων. Οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν βέβαια, ειδικά όταν αναλύεται η ιστορία ως παγκόσμια προοπτική, ότι τα γεγονότα είναι νομοτελειακά αλληλένδετα. Πράγματι, αυτό είναι αληθές όταν εξετάζονται ιστορικά σύνολα με οικουμενικό βεληνεκές και μεγαλύτερη χρονική διάρκεια όπως οι μεγάλοι πολιτισμοί και οι Αυτοκρατορίες. Στην προκείμενη περίπτωση η ανάλυση δεν μπορεί να αποφύγει την τήρηση του δείκτη συνέχειας των γεγονότων, εφαρμόζοντας, όπου χρειάζεται και ασφαλή μεθοδολογικά πρότυπα όπως σύνδεση ανάμεσα στα αίτια και τα αιτιατά των γεγονότων.
Στην εποχή που διανύουμε, υπάρχει προβληματισμός για το τι συνιστά ιστορικό γεγονός. Η γνώση των παραμέτρων του παρελθόντος που έχουν ήδη νομιμοποιήσει την θεμελίωση της ιστορικότητας των γεγονότων αποτελεί μια ασφαλή εγγύηση για την ορθή εκτίμηση της σύγχρονης ιστορικής συγκυρίας. Η ιστορική ύλη των πρώτων δεκαετιών του αιώνα μας είναι ήδη συσσωρευμένη και αναμένει την αξιολόγησή της. Διακρατικές συγκρούσεις, διακυμάνσεις στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, οικονομικές εξελίξεις, κοινωνικά ρεύματα, η πρόοδος της τεχνολογίας που ως τεχνητή νοημοσύνη δείχνει αποφασισμένη να συναγωνισθεί τον ανθρώπινο παράγοντα, ο καταιγισμός πληροφοριών και ειδήσεων, τα ερωτηματικά γύρω από την κλιματική αλλαγή, τα δημογραφικά ζητήματα και ο υπερπληθυσμός, η αναβίωση παλαιών αντιπαραθέσεων, οι αμφιβολίες γύρω από τον ρόλο των θρησκειών και των ιδεολογιών και η γένεση νεότερων βραχύβιων ή μη, όλες αυτές οι μεταβλητές συνθέτουν μια ιστορική ύλη υψηλής πυκνότητας και δυναμικής. Το καινούργιο ωστόσο πραγματικά στοιχείο που καθιστά ακόμη πιο δύσκολο το έργο του σύγχρονου και αυριανού ιστορικού είναι ο πολλαπλασιασμός της διακινούμενης πληροφορίας που περιπλέκει το διαχρονικό πρόβλημα διάκρισης των πηγών. Η καταγραφή όλων των πληροφοριών μοιάζει πρακτικά αδύνατη αλλά η ανεξέλεγκτη, που τελικά γίνεται αυτόνομη υπερπληροφόρηση μετατρέπει τον καθένα σε στιγμιαίο ιστορικό του παρόντος που θεωρεί εαυτόν ικανό να γράψει ιστορία και να αφήσει το ίχνος του. Αυτό σημαίνει ότι θα εμφανίζονται συχνότερα επίδοξοι ιστορικοί ή ψευδοπροφήτες της ιστορικής επιστήμης που θα επιχειρούν να την προδιαμορφώσουν. Η άντληση συμπερασμάτων από το άυλο και νοητό σύμπαν της υπερπληροφόρησης θα έχει παρενέργειες εις βάρος της πραγματικής Ιστορίας. Αυτό οδηγεί στην πιθανότητα διεκδίκησης του ιστορικού αλάθητου από τον αστάθμητο παράγοντα, ο οποίος έδρασε μεν και στο παρελθόν χωρίς όμως οι τότε ιστορικοί να του απονείμουν τίτλους αυθεντίας. Η παραμόρφωση της ιστορικής πραγματικότητας από τον πληροφοριακό ντετερμινισμό πλήττει πέρα από την εγκυρότητα των πηγών που παλεύουν σκληρά για να καθιερωθούν ως πηγές, τους δυο βασικούς πυλώνες της Ιστορίας, το γεγονός και τον ιστορικό του. Η μεγέθυνση του χάσματος ανάμεσα στα δυο μέρη ακυρώνει εν τοις πράγμασι την αποστολή και των δυο: των γεγονότων να μιλούν από μόνα τους, όπως γενικά πιστεύεται, αλλά και του ιστορικού να τα κάνει να «μιλήσουν».