Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;
Αν δεχτούμε την άποψη του Vilém Flusser πως η ποίηση είναι παραγωγή βιωματικών μοντέλων και χωρίς τέτοια μοντέλα δε θα μπορούσαμε σχεδόν τίποτα να αντιληφθούμε, τότε ο ποιητής είναι ένα αντιληπτικό όργανο της κοινωνίας. Η ποίηση είναι μία τέχνη που προάγει δομές ελευθερίας και απελευθερώνει την κριτική αντίληψη του αναγνώστη δείχνοντας έναν δρόμο από την αισθητικότητα στη διάνοια. Οι ποιητές είναι εκείνοι που εκθέτουν τα κρυφά φαινόμενα στο φως καλλιεργώντας την αισθητική.
Αυτά όμως γίνονται με τα πιο απλά υλικά που μπορεί να έχει η τέχνη, τους φθόγγους και τα συναισθήματα. Η ποίηση είναι η μεταγλώσσα των συναισθημάτων και των κοινωνικών εμπειριών. Είναι ένας δρόμος, κακοτράχαλος συχνά, αλλά με ισχυρές υποδομές αιώνων, που στρώθηκε με λέξεις οδηγώντας στο συναίσθημα. Ο ποιητής ως αγωγός εκφράζει μέσα από το δικό του φίλτρο το ευρύτερο κοινωνικό συναίσθημα και με το γλωσσικό του πρίσμα διαθλά τις αγωνίες της κοινωνίας. Άλλωστε, έχουμε ανάγκη το συναίσθημα για να νιώσουμε τους γύρω μας, τον περίγυρό μας. Η ποίηση είναι η ουτοπία των συναισθημάτων. Κάθε ποιητής που σέβεται την τέχνη προσπαθεί να στήσει τη δική του ουτοπία.
Κανένας δεν είναι ελεύθερος από τη γλώσσα που διαμορφώνουν οι κοινωνικές συνθήκες και η ιδεολογία της εποχής. Η γλωσσική δραστηριότητα είναι μια βαθιά στοχαστική δραστηριότητα. Η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας, το μέσο με το οποίο αισθανόμαστε. Και ακριβώς αυτό το μέσο αντίληψης του περιβάλλοντος χώρου καλλιεργεί ο ποιητής. Ο ποιητής προσφέρει μία άλλη γλωσσική αντιμετώπιση της πραγματικότητας (κοινωνικής ή υπαρξιακής) μία άλλη συναισθηματική οπτική στα πράγματα. Και για αυτό ακριβώς ο ποιητής πρέπει να αντιτάσσεται στη μαζική κουλτούρα και να προάγει την αισθητική της γλώσσας ως ιδεολογικό φορέα, ανατρέποντας γραμματικές και συντακτικές δομές. Είναι ένας πολεμιστής των λέξεων. Με τους στίχους του ρίχνει λίθους στον ωκεανό της υποκουλτούρας και της απ-ανθρωπιάς για να οικοδομηθεί μία νησίδα πολιτισμού και ευαισθησίας. Με σισύφειο σθένος συμβάλλει προκειμένου να σωρευτούν νέες πέτρες σε κείνες των προηγούμενων ποιητών, ώστε να δημιουργηθεί μία νησίδα μέσα στον ωκεανό του εμπορευματοποιημένου “τίποτα” που μας κατακλύζει, μία νήσος προστασίας των ανθρώπων, ένα καταφύγιο φωτεινό.
Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;
Η ποίηση πάντα έχει ξεχωριστό ρόλο. Την ίδια συζήτηση είχαμε στην αρχή της κρίσης καλούμενοι να απαντήσουμε στην ερώτηση ποιος ο ρόλος της σε χαλεπούς καιρούς. Η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια, ούτε για τον ποιητή ούτε για την κοινωνία. Ειδικά για την κοινωνία η καλή ποίηση είναι φάρμακο που καταπολεμά τα καρκινώματα της απομόνωσης και της αγωνίας για τον Άνθρωπο. Άλλωστε, επίκεντρό της είναι πάντα ο άνθρωπος.
Ειδικά σε μια εποχή τέτοιας υπαρξιακής έντασης και υλοποίησης των δυστοπικών προβλέψεων, την έχουμε ανάγκη. Οι ποιητές και η γλώσσα της ποίησης είναι μέρος της βιωμένης εμπειρίας. Η αποτύπωση του συναισθήματος και της αγωνίας της κοινωνίας μέσα από το φίλτρο του ποιητή είναι κομμάτι της ζωντανής πραγματικότητας. Αν δεν μπορέσουν να αποκαλύψουν όσα βιώνουμε οι ποιητές, όπως έκαναν με την οικονομική κρίση, τότε θα μιλάμε για ανεπάρκεια της γλώσσας να ανταποκριθεί στις εκφραστικές ανάγκες μιας συγκινησιακά φορτισμένης περιόδου, θα μιλάμε για συναισθηματικό ευνουχισμό.
Αν και η ποίηση (κι η τέχνη γενικότερα) δεν αποτελεί λύση σε κανένα πρόβλημα, είναι εκείνο το μέσα που μπορεί να αποκαλύψει ως πρίσμα τα συναισθήματα και τα φαινόμενα που μας κατακλύζουν. Και σήμερα ειδικά που φθειρόμαστε ψυχολογικά και βιώνουμε σε πρωτοφανή ένταση τέτοια αβεβαιότητα, υπαρξιακής φύσης –όχι οικονομικής και κοινωνικής όπως την προηγούμενη περίοδο της κρίσης– η ποίηση είναι ακτίνα φωτός. Η ανατροπή των βεβαιοτήτων και η αποδόμηση της παντοδυναμίας του ανθρώπου, επαναφέρουν στην επικαιρότητα την ευθραυστότητα της ανθρώπινης ζωής και σολωνικό απρόοπτο, ώστε να το αντιμετωπίσουμε με θάρρος, σύνεση και συντροφικότητα. Η ποίηση δεν αποτελεί μια ιδιωτική υπόθεση, αλλά μία κοινωνική διεργασία που μας φέρνει πιο κοντά. Πιο κοντά από τα κοινωνικά δίκτυα που αναμασούν μία γλώσσα τετριμμένη. Γιατί μόνο η ποίηση μας κάνει να πλησιάσουμε ως κοινόν, κι όχι ως ιδιώτες, την τραγικότητα του Ανθρώπου, του Άλλου, είτε είναι συγγενής είτε ξένος, είτε είναι Έλληνας είτε Ξένος. Γιατί τελικά η ποίηση δεν γνωρίζει σύνορα. Για αυτό αποτελεί αντίδοτο στον ιό.
* Ο Δήμος Χλωπτσιούδης ζει στη Θεσσαλονίκη. Είναι φιλόλογος, MA Δημιουργικής Γραφής και ποιητής. Γράφει δοκίμια και κριτικές ποίησης, παρακολουθώντας τις νέες τάσεις στην Τέχνη. Κριτικές του φιλοξενούνται σε ηλεκτρονικά κι έντυπα περιοδικά Έχουν εκδοθεί οι ποιητικές συλλογές: «η οργή της πεταλούδας» (2013), «κατάστιχα» (2014), «ακατάλληλο» (2016) και «laissez passer” (2019).