Η Τέχνη της ποίησης στην Τέχνη του Κινηματογράφου:
Charlie kaufman και Guillermo Arriaga
Δρούγκα Κλεονίκη,
ΕΕΠ Τμήματος Κινηματογράφου
Στον Κινηματογράφο
Τίτος Πατρίκιος, Ποιήματα, ΙΙ. 1953-1959, Κέδρος, Αθήνα 1998, σ. 135 (από τη συλλογή Μαθητεία, 1963).
Ευγενικά ακουμπάμε δίπλα-δίπλα
γελάμε ή συγκινιόμαστε
ο διώκτης κι ο κυνηγημένος
ο βασανισμένος κι ο βασανιστής
ο εραστής κι ο σύζυγος.
Για δυο ώρες μοναχά μες το σκοτάδι
ήρεμοι, άγνωστοι και φιλικοί.
«Η ποίηση είναι απαραίτητη σε μια ταινία», ακούγεται σε μια χαρακτηριστική στιγμή της πρώτης γαλλόφωνης κι εκτός Ιαπωνίας απόπειρας του Hirokazu Kore’eda, «Η αλήθεια» (La verité). Πιθανότατα ο Hirokazu Kore’eda αναφέρεται στη λυρική κινηματογραφική φόρμα, ωστόσο η ποίηση δημιουργεί συνειρμούς, αποτελεί έμπνευση, γίνεται εικόνα και περιεχόμενο, προωθεί τη δράση ή την επιβραδύνει, δίνει λυρισμό, μεταφέρει συμβολισμούς και επαναπροσδιορίζει τη σκέψη των δρώντων Χαρακτήρων.
ΟCharlie Kaufman στα σενάριά του εγκολπώνεται την ποίηση και συζητά την έννοια της θνητότητας, το νόημα και το σκοπό της ζωής, σε ένα μεταφυσικό ή παραψυχολογικό πλαίσιο, με μια αίσθηση φαντασίας. Σ΄ αυτό το περιβάλλον -συνήθως- ένας εσωστρεφής, σχεδόν ντροπαλός, άνδρας πρωταγωνιστής συνδέεται με πιο ισχυρή, σχεδόν δεσποτική, γυναικεία φιγούρα, πχ. στο Eternal Sunshine of the Spotless Mind (Joel/Clementine) και στο Being John Malkovich (Craig/Maxine). Ο ήρωάς του δεν αγαπιέται, ούτε αγαπά τον εαυτό του, τον οποίο βρίσκει, αφού τον αποδομήσει.
Στην ταινία «Being John Malkovich» (στο μυαλό του Τζον Μάλκοβιτς), σε σκηνοθεσία Spike Jonze και σενάριο Charlie Kaufman, (1999) ένα από τα έργα του πρωταγωνιστή φέρει το όνομα «Eloise and Abelard: A Love Story» και βασίζεται στο ποίημά του Alexander Pope,με τίτλο Eloisa to Aberland. Αλλά και στην ταινία «Eternal Sunshine of the Spotless Mind» (Αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού),[1] σε σκηνοθεσία Michel Gondry και σενάριο Charlie Kaufman, (2004), ο τίτλος της ταινίας είναι εμπνευσμένος από το συγκεκριμένο στίχο του ποιήματος του Alexander Pope:
Πόσο χαρούμενο είναι το πεπρωμένο των άμεμπτων αγνών!
Τον κόσμο ξεχνώντας, ξεχασμένοι από τον κόσμο.
Αιώνια λιακάδα του καθαρού μυαλού!
Κάθε προσευχή δεκτή, και κάθε ευχή συμφιλιωμένη[2].
Το ποίημα απ΄ όπου άντλησε την έμπνευσή του ο Charlie Kaufman αφορά μια ιστορία αγάπης ανάμεσα στον Πέτρο Αβελάρδο και τη δεκαπεντάχρονη Ελοΐζα, τον 12ο αιώνα, που κέντρισε το ενδιαφέρον του Alexander Pope, Άγγλου ποιητή του 18ου αι. (1688-1784) να γράψει το ποίημα «Eloisa to Abelard». Ο έρωτάς τους αποδοκιμάστηκε και είχε άδοξο τέλος. Στο νεκροταφείο του Παρισιού Père Lachaise, πάνω σ΄ ένα τάφο φαίνεται να ξαπλώνουν τα αγάλματα ενός άντρα και μιας γυναίκας, με τα χέρια σα να προσεύχονται. Ακριβώς από κάτω τους είναι γραμμένη η φράση: Les restes d’ Heloise et d’ Abelard sont reunis dans ce tombeau[3].
Στην ίδια ταινία, Eternal Sunshine of the Spotless Mind, η Mary Svevo (Kirsten Dunst),παίρνει το όνομά της από τον Ιταλό μοντερνιστή συγγραφέα, Italo Svevo[4], ενώ το μυθιστόρημα του Svevo «La Coscienza di Zeno»[5] (1923), επίσης, φαίνεται να έχει σημαντική σχέση με το έργο του σεναριογράφου.
Ο Guillermo Αrriaga δημιουργεί σύνθετα συναισθηματικά και προκλητικά σύμπαντα ανθρώπινων ζωών κάτω από έντονη πίεση. Όλες οι ταινίες που έχει γράψει έχουν να κάνουν με προσωπικές εμπειρίες, με πράγματα που του συνέβησαν, με το θάνατο..
Στην ταινία 21 grams, (2003), σε σκηνοθεσία Alejandro González Iñárritu και σενάριο του G. Arriaga, ο Paul Rivers, καθηγητής μαθηματικών (Sean Penn), ζώντας με τον κίνδυνο να πεθάνει λόγω προβλημάτων με την καρδιά του, περιμένει να βρεθεί συμβατός δότης για μεταμόσχευση. Αυτός βρίσκεται μετά από ένα θανατηφόρο ατύχημα, στο οποίο η Cristina(Naomi Watts) χάνει το σύζυγο και τις δύο κόρες τους. Η Cristina αποφασίζει να δωρίσει την καρδιά του συζύγου της στον Πολ. Ο τελευταίος, έχοντας μια βαθιά επιθυμία να πληροφορηθεί για το δότη, γνωρίζει την Κριστίν και έρχεται πιο κοντά της,σ΄ ένα εστιατόριο στο οποίο της απαγγέλει ένα ποίημα του Eugenio Montejo, ποιητή από τη Βενεζουέλα, το «La Tierra Giro para Acercarnos”
(…αναποδογύρισε η γη,
ενεργοποίησε τον εαυτό της και το μέσα μας,
για να μας φέρει πιο κοντά
και μας ένωσε ξαφνικά μέσα σ΄ αυτό το όνειρο).[6]
[1] Πρόκειται για μια ερωτική ιστορία, σε μια ταινία που κινείται ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία και το θρίλερ, με έντονα σουρεαλιστικά στοιχεία. Η ταινία εξυμνεί τον έρωτα, τη δύναμη του οποίου αναδεικνύει. Σ’ αυτήν η ηρωίδα βρίσκει παρηγοριά, μόνο όταν καταφέρνει να ξεχάσει τον αγαπημένο της.
[2] Eloisa to Abelard, Alexander Pope (απόσπασμα)
…………………………………………………………
How happy is the blameless vestal’s lot!
The world forgetting, by the world forgot.
Eternal sunshine of the spotless mind!
Each pray’r accepted, and each wish resign’d;
……………………………………………………………….
[3] Ό,τι απέμεινε από τον Αβελάρδο και την Ελοΐζα επανενώθηκε σε αυτόν τον τάφο.
[4] Aron Ettore Schmitz (1861-1928), πρωτοπόρος του ψυχογραφικού διηγήματος στην Ιταλία
[5] Confessions of Zevo, or Conscience of Zeno (1923), όπου διατυπώνονται απόψεις ενός ασθενούς, ύστερα από επιθυμία του ψυχιάτρου του. O Svevo, επηρεασμένος από τον J. Joyce και του Kafka, διαμορφώνει έναν Χαρακτήρα χαωτικόπου βυθίζεται στις αυταπάτες του μυαλού του. Πρόκειται για τον Zeno Cosini, που δεν εκπληρώνει τον βαθύτερο του έρωτα αλλά αποδέχεται κάποιον άλλο.
[6] LA TIERRA GIRÓ PARA ACERCARNOS (Eugenio Montejo, 1938-2008)
La tierra giró para acercarnos,
giró sobre sí misma y en nosotros,
hasta juntarnos por fin en este sueño,
como fue escrito en el Simposio.
Pasaron noches, nieves y solsticios;
pasó el tiempo en minutos y milenios.
Una carreta que iba para Nínive
llegó a Nebraska.
Un gallo cantó lejos del mundo,
en la revida a menos mil de nuestros padres.
La tierra giró musicalmente
llevándonos a bordo;
no cesó de girar un solo instante,
como si tanto amor, tanto milagro,
solo fuera un adagio hace mucho ya escrito
entre las partituras del Simposio.