Κώστας Λογαράς, Διπλή Ζωή, εκδόσεις Καστανιώτης, 2024
Γράφει η Παυλίνα Μάρβιν
Το χάσμα ανάμεσα στον εαυτό και στον εαυτό, για τη «Διπλή Ζωή» του Κώστα Λογαρά
Δυσκολεύομαι πολύ να βάλω τίτλο στο κείμενο της παρουσίασής μου για το τελευταίο μυθιστόρημα του Κώστα Λογαρά, «Διπλή Ζωή». Μήπως, «Αναζητώντας τον εαυτό στον αδηφάγο κόσμο»; Ή αλλιώς, «Ένας κάποιος καθρέφτης μας, ο Παύλος Παυλής»; Εναλλακτικά ίσως, «η επιθυμία ως απόλυτο ζητούμενο και εμπόδιο απροσπέλαστο την ίδια στιγμή». Δεν ξέρω.
Όπως συνηθίζω να λέω, και είναι απολύτως αλήθεια, δεν έχω παραλείψει να διαβάσω κανένα μυθιστόρημα του Κώστα Λογαρά από την εποχή της εφηβείας μου, όταν το «Να έρχεσαι όποτε θες» με οδήγησε στα υπέροχα «Σάββατα δίχως μύθο», ώσπου να εξαντλήσω όλα τα παλιότερα βιβλία του για να περνώ με προσμονή στο κάθε επόμενο. Προς τι, όμως, η προσμονή μου;
Το πεζογραφικό έργο του Κώστα Λογαρά, διακρίνεται σταθερά από κάποιες αρετές τις οποίες η «Διπλή Ζωή» επιβεβαιώνει απόλυτα. Πρώτον, η δομή του λογοτεχνικού έργου διακρίνεται από μια καλομελετημένη σκηνοθετική ματιά. Τι κι αν διαδίδεται πως οι συγγραφείς δεν προσφέρουν τόσο ικανοποιητικό και πολυποίκιλο θέματα όσο οι κινηματογραφιστές και οι θεατράνθρωποι ─ ο Κώστας Λογαράς σχεδιάζει δεξιοτεχνικά την αφήγηση, χωρίζοντάς την σε μικρά κεφάλαια που χαρακτηρίζονται από καταιγιστικά κινηματογραφικές εικόνες, που οδηγούν τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες στο βάθος της ιστορίας, χωρίς εκείνοι/ες να χρειαστεί να καταβάλουν κάποια υπέρμετρη προσπάθεια ώστε να πλοηγηθούν από σκηνή σε σκηνή. Επιπροσθέτως, οι, συχνά ποιητικοί, τίτλοι των κεφαλαίων του βιβλίου (όπως, αίμα στην οργάντζα, μοναχός αυτός και η σάρκα του, παλιότερα μ’ έπαιρνε μαζί της, κ.α.), αποτυπώνονται στη μνήμη δίχως να το επιδιώξουμε και μας ακολουθούν στην αναγνωστική διαδικασία, φωτίζοντας σαν λυρικές σημαδούρες τις φωτεινές και τις πικρές αλήθειες που ξεβράζει σαν άλλη θάλασσα το έργο.
Δεύτερον, ο Λογαράς δεν φοβήθηκε ποτέ ─το αντίθετο μάλιστα─ να καταπιαστεί με τα κατ’ εξοχήν θέματα της εποχής μας. Η πολυσυντροφικότητα, ο κανιβαλισμός στη δημόσια σφαίρα, τα κοινωνικά δίκτυα, η woke κουλτούρα, το διαρκές υπαρξιακό αδιέξοδο απέναντι στις αενάως μεταβαλλόμενες κοινωνικές συνθήκες, αποτελούν μερικά από τα κεντρικά ζητήματα που θίγονται στη «Διπλή Ζωή», για να μας οδηγήσουν σε μονοπάτια δύσβατα που με τίποτα, πάντως, δεν μπορούμε να αποφύγουμε─πόσω δε μάλλον αν αντιλαμβανόμαστε τη ζωή ως γεγονός σχέσης, ως προοπτική δημιουργίας συνθηκών για κάποιο θαυμαστό «εμείς», που αποκλείεται, βέβαια, να προκύψει εάν δεν προηγείται ένα αληθινό «εγώ».
Μιλώντας για τις αρετές του έργου, και έχοντας ήδη αναφερθεί στη μορφή αλλά και στη θεματολογία, νομίζω πως χρειάζεται να επισημάνω τουλάχιστον δύο ακόμη παραμέτρους που συνεισφέρουν ώστε η «Διπλή Ζωή» να είναι άξια αφενός ανάγνωσης, αφετέρου έντονης συζήτησης μεταξύ αναγνωστών, κριτικών, και ανθρώπων, ευρύτερα, που στέκονται με τη μεριά της ζωής. Το επόμενο ζήτημα, οπότε, που θα ήθελα να κουβεντιάσω είναι εκείνο της έρευνας όπως την εκπονεί ο συγγραφέας από τουλάχιστον δύο σκοπιές: Έχουμε, από τη μία πλευρά, την έρευνα που αφορά το θέμα του βιβλίου, εννοώντας τις πολιτικές, νομικές και ερμηνευτικές διαστάσεις του κοινωνικού ζητήματος με το οποίο καταπιάνεται. Έχουμε, όμως, και ─ την θεωρώ πολύ σημαντικότερη─ την έρευνα σε επίπεδο ανθρώπινο, μια εργασία σημαντική μέσα από την οποία οι ρόλοι πλάθονται και οι χαρακτήρες αποκτούν το δικό τους ξεχωριστό πρόσωπο, τον ειδικό τρόπο τους να κινούνται ανεξάρτητοι στο έργο, και ακολουθώντας τους εμείς να συνδεόμαστε μαζί τους ιδιοτελώς, μαθαίνοντας πράγματα για τους ίδιους μας τους εαυτούς, καθώς προτιμούμε, ίσως, κάποιο από τα δρώντα πρόσωπα περισσότερο από άλλα. Γιατί, η τέταρτη αρετή της «Διπλής Ζωής», δεν είναι άλλη από την ελευθερία που μας προσφέρει μέσα από την πολυφωνία που μαεστρικά οργανώνει και επιλέγει ο Λογαράς ─ μια πολυφωνία προσβάσιμη, ουσιαστική, σεβαστική προς την κάθε ανθρώπινη οντότητα, μια πολυφωνία για την οποία ο κάθε συγγραφέας χρειάζεται οπωσδήποτε να κοπιάσει.
Κλείνοντας, έχω ανάγκη να σημειώσω πως από όλα τα πρόσωπα συνδέομαι εντονότερα με τον Φίλιππο. Με συγκινεί πιο πολύ από κάθε τι άλλο η αναμέτρησή του με το χείλος του γκρεμού, εξαιτίας ενδογενών και εξωγενών παραγόντων που στέκεται αδύνατο να χαρτογραφηθούν εξαντλητικά. Η εικόνα του Φίλιππου, προς το τέλος του έργου, να κοιτάζει παλιές φωτογραφίες αναζητώντας τεκμήρια και απαντήσεις για την απόσταση ανάμεσα στην ευτυχισμένη ζωή που ο καθένας μας επιθυμεί, και στην καταστροφή που έρχεται, με βοηθά να βρω, τελικά, τον τίτλο της παρουσίασης που αδυνατούσα να αποφασίσω: Το χάσμα ανάμεσα στον εαυτό και στον εαυτο, για να θυμηθούμε και την αναντικατάστατη «Αυυτονομία», το ποίημα της Βισουάβα Συμπόρσκα. Υπάρχει, άραγε, αποδοχή, εντός μας και στον κόσμο μας, για το χάσμα που φέρνει η καθεμία και ο καθένας μας;