ΣΩΤΗΡΗΣ Π. ΒΑΡΝΑΒΑΣ, ΨΗΛΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ, Ο ποιητής Ηλίας Γκρής και η Κύπρος, εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2024
Γράφει ο Βαγγέλης Τασιόπουλος
Η ανθεκτικότητα ενός ποιητή και ασφαλώς της φωνής του στον χρόνο δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μιαν εκ του σύνεγγυς μελέτης του έργου του. Η συνάντηση με τους ποιητικούς τρόπους και η αναζήτηση των στοιχείων της ποιητικής ενός δημιουργού δεν είναι απλή υπόθεση, αλλά απαιτεί εντελεχή έρευνα και αξιοποίηση των στοιχείων που προκαλείται από τη συγκίνηση του λόγου. Ο Ηλίας Γκρής συγκαταλέγεται στους σημαντικούς ποιητές της γενιάς του ’70, το έργο του έχει αποτελέσει πεδίο σπουδής θεωρητικών και κριτικών, κάτι που αναμφισβήτητα επικυρώνει την σπουδαιότητά του. Έτσι λοιπόν μια νέα μελέτη έρχεται να πλουτίσει το πολυδιάστατο ποιητικό τοπίο του Ηλία Γκρή. Αυτή τη φορά η μελέτη του Σωτήρη Π. Βαρνάβα, ΨΗΛΑΦΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ, Ο ποιητής Ηλίας Γκρής και η Κύπρος, αφορά στον τόπο και την ιστορία του, στοιχεία με τα οποία ο ποιητής έχει επενδύσει το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας του.
Ο συγγραφέας διερευνά την έννοια της αρετής στην ποίηση του Ηλία Γκρή ανακαλώντας τον καλβικό στίχο «θέλει αρετήν και τόλμην/ η ελευθερία» για να προσδιορίσει την οργανική σχέση του ποιητή με την πολύπαθη Κύπρο. Έτσι βρίσκει την πρώτη εμφάνιση του νησιού στην ποιητική συλλογή Λήθαργος Κόσμος (1987), αλλά επισημαίνει πως το βάπτισμα του πυρός είχε παρθεί πολύ πριν, από τα μαθητικά του χρόνια. Η ανάλυση της κυπριακής εμπειρίας του ποιητή η οποία συνοδεύεται από γεγονότα και ιστορικές αναφορές είναι το πραγματολογικό υπόβαθρο της ποίησης του Ηλία Γκρή, μας επισημαίνει ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας, καθώς η ιστορία αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της στιβαρής ποιητικής του. Γράφει «…Ο Γκρής θα τις μετατοπίσει (εμπειρίες) με το δραματικό ένδυμα μιας ιστορικής αίσθησης που ανακινούν και αναμοχλεύουν τα ποικίλα σύμβολα της ιστορίας. Καρπός μιας διαρκούς ευαισθησίας που στον ποιητή είναι εξασκημένη στην αρχαιογνωσία και στην σχεδόν εμμονική τριβή με πρόσωπα σύμβολα, που σε τέτοια δεν υστερεί διόλου η Κύπρος. Προς επίρρωσιν των παραπάνω και σε σχέση με τα τεκταινόμενα ή σχεδιαζόμενα για την μαρτυρική Μεγαλόνησο, αναφέρεται στο εξαιρετικό ποίημα «Πτήση 1738 Λάρνακα-Αθήνα», [Σαν άλλος Οιδίποδας, εκδ. Γκοβόστη, 2018]. Ο συγγραφέας στη μελέτη του εντοπίζει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που αποτελούν αναμφισβήτητες αλήθειες και μορφοποιούνται σε ποιητική έκφραση με τον απαιτούμενο σεβασμό και την εκφραστική λιτότητα που απαιτούνται για την ανάδειξη των δραματικών γεγονότων του προκάλεσαν την αρχή της δημιουργίας. Σημειώνει πως «Όλη η ποίηση του Ηλία Γκρή για την Κύπρο συνδέεται με τη σκληρή πραγματικότητα και σε πρώτο πλάνο με το αίμα των αγωνιστών για ελευθερία που ποτίζει την κυπριακή γη. Τη γη που ο ποιητής επισκέπτεται συχνά, συμπάσχει και συναγωνίζεται με τους Έλληνες της Κύπρου, αποτίοντας διαχρονικά φόρο τιμής στους νεκρούς της». Ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας αξιοποιώντας τα παραπάνω θεωρεί πως η ενότητα του Λήθαργου Κόσμου, «Δεκατρείς φωνές στην Κύπρο» είναι ένας ύμνος και ταυτόχρονα θρήνος για την Μεγαλόνησο με την αρμόζουσα έκφραση που εμπεριέχει το μεγαλείο και την ευλάβεια.
Στο κεφάλαιο του βιβλίου «Η επαλληλία των λέξεων» γίνονται αναφορές στις αισθητικές θέσεις του ποιητή και μια εκτεταμένη αναφορά στις εκλεκτικές του συγγένειες και στην εγγύτητα με την ποίηση του νομπελίστα Σέιμους Χίνι. Ακολούθως στο «Μαρτυρολόγιο ιστορίας» και επόμενο κεφάλαιο «Στα βουνά του Μαχαιρά» ο συγγραφέας διαπιστώνει πως οι ιστορικές αναφορές για μαρτυρικό παρελθόν και παρόν φυσικά της Κύπρου, γίνονται στοιχεία τα οποία θεμελιώνουν μια ποίηση απολύτως «ανθρωποκεντρική κι εν τέλει οικουμενική», αφού τα συμβάντα στο Νησί παρατηρούνται σε όλα τα δοκιμαζόμενα μέρη του κόσμου.
Η πολυεπίπεδη ποιητική και αισθητική θέση του Ηλία Γκρή που διαμορφώθηκε μέσα από την σπουδή της φιλοσοφίας, της ιστορίας και των βιωμάτων, σημειώνει ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας, στο κεφάλαιο «Η αλεξίσφαιρη αύρα της ποίησης», «διαπιστώνεται από το μεγάλο εύρος του ιστορικού χρόνου τον οποίο διατρέχει». Επίσης οι αναφορές σε ποιητές φιλοσόφους, ανθρώπους της Τέχνης, αρχαιολόγους βασιλιάδες κ.λπ. όπως σε γεγονότα και τόπους διαμορφώνουν το ποιητικό τοπίο και η ιχνηλάτηση των διαδρομών συνιστούν μέρος της δημιουργίας και της συγκίνησης.
Καταλήγοντας θα ήθελα να προσθέσω τα λόγια του ποιητή Ηλία Γκρή, «Στην πάλη του ο ποιητής να καταφέρει το αληθινό ποίημα, θησαυρίζει το άπαν του καημού του». Αυτό και διαπιστώνει ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας στην εν λόγω μελέτη του εκφράζοντας την άποψη πως ο ποιητής μεταφέρει στην Κύπρο όσα η μνήμη αποθησαυρίζει από άλλες χρονικές περιόδους της ζωή του, αφού και μέσω της ενόρασης νιώθει μια ανάλογη πραγματικότητα που βίωσε σε προηγούμενο χρόνο και τόπο.
Βιογραφικό Βαγγέλης Τασιόπουλος