Η εικαστική ποίηση της Ηρώς Νικοπούλου
Με αφορμή Το θαύμα στην εντατική, εκδόσεις ΑΩ 2024
Γράφει ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής
Η εικαστικός και λογοτέχνιδα Ηρώ Νικοπούλου μας επιβεβαιώνει διαρκώς την οπτική της, όπου όλες οι καλλιτεχνικές της δραστηριότητες αντιμετωπίζονται με κοινούς όρους και η μια υπεισέρχεται στην άλλη. Έτσι οι πίνακές της μας αφηγούνται κάτι και δεν είναι απλές αποτυπώσεις και τα λογοτεχνικά της έργα μας προβάλλουν εικόνες ή διάφορα πλάνα. Για παράδειγμα, στους πίνακές της, μια καταπακτή ανοίγει μπαίνοντας το φως ή ένα κοριτσάκι παίζει ταΐζοντας τις κότες. Είναι σκηνές που εσωκλείουν δράση και υπαινίσσονται νόημα ή πιθανές επεκτάσεις της απλής οπτικής καταγραφής (το φως θα μπορούσε να είναι ελπίδα, αρχή, αναγέννηση κτλ. και το παιδί θα μπορούσε να έρχεται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον, τα ζώα, την εργασία κτλ.). Κατά αναλογία και τα σχετικά πρόσφατα κολλάζ της, που έχουν θέμα τους την Ελληνική Επανάσταση του 1821, έχουν σαφές ιστορικό και ορισμένα και διηγηματικό, εξειδικευμένο ανά περίπτωση, πλαίσιο.
Στα ποιήματα της συλλογής δίνεται έμφαση στην εικόνα. Γενικότερα στην ποίηση συχνά τα νοήματα μεταδίδονται διαμέσου των εικόνων, αλλά εδώ η εκκίνηση είναι η εικόνα και όχι το νόημα που ουσιαστικά τη συμπληρώνει. Άρα είναι ομιλούσες εικόνες και λιγότερο συναισθήματα και νοήματα μέσω εικόνων, όπως σε ομότεχνούς της σχεδόν πάντα συμβαίνει.
Το μοτίβο αυτό είναι πιο έντονο στη δεύτερη ενότητα «τόποι», όπου περιγράφονται τοπία με συναισθηματικό βάρος και ενίοτε μοιάζουν με σκηνοθεσίες μιας εξιδανικευμένης ανάμνησης, κάτι που είναι συχνό κατά την αναπόληση των ανθρώπων (π.χ. «Οκλαδόν στην Αντίπαρο ή Ωλίαρος», σ.45). Έτσι η ατμόσφαιρα που δημιουργείται είναι συχνά ευφραντική και μας ταξιδεύει στον χρόνο, στους τόπους, στα τοπία, στην ιστορία, στην παιδικότητα, στη νεότητα, στην αυθεντικότητα και στην αγνότητα, μα και στους πολέμους και στις καταστροφές (π.χ. «Απέναντι», σ.30, σχετικά με τη Μικρασιατική καταστροφή και τη Μεγάλη Ιδέα) και στις αδικίες και στον βολεμένο δυτικοευρωπαϊκό εφησυχασμό («Γάζα», σ.52) –τα δυο αυτά ποιήματα είναι κατ’ εξαίρεση περισσότερο ιδεοκρατικά. Η ενότητα αυτή μοιάζει συχνά με πρωτότυπο συναισθηματικό άλμπουμ, το οποίο είναι το ουσιώδες χαρακτηριστικό της.
Σημαντικό ρόλο σε αυτές τις αποτυπώσεις έχει το φως, με τις σκιές, της φωτοσκιάσεις και τις διαβαθμίσεις του, που ενδύει ψυχολογικά τις καταστάσεις, ως μέσο έκφρασης μιας εικαστικής καλλιτέχνιδας, αποκτώντας σημαίνουσα σημασία.
Το αστικό τοπίο και η αίσθηση εγκλωβισμού, όχι μόνο στην πόλη, αλλά κυρίως αλληγορικά ή μη σε χώρους και καταστάσεις, ακόμα και στη δυσκολία εκτόνωσης στην ποίηση («Δυσκολία», σ.27) είναι μοτίβα που εξακολουθούν να υφίστανται και σε αυτό το βιβλίο της Νικοπούλου και έχουν ερευνηθεί από μελετητές στο αφιέρωμα που κάναμε στη λογοτέχνιδα στον Σίσυφο (τεύχος 17, 2019). Επανέρχονται τόσο σε σύγχρονα επικαιρικά θέματα (πανδημία σ.23, μπούλινγκ σ.14), όσο και σε υπαρξιακά (τον εγκλωβισμό στη μοίρα του θανάτου, «ΤοΜεγαΘήτα», σ.12), όσο και σε προσωπικά (ανικανοποίητες αναμνήσεις, «Εμμαούς», σ.11), ή στην προσπάθεια εικαστικής έκφρασης («Εκτύπωση πανθέου με ανεξίτηλα παντός καιρού μελάνια», σ.19). Το θαύμα στην εντατική, όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι, είναι μια αγωνιώδης προσπάθεια ανάταξης από μια νοσηρή κατάσταση, το ζητούμενο των ποιημάτων του βιβλίου, κυρίως της ομώνυμης ενότητας.
Συνολικά υπάρχει μεγάλη ποικιλία θεμάτων, σύγχρονων και διαχρονικών.
Η θλίψη της φθοράς και των γερατειών πλανιέται σποραδικά στη συλλογή, από «ΤοΜεγαΘητα» (σ.12) ως τη «Σερβιτόρα» (σ.77), τους «Γερανούς» (σ.30) και τον «Χορευτή» (σ.66). Είναι η κοινή ανθρώπινη μοίρα, το τραγικά αναπόφευκτο, με το οποίο το ποιητικό υποκείμενο μοιάζει ότι δεν μπορεί να συμβιβαστεί και στέκεται μπροστά του αγχωμένο. Εντωμεταξύ ο άνθρωπος μοχθεί, επαγγέλλεται (δείτε ενότητα «Ανθρώποι»), δένεται με τόπους (ενότητα «τοπία») και ζει τις καταπιέσεις και τα προβλήματα της ζωής (ενότητα «Το θαύμα στην εντατική»). Έτσι παρακολουθούμε μια συνολική αφήγηση της ανθρώπινης ζωής και δράσης, που χωράει μέσα της όλον τον σύγχρονο άνθρωπο, κυρίως αυτόν της πόλης.
Στην ενότητα «Άνθρωποι» είναι χαρακτηριστικό η ταύτιση των ανθρώπων με τα επαγγέλματά τους. Αυτά τους ορίζουν και τους ακολουθούν σε όλη τη ζωή τους, ακόμα και όταν συνταξιοδοτούνται και υποχρεωτικά τα αποχωρίζονται, αυτά γυρνούν στο κεφάλι τους και στις συνήθειές τους και καταλήγουν σε λυρική ανάμνηση («Ο χορευτής», σ.66/ «Ο ναυτικός», σ.67). Υπάρχουν και περιπτώσεις που οι φυσικές καταστροφές τους αναγκάζουν σε βίαιο αποχωρισμό από τα επαγγέλματά τους, όπως η καταστροφή των μελισσών από την πυρκαγιά («Μελισσοκόμος», σ.64). Όμως ακόμα και με αρνητικό τρόπο, εξ’ αντιθέτου, παρ’ όλο που ο κρεοπώλης απεχθάνεται τη βιοποριστική ενασχόλησή του και γίνεται βετζετέριαν («Ο κρεοπώλης», σ.61), αυτή ουσιαστικά τον ορίζει. Τελικά, η εργασία είναι αυτή που θέλοντας ή μη μας πλάθει.
Συνοψίζοντας, παρατήρηση, μνήμη και εικαστική περιγραφή είναι οι άξονες στους οποίους κινείται η συλλογή της Νικοπούλου.
Βιογραφικό Γρηγόρης Τεχλεμετζής