Γράφει η Άννα Φωτίου
Κριτικό σημείωμα για τον Ισίδωρο Ζουργό
Ο Ισίδωρος Ζουργός είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς που με τα έργα του κρατά τον πήχη ψηλά σε αυτό που χαρακτηρίζεται κλασικό λογοτεχνικό βιβλίο. Με σεβασμό προς το αναγνωστικό κοινό, στις ιστορικές περιόδους που αναπλάθει, αλλά και στους βιωμένους χώρους του, κυρίως τη Θεσσαλονίκη, προσφέρει έργα ιστοριογραφικής λογοτεχνίας, με φροντισμένη γραφή, λόγο συμπυκνωμένο, ουσιαστικό και ποιοτικό.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964 και υπηρέτησε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως δάσκαλος. Παράλληλα ασχολήθηκε με την ιστορία της εκπαίδευσης και με θέματα διδασκαλίας της λογοτεχνίας στο δημοτικό. Από το 1999 με το έργο του Αποσπάσματα από το βιβλίο του ωκεανού παραμένει σταθερός στο ραντεβού του με το κοινό παρουσιάζοντας τα νέα πονήματά του σχεδόν ανά δυο χρόνια.
Μία εκ των εξαιρετικών ιδιαιτεροτήτων του λογοτεχνικού του έργου είναι η ικανότητά του να πλάθει εντυπωσιακές εικόνες. Με γραφή σχεδόν κινηματογραφική, ο/η αναγνώστης/τρια μεταφέρεται μέσα από τις απεικονιστικές περιγραφές του στον τόπο και στον χρόνο των ιστοριών του, ενώ με τις παλινδρομήσεις ανάμεσα σε παρόν – παρελθόν βιώνει παράλληλα στιγμές της ελληνικής ιστορίας.
Ταυτόχρονα αναδεικνύει την ανθρώπινη ψυχολογία με αυθεντικότητα και ευαισθησία, με αποτέλεσμα ο/η αναγνώστης/τρια να συμπάσχει μαζί τους, να ωριμάζει ακολουθώντας τη ζωή τους, να εξελίσσεται.
Χαρακτηριστικό του γνώρισμα, η αγάπη για την πατρίδα και συγκεκριμένα για τη γενέθλια πόλη του τη Θεσσαλονίκη, καθιστώντας την κάτι σαν αρχέτυπο των διηγήσεών του. Λάτρης της Ιστορίας, όπως κατά καιρούς έχει δηλώσει ο ίδιος σε συνεντεύξεις του, δεν γινόταν να μην συζεύξει τις δυο αγάπες του: τη γραφή με την Ιστορία. Η αναπαράσταση της εκάστοτε εποχής, με την επιτυχή πρόκληση του συναισθήματος αποτελούν ένα δύσκολο στοίχημα, μια συγγραφική πρόκληση, που ο Ισίδωρος Ζουργός δέχεται με ευχαρίστηση να φέρει εις πέρας.
Σταθερή πηγή έμπνευσή του ο Όμηρος. Συναντάμε ομηρικά στοιχεία σε πολλά έργα του, όπως στο Φράουστ με την περιπλάνηση του ήρωα στα ελληνικά νησιά, στην Αηδονόπιτα με το ταξίδι αυτογνωσίας με προορισμό την επαναστατημένη Ελλάδα, στις Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο με την πολυτάραχη ζωή ενός κρυπτοεβραίου, στα Ανεμώλια, ακόμη και στο Παλιές και Νέες χώρες με την επιστροφή της Λεύκης στην αγαπημένη της Σαλονίκη.
Δεν είναι όμως μόνο ο Όμηρος, που ωσάν άλλη Σειρήνα τον καλεί να καταπιαστεί με λογοτεχνικές τεχνικές. Παγκόσμιοι κλασικοί λογοτέχνες με τα διαχρονικά τους έργα αποτελούν τις μούσες του κάθε φορά που βουτά στα άδυτα της μυθοπλασίας, αποδεικνύοντας την ευρύτερη γνώση του στην παγκόσμια λογοτεχνία. Άλλωστε, όπως έχει πει και ο ίδιος: «Τα κλασικά κείμενα κρατούν αναλλοίωτη την αξία τους, γιατί συνομιλούν με διαρκείς αναζητήσεις και ερωτήματα των ανθρώπων. Υπάρχει ένας κοινός τόπος στις αγωνίες των ανθρώπων όλες τις εποχές: η εξουσία, ο θάνατος, η ανάγκη της αποδοχής και της αγάπης, το κολοσσιαίο ερώτημα γιατί υπάρχουμε εδώ και αιώνες στη γη πρωταγωνιστές και κομπάρσοι στο κοσμικό δράμα». Έτσι συναντάμε την ιστορία του Βασιλιά Ληρ να εκτυλίσσεται στις Ρετσίνες του βασιλιά ενώ ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι βρίσκει το πρόσωπο του στον Μιχαήλ από τις Παλιές και Νέες χώρες.
Ο συγγραφέας επιδίδεται σε λογοτεχνικούς πειραματισμούς που αναδεικνύουν αβίαστα τη διακειμενικότητα, ενσωματώνοντας στις ιστορίες του σκηνές, ήρωες και θέματα άλλων ιστοριών.
Διαβάζοντας κανείς τα έργα του δεν μπορεί να μην θαυμάσει την ενδελεχή και άοκνη έρευνα, που προφανώς διεξήγαγε, για να μας μεταφέρει με τον μοναδικό του ρεαλιστικό τρόπο στο παρελθόν.
Ο γλωσσικός του πλούτος αδιαμφισβήτητος. Η γλώσσα του αντικατοπτρίζει την ουσία της ιστορίας ωθώντας μας να κοιτάμε από την κλειδαρότρυπα των λέξεων στην εκάστοτε εποχή. Αρωγός του, τα σχήματα λόγου που τα χειρίζεται με επιδέξιο τρόπο.
Έτσι συναντάμε ρεαλιστικούς διαλόγους που αντικατοπτρίζουν, όχι μόνο το κοινωνικό-πνευματικό υπόβαθρο των ηρώων, αλλά παρουσιάζουν με λογοτεχνικό τρόπο τα πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής, την ιστορία του εκάστοτε τόπου. Άλλοτε λοιπόν, συναντάμε διαλόγους απλούς, καθημερινούς, ρεαλιστικούς, με ιδιωματισμούς και άλλοτε ποιητικούς, λυρικούς. Όλοι όμως μεταφέρουν την ειλικρίνεια, την οικειότητα ή την σοβαρότητα που διέπουν τους ήρωες, τον τόπο, την εποχή τους αλλά και τις μεταξύ τους σχέσεις.
Οι αφηγηματικές τεχνικές που χρησιμοποιεί βρίθουν ανάλογα με τις ανάγκες που καλείται να εξυπηρετήσει η κάθε ιστορία του: αφηγηματοποιημένος λόγος σε παρελθοντικό χρόνο, εσωτερικός μονόλογος, ελεύθερος πλάγιος λόγος, καθώς και οι εναλλαγές του αφηγητή που άλλοτε είναι ομοδιηγητικός – αυτοδιηγητικός με εσωτερική εστίαση αλλά και με μια παρουσίαση των γεγονότων μέσα από διπλή οπτική: αυτή του παρελθοντικού ήρωα και αυτή του ώριμου στο παρόν και άλλοτε ο ήρωας είναι ετεροδιηγητικός, με εξωτερική ή μηδενική αφήγηση.
Επίσης χρησιμοποιεί πολλές εγκιβωτισμένες αφηγήσεις και αναδρομές, συνήθως από ενδοδιηγητικούς ήρωες δίνοντας με αυτόν τον τρόπο επεξηγηματικές πληροφορίες.
Ως υπάκουος μαθητής του Ομήρου, ξεκινά τα έργα του με την τεχνική του in media res, από τη μέση ή το τέλος της ιστορίας, όπως για παράδειγμα στις Παλιές και Νέες χώρες, κρατώντας με αυτόν τον τρόπο αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η ανάλυση των έργων του Ισίδωρου Ζουργού δεν σταματά εδώ. Κάθε νέο του εγχείρημα αποτελεί μια νέα παραφυάδα του συγγραφικού του ταλέντου. Αναμένουμε λοιπόν την επόμενη λογοτεχνική διείσδυση στο παρελθόν…