Γράφει η Βασιλική – Αλεξάνδρα Σκρεμμύδα
Umberto Eco, Το όνομα του Ρόδου
Το αστυνομικό μυθιστόρημα του Umberto Eco Το όνομα του Ρόδου (1980), που πραγματεύεται ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας μέσα από μια ιστορία αναφερόμενη στη μεσαιωνική εποχή, την εποχή του 14ου αιώνα, ανταποκρίνεται σε έναν εξελιγμένο τρόπο θεώρησης της αστυνομικής λογικής.
Η υπόθεση του μυθιστορήματος διαδραματίζεται σε ένα ιταλικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων, όπου αναζητείται ένα χειρόγραφο του Αριστοτέλη μέσα από φόνους, άνομες σχέσεις μεταξύ μοναχών και κυνήγημα των αιρετικών. Πρόκειται για τις αναμνήσεις ενός γέρου βενεδικτίνου μοναχού, του αδελφού Άντσο της Μελκ, που ως νεαρός δόκιμος μοναχός έζησε τα γεγονότα. Κεντρικό πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο αδελφός Γουλιέλμος της Μπάσκερβιλ, ένα φανταστικό πρόσωπο, που υποκαθιστά τον Γουλιέλμο Όκαμ. Μαζί με τον Άντσο κλήθηκαν να ερευνήσουν μια σειρά από μυστηριώδεις θανάατους. Ιστορικά και φανταστικά πρόσωπα εμπλέκονται στο έργο, όπως ο μοναχός Ουμπερτίνο της Καζάλε και ο ιεροεξεταστής Μπερνάρντο Γκι.
Ο Umberto Eco, με το έργο του αυτό, βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη Σχολαστική Μέθοδο που κυριαρχούσε στη μεσαιωνική σκέψη αλλά και να αναφέρει μελετητές και υποστηρικτές του Σχολαστικισμού, όπως ο Φραγκίσκος της Ασίζης, ο Ρογήρος Βάκων και ο Άγιος Θωμάς Ακινάτης, συνδυάζοντας την επιστήμη με τη λογοτεχνία.
Πρόκειται για ένα έργο που χαρακτηρίζεται έντονα από την αστυνομική πλοκή, καθώς περιλαμβάνει μια σειρά δολοφονιών, χωρίς όμως να παραλείπει ιστορικά στοιχεία. Το στοχαστικό και διαφωτιστικό πνεύμα του Umberto Eco, μέσα από τη φιλοσοφική και θρησκευτική αναζήτηση που είχε προσωπικό και κοινωνικό χαρακτήρα, δημιούργησε ένα ακόμη πρωτότυπο είδος, που συνδύασε την αστυνομική πλοκή με το θρησκευτικό πνεύμα, την ύπαρξη του μεταφυσικού και τη φιλοσοφική θεώρηση, προβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο τα ιδεώδη της εποχής και δίνοντας ταυτόχρονα έμφαση στο ουμανιστικό πνεύμα και την ιστορική πραγματικότητα, με κυρίαρχη την Ιερά Εξέταση. Επομένως, σκοπός του αφηγηματικού είδους, του αναφερόμενου στην περίοδο του Μεσαίωνα, ήταν να θέσει έναν καίριο και διαχρονικό προβληματισμό σχετικά με τον άνθρωπο, το έγκλημα και τον ρόλο της θρησκείας στην εποχή του σκότους, προβάλλοντας όμως τον άνθρωπο ως ένα υπέρτατο ον με αδυναμίες και δόλιους σκοπούς.
Το αστυνομικό κριτήριο του βιβλίου αναδεικνύεται μέσα από τον ρόλο του ντετέκτιβ, τα εγκλήματα, την αναζήτηση του ενόχου, το ιστορικό και θεολογικό πλαίσιο και τη λύση του εγκλήματος. Ο ντετέκτιβ Γουλιέλμος, προκειμένου να λύσει το μυστήριο, στηρίζεται στην παρατήρηση, τη λογική και τη διαλεκτική, εμπνεόμενος από τον Σέρλοκ Χολμς, από τον οποίο εμπνέεται ο Eco. Καρδιά της αστυνομικής ίντριγκας είναι οι θάνατοι των μοναχών, των οποίων η αποβίωση μέσα στο μοναστήρι φαίνεται να οφείλεται σε υπερφυσικά αίτια. Ο Γουλιέλμος όμως ανακαλύπτει ότι ο θάνατός τους συνδέεται μ’ ένα δηλητηριασμένο βιβλίο της απαγορευμένης βιβλιοθήκης.
Το έργο έχει τη δομή της κλασικής αστυνομικής λογοτεχνίας, ο δε συγγραφέας χρησιμοποιεί κλιμακούμενες ενδείξεις, ανατροπές και αποκαλύψεις, δίνοντας έμφαση στη διαδικασία αποκάλυψης του ενόχου μέσα σε μια εποχή γεμάτη θεολογικές διαμάχες και απαγόρευση της γνώσης. Επομένως, η αστυνομική πλοκή διανθίζεται από ιδεολογικές και φιλοσοφικές διαστάσεις, με συνέπεια η λύση του μυστηρίου να είναι λογική και φιλοσοφική ταυτόχρονα, τονίζοντας, πέρα από τις προκαταλήψεις, την αξία της αμφιβολίας και της αναζήτησης της αλήθειας.
Χαρακτηριστικά είναι τα αναφερόμενα από την παρουσίαση του βιλίου του: «Το Όνομα του Ρόδου», έργο συγκεντρωτικό και φυγόκεντρο, καμωμένο από μια ετερόκλητη πρώτη ύλη που η εύθυμη μαεστρία του Έκο καταφέρνει να συναρμόσει δημιουργικά. «Το Όνομα του Ρόδου» εξακολουθεί να μας σαγηνεύει ύστερα από τριάντα χρόνια, ακριβώς εξαιτίας αυτής της απροσδιόριστης μορφής που του επιτρέπει να διατελεί στα όρια ανάμεσα στο μυστηριώδες και το αυτονόητο, το αποκρυμμένο και το προφανές, το περιπετειώδες και το αφηρημένο ή το ιδεολογικό. Ελλειπτικό επειδή είναι σωρευτικό ιδιαίτερων ιστορικών -και όχι μόνο- γνώσεων και πληροφοριών, γκρίζο επειδή είναι πλήρες χρωμάτων και ενός απρόσμενου διακόσμου, ανεπίκαιρο και διαχρονικό επειδή εγκαθίσταται σε χρονικές τομές και εγγράφει την αστυνομική, καταιγιστική του πλοκή μέσα στην Ιστορία…».
Το Όνομα του Ρόδου ξεχωρίζει ως ένα μοναδικό έργο που συνδυάζει την αυστηρή δομή ενός αστυνομικού μυθιστορήματος με βαθιά φιλοσοφικά και πολιτισμικά ερωτήματα. Τέτοια ήταν η επιτυχία του βιβλίου, που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1986 από τον Ζαν-Ζακ Ανό με πρωταγωνιστή τον Σον Κόνερι, μεταφράστηκε δε σε πολλές γλώσσες.