Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του ποιητή στην κοινωνία;
Μού ζητάτε να οριοθετήσω την ζωή του ποιητή μέσα στην καθημερινότητά μας. Λοιπόν, η ζωή είναι όπως η ζωή όλων μας. Εάν διαθέτει ένα προνόμιο-σ’ αυτή τη λέξη χρειάζεται να θέσουμε εισαγωγικά-σε σχέση με τους άλλους, δεν είναι αναγνώσιμο και αναγνωρίσιμο. Χωρίς να είναι ακριβώς μία προσωπική υπόθεση, εν τούτοις παραμένει κάτι το ατομικό κι όταν συμπλέει με τις επιθυμίες του πλήθους, δεν είναι παρά ο εκφραστής τους. Δεν θέλω να υποστηρίξω ότι ευθέως αναπαράγει αυτά που βλέπει, ακούει και αισθάνεται.
Η ποίηση δεν είναι ένας ευθύς δρόμος, μονόδρομος αν προτιμάτε, που οδηγεί από την κοινωνία προς αυτήν. Ευτυχισμένη στιγμή, αν πρέπει κατ’ ανάγκη να αναφερθώ στην επιδραστικότητα των ποιημάτων στην κοινή συνείδηση, είναι εκείνη όταν μία ποιητική συλλογή συντονίζεται με το παρόν, καθώς έχει λειτουργήσει με όρους μιας μελλοντικής κύρωσης.
Δύο παραδείγματα: ο Δημήτρης Ρουσουνέλος και ο Σταύρος Κιβωτίδης ανέβασαν αυτές τις ημέρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποσπάσματα από τις ποιητικές μου συλλογές «Κουρδιστό παιχνίδι: Ευρώπη» και «Ειρηνικός Πολεμικός». Απρόσμενες αναρτήσεις, άρα μακριά από το πρόσωπο του ζώντος και παρόντος ποιητή, το έργο του λειτουργεί δραστικά και διαδραστικά στον δημόσιο χώρο.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η ποίηση αποκτά μια κάποια αυτονομία, αφού δεν χρειάζεται το όνομα και το επώνυμο του δημιουργού για να επικυρώσει την αξιοπιστία της. Γιατί, όταν διαβάζεις ένα ποίημα, επικυρώνεις τη δική σου προσωπικότητα στον καθρέφτη του.
Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωνοϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η ποίηση;
Ο ποιητής, η ποίηση και τα ποιήματα δεν περίμεναν την κρίση του κορωνοϊού για να κινητοποιήσουν τον μηχανισμό τους. Ο μηχανισμός τους έδινε πάντοτε το «παρών» σ’ όλες τις φάσεις του νεοελληνικού βίου, μετά την πτώση της δικτατορίας-για ν’ αναφερθώ στα ηλικιακά μου όρια. Δεν εννοώ ότι η ποιητική δημιουργία έχει ευθεία σχέση με την πολιτική, θέλω όμως να υπογραμμίσω ότι δεν την αποκλείει. Η δημιουργία δεν συντάσσει πολιτικό πρόγραμμα, δεν απευθύνεται σε εκλογικό ακροατήριο, επομένως είναι λυμένη από ευθείες ανταποκρίσιμες εξυπηρετήσεις.
Μίλησα για μηχανισμό, πείτε τον αμυντικό, πείτε τον διαβρωτικό, πείτε τον επιδραστικό. Δεν έχουν σημασία οι όροι και οι ορισμοί. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πριν τον πρόσφατο ανθρωποφάγοϊό, η ανθρωπότητα είχε πληγεί από τον ιό της φτώχειας σε μεταποικιοκρατικές κατ’ όνομα δημοκρατίες, του εγκλεισμού σε δικτατορικά καθεστώτα, της ανέχειας σε δυτικού τύπου κοινοβουλευτισμό, της απόρριψης των χρηστών, των τρελών και των διαφορετικών σ’ όλα τα καθεστώτα.
Η χώρα μας, μια μικρή γλώσσα στην ανατολική Μεσόγειο που βρέχεται από παντού από θάλασσα και με τις πολυνησίες της, έπασχε από τον ιό της ψευδεπίγραφης ευμάρειας, του άσκεφτου καταναλωτισμού, του χωρισμού σε ιδεολογικά και πολιτικά στρατόπεδα, του φανατισμού και του ρατσισμού, της θρησκοληψίας και του υποκριτικού μικροαστισμού. ‘Όλα αυτά τα χρόνια, όχι και τόσο μακρινά, οι ποιητές και οι ποιήτριες ο καθείς και η καθεμία με τον τρόπο τους και τον τρόπο της αποτύπωσαν όλους αυτούς τους «ιούς» και σκυμμένοι στο ποιητικό τους εργαστήριο ανακάλυψαν για τον κάθε «ιό» το αντίστοιχο «εμβόλιο» συγχωρέστε μου την εύκολη μεταφορά.
Τις εποχές που η πλειονότητα διασκέδαζε σε χώρους μαζικής εκτόνωσης, κάποιοι και κάποιες μοναχικές και μοναχικοί, συνέχιζαν την παράδοση που έχει σημείο εκκίνησής της, το δημοτικό τραγούδι, τον Σολωμό και τον Κάλβο. Συνομιλούσαν με τους μεσοπολεμικούς ποιητές, τον Καρυωτάκη και τον Καββαδία, τους πρωτοπόρους Παπατσώνη, Εμπειρίκο και Εγγονόπουλο. ‘Όσοι άντεξαν, και βρίσκονται ακόμη ανάμεσά μας, δεν γίναν έμποροι της ποίησης, δεν εξαργύρωσαν την ιδιαιτερότητά τους σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, παρέμειναν εντός και εκτός των τεχνών, όχι ξένοι, πάντα ξένιοι υπό την αιγίδα της Ποίησης. Γι’ αυτό χαιρετίζω την πράξη του ποιητή Αντώνη Δ. Σκιαθά ως ανιδιοτελή.
* Ο Βασίλης Καλαμαράς είναι δημοσιογράφος και κριτικός βιβλίου στην εφημερίδα “Ελευθεροτυπία”. Έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές στις εκδόσεις “Καστανιώτη”, μεταξύ 1997-1998, καθώς και τη συλλογή “Ειρηνικός πολεμικός” στις εκδόσεις Ιδεόγραμμα (2012).