Θωμάς Νάτσος “Χερόβολα τριών θερισμών”, Εκδόσεις Φίλντισι, 2022
Γράφει ο Σπύρος Μπρίκος
Η ώχρα του θέρους
Σκέψεις πάνω στα ποιήματα της συλλογής Χερόβολα τριών θερισμών του Θωμά Νάτσου
Χερόβολα τριών θερισμών. Χερόβολο πρώτο: Ο φάρος της Τρικυμίας, της Νηνεμίας και της Ελπίδας. Χερόβολο δεύτερο: Από άμβωνος. Χερόβολο τρίτο: Σεργιάνι στον κόσμο. Τι είναι αυτές οι δέσμες από στάχυα, όλα όσα θα μπορούσαν να χωρέσουν σε μία γροθιά μετά τον θερισμό; Είναι άραγε οι δέσμες των ποιημάτων εκείνων που ακολουθούν τα δύο σημαντικά στάδια της αγροτικής παραγωγής, τη σπορά δηλαδή και έπειτα τον θερισμό; Και τι αναλογία μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στην ποιητική παραγωγή και στην αγροτική; Η απάντηση είναι απλή, αλλά όχι πάντα αυτονόητη. Η δίνη της δημιουργίας εδράζεται σε μία πρωτόγονη, αρχαϊκή, αρχετυπική σχέση του δημιουργού με τις πρώτες εικόνες ζωής του, με τις αναπαραστάσεις του ψυχικού του οργάνου. Ο Θωμάς Νάτσος, επίτιμος δικηγόρος Αθηνών, ποιητής, φιλότεχνος, ευαίσθητος, στοργικός πατέρας δύο κοριτσιών, της Ηλιάνας και της Νατάσσας, γεννήθηκε και μεγάλωσε σε αγροτική οικογένεια, σε ένα περιβάλλον βιοπάλης, όπου η αναμέτρηση με τη φύση, ο αγώνας να δαμάσουν οι άνθρωποι τη φύση, μένοντας στέρεα συνδεδεμένοι μαζί της, λειτουργώντας μέσα στην ηθική των νόμων της, υπήρξε ο πρώτος κόσμος, η πρωταρχική εγγραφή στον ψυχισμό του, μιας κοσμικής ενέργειας χθόνιας, δηλαδή προερχόμενης από τα κάτω, γήινης. Αυτή η γήινη ενέργεια, αυτός ο κόσμος που δεν προσδιορίζεται από το χρώμα ή τις αποχρώσεις του, αλλά από το φως του, από την πυκνότητά του, από την ηλιοφάνεια, περνά και μεταμορφώνεται μέσα στην καθαρότητα και τη διαύγεια των ίδιων των ποιητικών του συνθέσεων. «Το φιλί του ήλιου» ποίημα της σελίδας 167, αλλά και το ποίημα «Μάχες καθημερινές» στη σελίδα 162 αναφέρονται προς επίρρωσιν των παραπάνω σκέψεων. Από τον τίτλο της ποιητικής συλλογής Χερόβολα τριών θερισμών, αλλά και από την ουσία, τον πυρήνα των ποιημάτων, μεταφερόμαστε νοητά, αλλά και διακειμενικά, στο θεατρικό έργο του Αλέξη Δαμιανού «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε» που ανέβηκε το 1945 στο θέατρο Βρετάνια από τον Επονίτικο θίασο «Ενωμένοι Καλλιτέχνες» σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκη.
«Τα παιδιά κάτω στον κάμπο στήσαν όλα τον χορό και λυγάνε τα ποτάμια και καρφώνουν τον αητό. Έλα κόρη της σελήνης κόρη του Αυγερινού κοίτα στήσανε καρτέρι χίλια αστέρια του ουρανού. Τα παιδιά κάτω στον κάμπο κυνηγάνε τους αστούς…» γράφει, μελοποιεί και τραγουδά ο Χατζιδάκης με τη χορωδία του θεατρικού «Το καλοκαίρι θα θερίσουμε». «Η σάλπιγγα διαρκώς ηχεί, όλους στη μάχη μας καλεί, και τον καθένα από μας τη θέση του να πάρει…Μάχες με την εξουσία, για ψωμί, παιδεία, ελευθερία…Πολύτιμη και ιερή της μάχης κάθε της στιγμή» γράφει ο Θωμάς Νάτσος στις σελίδες 162, 163, με το υπέροχο εικαστικό σχέδιο της κόρης του Ηλιάνας, ένας αγρότης που θερίζει με το δρεπάνι στο χέρι.
Τα ποιήματα της συλλογής Χερόβολα τριών θερισμών αναπολούν την παιδική ηλικία του δημιουργού, τους πρώτους έρωτες, το σπίτι των παιδικών του χρόνων, είναι μία επιστροφή, είναι «ο γυρισμός του ξενιτεμένου» στο ομότιτλο ποίημα της σελίδας 92, «μια ηλιαχτίδα φωτεινή που κρυφοπαίζει την αυγή», είναι ένα ταξίδι με προορισμό μία Ιθάκη που δεν θα υπάρξει ποτέ, αφού όλα ξεκινάνε και τελειώνουν σε εκείνον τον πρωτογενή ψυχισμό του ποιητή, του δημιουργού, στις παιδικές εγγραφές του ψυχικού οργάνου, στις πρώτες μοναδικές και ανεπανάληπτες θεάσεις του κόσμου μέσα από τα παιδικά του μάτια. Το κίτρινο χρώμα του θερισμού και του θέρους, η ώχρα, είναι ένα οπτικό ερέθισμα που παραπέμπει στους πίνακες του Βίνσεντ βαν Γκογκ ή στα λεπτά φύλλα χρυσού των πινάκων του Γκούσταφ Κλιμτ, όπου οι αποχρώσεις ομοιάζουν να έχουν μεταγγιστεί στον καλλιτέχνη-ζωγράφο από τον πατέρα του που ήταν χαράκτης χρυσού. Έτσι και το κυρίαρχο χρώμα που αναδύεται ως οπτική ψευδαίσθηση στον γράφοντα μέσα από την ανάγνωση της ποιητικής συλλογής του Θωμά Νάτσου είναι το κίτρινο, χρώμα της προγονικής γης, που από έξι ετών παιδί ο ποιητής ήταν μέρος της αναπόσπαστο. Και όλα φαίνεται πως παραπέμπουν στο καταγωγικό του ποιητή, που γράφει ακατάπαυστα, και δεν θα σταματήσει ποτέ, εφόσον τα χέρια του είναι η συνέχεια της γης και η πλάτη του πάντοτε γυρισμένη προς τον ήλιο, συγγράφοντας έτσι στο σκοτάδι, όσο και αν έχει εκκολάψει μέσα του τον ήλιο και το φως. Το τόνιζε άλλωστε και ο σουρεαλιστής ποιητής Αντρέ Μπρετόν, ότι ο δημιουργός έχει πολλά κοινά με τον χειρώνακτα. Εδώ πιστεύω βρίσκεται και το αδιόρατο νήμα αυτής της τριπλής ποιητικής κατάθεσης (τα τρία μέρη), που συνδέει τους τρεις θερισμούς του Θωμά Νάτσου, εκεί όπου πρωταγωνιστούν οι μεγάλοι χτίστες του στέρεου γήινου κόσμου, οι πλουτισμένοι με ιδέες και ιδανικά, και που τους συναντάμε στο τελευταίο ποίημα του δεύτερου χερόβολου (από άμβωνος). Ο Θωμάς Νάτσος θα μπορούσε να μας παραπλανήσει, μέσα από τις αυτοαναφορικές του προτάσεις, τα προσωπικά βιώματα που προβάλλουν, αλλά η ποίησή του δεν έχει επίκεντρο το εγώ του. Το αντίθετο μάλιστα, το βίωμα και το τραύμα -αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία- μετουσιώνεται σε ηθικό κανόνα και κώδικα, σε επεξεργασμένη και «μεταβολισμένη» ψυχική εμπειρία που θέλει καλοπροαίρετα να μεταδώσει, να μεταγγίσει στον αναγνώστη, στον νέο άνθρωπο, στον αναγνώστη του μέλλοντος. Είναι ένα «αιμάσσον εγώ» που ενώνεται με το ανθρώπινο πλήθος, με τον λαό, δέρματα και πόροι που συνδέονται, όπως ακριβώς το παρουσιάζει και ο συγγραφέας Γιώργος Χειμωνάς στους δικούς του Χτίστες. Ο Θωμάς Νάτσος χάνεται μέσα στο ανώνυμο πλήθος και στη μεγάλη πορεία του, σαν σε πομπή. Γίνεται ένα με την πολυτάραχη ιστορία του τόπου, της Ελλάδος, εντοπίζει και σκιαγραφεί τους συκοφάντες, τους «στεργιανούς καρχαρίες» όπως τους αναφέρει, αποθεώνει τις ελεύθερες κορυφές των ελληνικών βουνών, όπου κάθε σπηλιά και ένα κρησφύγετο των αγωνιστών του απελευθερωτικού αγώνα, της μάχης ενάντια στον κατακτητή. Αμφισβητεί την εξουσία και την απληστία του χρήματος, δίνοντας προτεραιότητα στο γήινο και το ανθρώπινο, τα οποία και φωτίζει. Το θρησκευτικό συναίσθημα ενυπάρχει βαθιά μέσα του, εκφράζεται και εναρμονίζεται με τις υπαρξιακές του ανησυχίες. Μόνο που υπερισχύει η αλληλεγγύη για τον συνάνθρωπο, αυτή η οριζόντια και πλατιά συνθήκη συνύπαρξης μέσα στην κοινωνία και όχι η ελεημοσύνη που ως μία κάθετος γραμμή διαχωρίζει τον ισχυρό (που την προσφέρει) από τον ανίσχυρο (που τη δέχεται παθητικά και εκλιπαρώντας). Ο Θωμάς Νάτσος, δημοκράτης, φιλειρηνιστής και φιλόπατρης, κεντά τους στίχους του με κλωστές εσωτερικών και επεξεργασμένων ψυχικών υλικών, με ένα ρέον έσω μέταλλο, και το υφάδι της ποίησής του γίνεται το αποτύπωμα μιας λεπτής ευαισθησίας για τον κόσμο και για ό,τι τον περιβάλλει.
Τα χερόβολα τριών θερισμών, αυτό το αίμα της βαριάς χειρωνακτικής εργασίας των προγόνων που ακολουθεί τα σφυγμικά κύματα, έρχεται να αποδοθεί και να μετουσιωθεί σε μία καθαρότητα γραφής στον Θωμά Νάτσο, που ενώ ομοιάζει απλή μέσα στην ομοιοκαταληξία της, δημιουργεί ένα αυτοτελές σύμπαν μεταμορφώσεων -και σύνθετο-, μία πρισματική κατασκευή, υλική και πνευματική, μέσα από την οποία το φως διαθλάται σε πολλές και ποικίλες διευθύνσεις, αποδίδοντας ένα χρωματικό φάσμα ποιητικής γραφής τόσο ιδιαίτερο και μοναδικό.