Το περίφημο, με αυτόν τον τίτλο, δοκίμιο του Εμμανουήλ Ροΐδη που ήρθε στην επικαιρότητα αυτές τις ημέρες, με δημοσιεύματα που αφορούν την οικτρή τύχη του αρχείου του (το οποίο σαπίζει στα υπόγεια της Ακαδημίας Αθηνών), θέτει και ένα άλλο ζήτημα που ελάχιστα συζητείται και ίσως εξηγεί την αδυναμία του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος. Αναφέρομαι στην πλήρη υποβάθμιση της νεοελληνικής λογοτεχνίας στις τάξεις αυτού καθώς σήμερα μόνον ένας ακαδημαϊκός υπάρχει από τον χώρο αυτό (ο ενενηντάχρονος Θ. Βαλτινός), έναντι μιας παράδοσης που ήθελε να υπάρχουν αρκετοί λογοτέχνες μεταξύ των «αθανάτων». Συνέπεια άμεση: να υπολειτουργούν ιδρύματα και επιτροπές που σχετίζονται με την λογοτεχνία ή να υπηρετούνται διά της «εισπηδήσεως» μελών άλλων κλάδων. Ιδού, για του λόγου το ασφαλές και ένα σύντομο ιστορικό:
Η Ακαδημία Αθηνών ξεκινά το 1926 (χάρη στον Θ. Πάγκαλο, ας μην το κρύβουμε) με τρεις ποιητές στις έδρες της λογοτεχνίας: Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Αριστομένης Προβελέγγιος. Οι λογοτέχνες στο ανώτατο πνευματικό ίδρυμα γίνονται εφτά ως το 1935, με την εκλογή τεσσάρων πεζογράφων: Δημήτριος Καμπούρογλους, Παύλος Νιρβάνας, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Σπύρος Μελάς. Το 1938 ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου αντικαθιστά τον θανόντα Νιρβάνα και το 1945 ο Σωτήρης Σκίπης (ζώντων του Σικελιανού και του Καζαντζάκη…) τον θανόντα Παλαμά. Στην διάρκεια της Κατοχής έχουν πεθάνει ακόμη ο Καμπούρογλους κι ο Παπαντωνίου. Το 1952 από τα προπολεμικά μέλη έχει απομείνει μόνον ο Σπ. Μελάς που κωλυσιεργώντας στην εκλογή οποιουδήποτε (εκείνη την εποχή άλλωστε εκστράτευε κατά Σικελιανού και Καζαντζάκη), είχε προωθήσει την εκλογή ως πεζογράφου το 1950 του ιστορικού Δ. Κόκκινου. Το 1955 εκλέγεται ως ποιητής ο Γ. Αθανασιάδης- Νόβας. Το 1957- 1958 εισέρχονται ο Ηλίας Βενέζης και ο Στρ. Μυριβήλης. Οι λογοτέχνες ακαδημαϊκοί είναι και πάλι τέσσερις- στην ποίηση όμως μόνον ο Νόβας, ως το 1968 που εκλέγεται ο Παπατσώνης αφού νωρίτερα οι ακαδημαϊκοί απαιτούσαν από τον ήδη κάτοχο του Νόμπελ Γ. Σεφέρη να δηλώσει εγγράφως εκ των προτέρων ότι θα αποδεχθεί την έδρα αν εκλεγεί! Ο θάνατος Μυριβήλη και Βενέζη ανοίγει τον δρόμο στην εκλογή του Πέτρου Χάρη (1969) και του Άγγελου Τερζάκη (1974). Ο Παπατσώνης πεθαίνει το 1976 και ο Τερζάκης το 1979. Στο μεταξύ έχουν εκλεγεί το 1977 ο Θ. Πετσάλης και ο Π. Πρεβελάκης, οπότε οι λογοτέχνες ακαδημαϊκοί είναι και πάλι τέσσερις. Ακολουθεί η εκλογή (μεταξύ 1985- 1987) Άγγελου Βλάχου, Τάσου Αθανασιάδη και Νικηφόρου Βρεττάκου (στην θέση των θανόντων Πρεβελάκη και Νόβα), οπότε το 1987 έχουμε ξανά τέσσερις ακαδημαϊκούς πεζογράφους (Χάρης, Πετσάλης, Βλάχος, Αθανασιάδης) κι έναν ποιητή (Βρεττάκος). Συγχρόνως υπάρχει από το 1980 και ακαδημαϊκός στην έδρα της φιλολογίας, ο Λίνος Πολίτης αρχικά και από το 1984 ο Απ. Σαχίνης, μετά τον θάνατο του οποίου το 1997 η έδρα παραμένει επί… 25 χρόνια κενή: τέσσερις- πέντε απόπειρες απέβησαν άγονες αφού η ψηφοφορία απαιτεί απόλυτη πλειοψηφία και οι ακαδημαϊκοί δεν θεωρούν, φαίνεται, αναγκαία την έδρα.
Το 1997 ήταν και η χρονιά εκλογής της πρώτης γυναίκας ακαδημαϊκού, της πεζογράφου Γαλάτειας Σαράντη. Το 1998 πεθαίνει ο Χάρης και τον αντικαθιστά ο Ιάκωβος Καμπανέλης. Και από κει και πέρα αρχίζει η αποψίλωση. Ο θάνατος του Άγγ. Βλάχου, του Τ. Αθανασιάδη, της Γ. Σαράντη και του Ι. Καμπανέλη αφήνει την Ακαδημία για χρόνια μόνο με δύο λογοτέχνες, την Κ. Δημουλά (εκλογή: 2002) στην ποίηση και τον Θ. Βαλτινό (εκλογή: 2008) στην πεζογραφία. Ο τελευταίος είναι πλέον, μετά τον θάνατο της Κ. Δημουλά, ο μοναδικός λογοτέχνης ακαδημαϊκός, όσο για την φιλολογία, αγνοείται η τύχη της. Σε λίγο θα αγνοείται και η ποίηση, και –ζωή να έχει– μετά τον Βαλτινό, ποιος ξέρει, μπορεί η Ακαδημία Αθηνών να ξεφορτωθεί και την πεζογραφία.
* Ο Κώστας Χατζηαντωνίου είναι ιστορικός, πεζογράφος, δοκιμιογράφος