Gonda Van Steen
1974 – 2024 Μια Θλιβερή Επέτειος του ‘Μη Γνωρίζειν’ (της Άγνοιας)
Ο Ιούλιος του 2024 σηματοδοτεί την πεντηκοστή επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Υπάρχουν πολλά να αναλογιστούμε και να τιμήσουμε. Μία από τις πιο επώδυνες κληρονομιές του καλοκαιριού του 1974, ωστόσο, για τις Ελληνοκυπριακές οικογένειες και τη χώρα συνολικά, είναι το μη-γνωρίζειν (η άγνοια): η έλλειψη γνώσης για την τύχη εκατοντάδων πολιτών καθώς και στρατιωτών που αγνοούνται, η απουσία τέλους, ακόμη και μετά (ή ακριβώς επειδή) έχει περάσει μισός αιώνας από το καθοριστικό και πολύδακρο 1974.
Το να στερείται από τους Ελληνοκύπριους η αρμόζουσα πρόσβαση στη γνώση και στο τέλος ισοδυναμεί με τη διάπραξη μιας επιστημικής αδικίας, σύμφωνα με τα λόγια της Μιράντας Φρίκερ[1]. Η φράση «επιστημική αδικία» αναφέρεται στην ανήθικη πρακτική του να αφήνονται σκόπιμα οι άνθρωποι χωρίς τη γνώση που τους οφείλεται. Αυτό το είδος αδικίας απαξιώνει τα άτομα από τη γνώση που προέρχεται από την βιωμένη εμπειρία της οικογένειας, των γειτονιών και των κοινοτήτων που θυμούνται και εξακολουθούν να αγαπούν. Η γνώση και η αναγνώριση λειτουργόυν διαδοχικά, γι’ αυτό ακόμη και η βασική αναγνώριση απουσιάζει όταν η γνώση αρνείται ή δεν επιδιώκεται: γνώση και αναγνώριση — η ελληνική γλώσσα παίζει εύκολα με τις λέξεις αυτών των πανάρχαιων και φορτισμένων εννοιών. Αν σε περιπτώσεις παρατεταμένων επιστημονικών αδικιών οφείλονται αποκαταστάσεις, ένας τύπος συμβολικής αποκατάστασης θα μπορούσε να είναι η ειλικρινής αποκατάσταση αυτής της γνώσης, δηλαδή μια επιστημική αποκατάσταση που καθιστά δυνατή στα ενδιαφερόμενα μέρη την επιθυμητή πρόσβαση και ιδιοκτησία των δεδομένων που αφορούν στην τύχη των αγαπημένων τους προσώπων.
Οι επιστημικές αδικίες και οι φυσικές μετακινήσεις ή ξεριζωμοί λειτουργούν διαδοχικά, και συχνά αφορούν τη μοίρα των παιδιών. Να υπενθυμίσουμε την άγνωστη μοίρα των Ουκρανών παιδιών που επί του παρόντος προσφέρονται για υιοθεσία από Ρώσους μεσάζοντες[2]. Οι περιπτώσεις αυτές έχουν κάνει τον γύρο των διεθνών μέσων ενημέρωσης, αλλά δεν έχουν φέρει τέλος στον πόλεμο. Οι χώρες διεξάγουν πόλεμο μέσω των σωμάτων των πολιτών και διεξάγουν τους χειρότερου είδους—συχνά παρατεταμένους—πολέμους μέσω των σωμάτων των παιδιών. Η Ελληνική μυθολογία άφησε το πρότυπο της Ιφιγένειας. Η σύγχρονη Ελληνική ιστορία άφησε την κληρονομιά του παιδομαζώματος και του παιδοφυλάγματος των χρόνων του εμφυλίου πολέμου (με την κορύφωση του το 1948). Αλλά εντελώς ακατάγραφη και μη αναγνωρισμένη παρέμεινε η μοίρα περίπου 4.000 Ελλήνων παιδιών που στάλθηκαν για υιοθεσία στο εξωτερικό τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες και στις Κάτω Χώρες (Ολλανδία). Λίγοι κατανοούσαν την αγωνία της έλλειψης γνώσης και τέλους για τους βιολογικούς γονείς που εμπλέκονταν—για να μην μιλήσουμε για την έλλειψη πληροφοριών σχετικά με την Ελληνική ταυτότητα των υιοθετημένων παιδιών. Λίγοι το κατανοούν και σήμερα[3]. Οι αγνοούμενοι στρατιώτες προκαλούν ανησυχία και τιμή επί της μνήμης των. Τα αγνοούμενα παιδία εν υιοθεσία προφανώς όχι. Η «εμπιστευτικότητα» των υιοθεσιών γίνεται όπλο με το οποίο φυλάσσονται μυστικά—όχι τόσο τα μυστικά των βιολογικών γονέων αλλά αυτά μιας ολόκληρης της χώρας. Αλλά η γνώση και η αναγνώριση δεν είναι έννοιες που εφαρμόζουμε κατά βούληση. Ιδανικά, πρέπει να γίνονται αξίες που διαπερνούν τη ζωή μας προς το καλύτερο και που πρέπει να χρωματίζουν με διαφορετικές αποχρώσεις τους πολλούς, πολιτικοποιημένους τρόπους με τους οποίους αξιολογούμε εσωτερικούς καθώς και εξωτερικούς «εχθρούς».
Οι συνθήκες που συγκεντρώνει η παραπάνω παράγραφος είναι πολύ διαφορετικές. Αλλά μία αλήθεια υπερέχει όλων των άλλων: το να κατασιγούνται οι άνθρωποι και τα γεγονότα, να αφήνονται τα ενδιαφερόμενα μέρη στο σκοτάδι σχετικά με τη μοίρα των αγαπημένων τους, δεν είναι ποτέ ο δρόμος προς την ειρήνη και τη συμφιλίωση. Αντίθετα, είναι η δημιουργία ενός κακοφορμισμένου τραύματος, το οποίο ο χρόνος δεν μπορεί να επουλώσει, αλλά το οποίο θα συνεχίζει μόνο να εμποδίζει την πρόοδο, είτε στις τοπικές είτε στις διεθνείς σχέσεις. Η επιστημική δικαιοσύνη, ακόμη και αν έρχεται με καθυστέρηση πέντε δεκαετιών, είναι τελικά η αλήθεια καθώς και η προσέγγιση συμφιλίωσης που στερήθηκε η Ανατολική Μεσόγειος στα μέσα της δεκαετίας του 1970.
[1] Miranda Fricker, Epistemic Injustice: Power and the Ethics of Knowing, Oxford: Oxford University Press, 2007.
[2] https://www.nytimes.com/2024/06/02/world/europe/ukraine-children-russia-war.html.
[3] Για μια πρώτη ιστορική ανάλυση, βλέπε Gonda Van Steen, Adoption, Memory, and Cold War Greece, Ann Arbor: University of Michigan Press, 2019.
1974 – 2024 A Somber Anniversary of Not Knowing
July 2024 brings on the fiftieth anniversary of the Turkish invasion of Cyprus. There is a lot to reflect and commemorate. One of the most painful legacies of summer 1974, however, for Greek Cypriot families and the country alike, is the not-knowing: the lack of knowledge about the whereabouts of hundreds of civilians as well as soldiers missing in action, the absence of closure, even after (or precisely because) half a century has passed since the 1974 watershed date.
To deny the Greek Cypriots proper access to knowledge and closure remains equal to committing an epistemic injustice, in the words of Miranda Fricker.[1] The phrase “epistemic injustice” refers to the unethical practice of deliberately leaving people without the knowledge they are owed. This type of injustice disenfranchises individuals from the knowledge that comes from the lived experience of the family, of the neighborhoods and communities they remember and still cherish. Knowledge and acknowledgment work in tandem, which is why even basic acknowledgment is absent when knowledge is denied or not pursued: gnosi and anagnorisi—the Greek language easily plays with the words of age-old and charged concepts. If in cases of prolonged epistemic injustices reparations are due, one type of symbolic reparation could be the sincere restoration of this knowledge, that is, an epistemic reparation that restores to the concerned parties the sought-after access to and ownership of the data pertaining to the fate of their loved ones.
Epistemic injustices and physical displacements or uprootings work in tandem, and often they involve the fate of children. We are reminded of the unknown fate of Ukrainian children who are currently being offered up for adoption by Russian intermediaries.[2] The cases have made the international news media, but they have not brought an end to the war. Countries wage war through the bodies of civilians, and they wage the worst kinds of—often protracted—wars through the bodies of children. Greek myth left the prototype of Iphigeneia. Modern Greek history left the legacy of the paidomazoma and the paidofylagma of the civil war years (with its peak year in 1948). But completely unrecorded and unrecognized was the fate of some 4,000 Greek children who were sent for adoption abroad in the 1950s and 1960s, mainly to the United States and to the Netherlands. Few understood the agony of the lack of knowledge and closure for the biological parents involved—not to speak of the lack of information about their first Greek identity for the adopted children involved. Few understand it today.[3] Bodies missing in action raise concern and commemoration. Bodies missing in adoption apparently not. The “confidentiality” of adoptions becomes a weapon with which to guard secrets—not so much the biological parents’ secrets but that of an entire country. But gnosi and anagnorisi are not notions to apply to issues of our choosing. Ideally, they ought to become values that permeate our lives for the better, and that must nuance the many, politicized ways in which we assess internal as well as external “enemies.” The sets of circumstances that the above paragraph brings together are very different. But one truth rises above all others: silencing people and facts, leaving concerned parties in the dark about the fate of their loved ones, is never the path to peace and reconciliation. It is, rather, the making of a festering trauma, which the passing of time cannot alleviate, but which will only continue to hinder progress, whether in local or in international relations.
[1] Miranda Fricker, Epistemic Injustice: Power and the Ethics of Knowing, Oxford: Oxford University Press, 2007.
[2] https://www.nytimes.com/2024/06/02/world/europe/ukraine-children-russia-war.html.
[3] For a first historical analysis, see Gonda Van Steen, Adoption, Memory, and Cold War Greece, Ann Arbor: University of Michigan Press, 2019.