Συνέντευξη στην Γλυκερία Μπασδέκη
10+1 Ερωτήσεις για τον Αντώνη Δ. Σκιαθά
Το 1983 είσαι είκοσι κάτι κι επιλέγεις τον τίτλο “ΠΑΡΑΜΕΘΟΡIΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ” για την πρώτη σου ποιητική συλλογή. Εγώ το εκλαμβάνω ως πρωτόλειο κροσέ στον θάνατο, κι ας βρίσκεται ακόμα σε απόσταση ασφαλείας. Γιατί άραγε, με το καλημέρα, πιάνεις ψιλοκουβεντούλα με το επέκεινα, Αντώνη;
Στις πρώτες μου αναγνώσεις εκεί στα γυμνασιακά μου χρόνια βρέθηκαν “μπροστά” μου τα ποιήματα του Κώστα Καρυωτάκη, όπως ακριβώς και μετά την πτώση της δικτατορίας τα ποιήματα των Γάλλων ποιητών του πρώτου τέταρτου του εικοστού αιώνα. Σε αυτές τις γραφές ο θάνατος ήταν παρών σαφώς ως κώδικας καθημερινότητας.
Είναι αλήθεια ότι στα δομικά στοιχεία της ποιητικής μου έχει πρωτεύουσα θεώρηση η διαδικασία ολοκλήρωσης της μνήμης για τη ζωή που έχει “απωλεσθεί”. Φυσικά και οι μελωδίες που περιγράφουν τη βιωτή με όλα εκείνα που υμνούν το τώρα, γοητεύονται από το παρελθόν και συνομιλούν με τις όποιες αγωνίες για τα επέκεινα.
Χρόνια μετά, στην “Κατασκοπεία του χρόνου” (2021) μας εμβολίζεις τον στίχο “με τη μοίρα στις εξαιρέσεις του θανάτου”. Τι μπορεί να μας εξαιρέσει από το αναπόδραστο,μόνιμα ή έστω προσωρινά; H έρημη η ποίηση βοηθάει ή μας χώνει πιο βαθειά;
Η “Τριλογία” κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβρη του 2024 και εμπεριέχει τις συλλογές “Κατασκοπεία του Χρόνου”, “Αρχιτεκτονική της Σιωπής” και “Αφανείς Μύθοι” που συνομιλούν με το επέκεινα και είναι η πρόταση ποιητικής για το τρίπτυχο Χρόνος – Σιωπή – Μνήμη.
Οι εξαιρέσεις του θανάτου ορίζονται από τη μοίρα που ο καθένας και η καθεμιά μας βιώνει για τις δικές του διαδρομές.
Άλλωστε, κανένας μας δεν ξεχνάει το ανθρώπινο τέλος. Ο τρόπος όμως της καθημερινότητας μας ομολογεί το πόθεν έσχες της οδοιπορίας μας στα τρωτά του χρόνου. Η ποίηση με ιαματικό τρόπο συνδράμει στο να γίνει γνωστή η ύπαρξη της ζωής ως κώδικας συμπαντικός στην κατάσταση που ο χρόνος ορίζει το τέλος.
Αν μπορούσες να φιλήσεις τα σεπτά χέρια ενός ποιητή, ποιόν ή ποιά θα διάλεγες και γιατί;
Το ποιητικό γονιδίωμα που διακατέχει τη γραφή μου και μου δίνει τη δύναμη να οδοιπορώ στις πατρίδες της γλώσσας “που μου έδωσαν Ελληνική” είναι αυτό που μου δωρίθηκε κατά τη διάρκεια των αναγνώσεων μεγάλων αλλά και τρανών ποιητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αυτές οι “συναντήσεις” μου έδωσαν δύναμη για να πορευτώ σε αυτή την διαδρομή. Ο Ανδρέας Κάλβος με τις πρωτοποριακές του γραφές τον δέκατο ένατο αιώνα, ο Διονύσιος Σολωμός με τη δομημένη ποιητική του για τα μεγάλα της ελευθερίας, ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης με τους ιστορικούς κώδικες της Ελληνικής αρχαιότητας. Στη συνέχεια ο Paul Valery με την αισθητική για τον ποιητικό λόγο, η Emily Dickinson με τα όσα ορίζει ως κώδικα ζωής, ο Νίκος Εγγονόπουλος με τις κειμενικές του ανατροπές, ο Οδυσσέας Ελύτης με τα όσα κοιμίζει για την αρμονία της “πατρίδας”, των ιερών του Σούνιο, των Δελφών κ.α, ο Γιώργος Σεφέρης με τη φιλοσοφική του καθαρότητα και τόσοι άλλοι όπως ο Γιώργος Σαραντάρης μα και ο Antre Breton.
Με ποιες λίγες, ολίγιστες λέξεις θα περιέγραφες την ομορφιά; Kαι με ποιές την ασχήμια;
Η ομορφιά κατέχει την αγάπη και αξιώνει την αρμονία του εμείς, ενώ η ασχήμια καταργεί την ελπίδα και λυτρώνει το μίσος στο εγώ.
Ποιός πιστεύεις ότι είναι ο δικός σου οβολός στη γλώσσα; Tι “κόμισε” η ποίησή σου στο δωμάτιο με τις λέξεις;
Ο δικός μου “οβολός στη γλώσσα” θα κριθεί από το χρόνο και τους έχοντες τα εργαλεία της επιστημονικής επάρκειας να τον αξιολογήσουν, να τον κατατάξουν, να τον εξαργυρώσουν στο “ταμείο” της λογοτεχνίας. Η ποίηση μου στο δωμάτιο με τις λέξεις, καλύτερα στο περιβάλλον που υμνείται η ζωή με τη γλώσσα, υπηρετεί τη δική της δυναμική. Στην ερώτησή τι κόμισε και πως θα την κρίνει ο χρόνος, η απάντηση είναι ότι οι ταυτότητες που ορίζουν το εμείς αλλά και κάποτε το εγώ είναι απ’ εκείνα που ο Χρόνος ο οποίος οργανώνει την ιστορία της ποίησης, με εκείνους και εκείνες που την μελετούν και την καταγράφουν, θα περιγράψει με τις αλήθειες του.
Στην “ΤΡΙΛΟΓΙΑ”, την συγκεντρωτική δηλαδή έκδοση με τις συλλογές Αφανείς Μύθοι,Αρχιτεκτονική της σιωπής και Κατασκοπεία του χρόνου,η ‘’υποσημείωση’’ είναι Χρόνος-Σιωπή-Μύθος. Καθαρά θεολογικό τρίπτυχο, δηλαδή. ‘Έχεις σκεφτεί ποτέ τον ποιητικό εαυτό σου ως “φωνὴ βοῶντος ἐν τῷ ἄστει”, στην σύγχρονη έρημο δηλαδή;
Το τρίπτυχο των συλλογών που εμπεριέχει η “Τριλογία” με υπότιτλο Χρόνος – Σιωπή – Μύθος διαμορφώνει αγαπητική σχέση με τα όσα περιγράφει η βιωτή του σύγχρονου ανθρώπου. Αφ’ ενός οι διαχρονικές αξίες της σιωπής και αφ’ ετέρου η λατρευτική σχέση που δημιουργεί ο χρόνος για το μύθο της ύπαρξης, προσδιορίζουν τους κώδικες της δημιουργίας του σύγχρονου ανθρώπου.
Η φωνή μου ως καθημερινή δράση στα απλά αλλά και στα δύσκολα, που μου όρισε η ζωή να βιώσω, είναι η μία πλευρά του ποιητικού μου γίγνεσθαι. Επιθυμώ τη συνομιλία με τα όσα μας έχουν κληρονομήσει οι δεσμεύσεις, οι ελευθερίες, οι εμμονές, οι ενοχές. Οι ελπίδες των όσων ορίζουν την καθημερινότητα μου, υπάρχουν είτε ως ασκήσεις στο φως, είτε ως διαδρομές στο σκοτάδι της ύπαρξης.
Ποιό ποίημα (ή και στίχο σου) θα κληροδοτούσες στην κόρη σου, ως “πατρικό οδοδείκτη”;
Η κόρη μου Ευγενία είχε την τιμητική της κατά τη δεύτερη διαδρομή στην ποίηση. Η πρώτη διαδρομή ξεκίνησε πολύ νωρίς το 1983 με την έκδοση του “Παραμεθόριο Νεκροταφείο”. Η δεύτερη ξεκίνησε με τη συλλογή “Ευγενία” που είναι αφιερωμένη στη μοναχοκόρη μου, εκδόθηκε το 2016 και ήδη έχουν μεταφραστεί αρκετά ποιήματα αυτής της περιόδου σε άλλες γλώσσες. Ο πατρικός οδοδείκτης εμπεριέχει πολλά τοπόσημα. Κάποια όμως από αυτά είναι ειδικά γραμμένα για εκείνη. Κυρίως όμως το φως που ορίζουν η Ελπίδα, η Αγάπη, η υπομονή είναι σημεία του πατρικού οδοδείκτη. Όπως αυτό στο “Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή” που κυκλοφόρησε το Δεκέμβρη του 2024 από τις εκδόσεις “Ιωλκός”:
“… Χωρίς το όρος των ελαιών, χωρίς τον Γολγοθά, χωρίς το Μανιάκι που έπεσαν Έλληνες και Τούρκοι με τα σπαθιά καρφωμένα στα βράχια, η ζωή μας θα σέρνεται στους ίσκιους της Μεγάλης Εβδομάδας.”
Τυπικά γεννήθηκες στην Αθήνα, αλλά είσαι παιδί της Μητέρας Πάτρας. Τι αγαπάς στη “μαμά Πάτρα” και τι δεν αγαπάς ή (ακόμα, ακόμα) μισείς;
Γεννήθηκα στο μαγευτικό Περιστέρι της Αθήνας και η μητέρα μου στο Παγκράτι.
Μεγάλωσα στο Περιστέρι και στην Πάτρα ήρθα για να σπουδάσω Χημικός Μηχανικός στην Πολυτεχνική σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών.
Η πόλη των Πατρέων έχει εξαιρετικές αρετές που εδράζονται τόσο στη φύση που κατέχει η ενδοχώρα της όσο και στις ακτές της στον Πατραϊκό. Ως μία κοινωνία όπως και οι περισσότερες στην Ελλάδα άλλοτε γίνεται έγκλειστη στις παθογένειες της ύπαρξης της και άλλοτε δημοκρατική στη λατρεία του εμείς με τη δυναμική των κοινοτήτων που ορίζει το Πανεπιστήμιο.
Η Πάτρα είναι η πόλη που ζω, που δημιουργώ, που επιχειρώ, είναι η πόλη της ζωής μου που την αγαπώ, την νοιάζομαι και προσπαθώ να προσφέρω όσα μου είναι εφικτά.
Ανάμεσα σε πολλές άλλες ιδιότητες (ανθολόγος, κριτικός, εκδότης, χημικός μηχανικός, συντηρητής έργων τέχνης),είσαι και (τυπικά) συλλέκτης μνήμης, μια που διαθέτεις ένα εξαιρετικό ιστορικό αρχείο της Ελληνικής επανάστασης του 1821. ‘Έχουμε αποκτήσει πολιτισμική αυτογνωσία ή είμαστε ακόμα στο Νηπιαγωγείο της ιστορικής μας ταυτότητας, κατά την γνώμη και την εμπειρία σου;
Το Ιστορικό Αρχείο Ευγενίας Αντωνίου που έχω ιδρύσει, συλλέγει, αξιολογεί, καταγράφει, παρουσιάζει τεκμήρια που αφορούν τον Ελληνισμό από το 1770 έως το 1974. Όλο και περισσότεροι με αναλυτικό τρόπο προσεγγίζουμε τα ιστορικά γεγονότα. Τα τελευταία 30 χρόνια με λιγότερο φόβο για την αλήθεια και φυσικά με δύναμη αυτοκριτικής για τα τρωτά της σύγχρονης ιστορίας γίνεται όλο και περισσότερο μία ουσιαστική καταγραφή με μελέτες της ιστορικής ταυτότητας της σύγχρονης Ελλάδας. Οι νεότερες γενιές έχουν όλα τα εργαλεία για να καταγράψουν μια συμπαγή πολιτισμική ταυτότητα ιστορημένη στον χρόνο των γεγονότων. Αν οφείλουμε να κάνουμε κάτι στην εποχή του AI, αυτό είναι η διάδραση με την οποία η ιστορία διδάσκεται στις αίθουσες διδασκαλίας.
“Χωρίς τη συγχώρεση του άλλου/πως να υπάρξεις εσύ, εμείς;”, γράφεις στην τελευταία σου συλλογή, το “Ημερολόγιο Θηριοδαμαστή.”(2024) Στο ποίημα Οι πιπεριές του Φιοντόρ”, απ’ όπου κι ο στίχος, ακόμα κι ο Ντοστογιέφσκι συγχώρεσε τη μητέρα του για τα φρικτά μπιζέλια που τον τάιζε μικρό! Εσύ ποιούς έχεις συγχωρέσει για να υπάρξεις, Αντώνη;
Αυτό το ποίημα παρουσιάζεται για να μιλήσει για το συλλογικό της συγχώρησης.
Η απάντηση μου σε μία δοκιμή ποιήτρια και εξαιρετική φιλόλογο, όπως εσύ Γλυκερία Μπασδέκη, καταγράφεται στο αληθές που ορίζει το εμείς.
Ένας από τους κώδικες της ζωής μου είναι η λύτρωση που δημιουργεί η συγχώρηση όλων όσων με έχουν ασκήσει με τον τρόπο που με αδίκησαν. Φυσικά είναι περισσότερο από βέβαιο πως σε ό,τι με αφορά δεν υπάρχει κανενός είδους δόλος στον τρόπο που βιώνω το κοινωνικό εμείς. Θέλω όταν αναχωρήσω τελολογικά και να μην “χρωστάω τίποτε ούτε να μου χρωστούν”.
10+1
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές, | κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν, | σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του τον γυρισμό.(..)
Αυτοί οι στίχοι από την Οδύσσεια, σε μετάφραση του Μαρωνίτη , θα μπορούσαν να είναι το μικρό σου βιογραφικό που θα καταργούσε οποιοδήποτε άλλο;
Με τιμάς με αυτή τη δωρεά με τους στίχους που καταθέτεις. Ο πατέρας, ο Όμηρος, έχει σχεδόν καταγράψει τα πάντα στα έπη που μας έχει καταθέσει.
Ο δάσκαλος Δ. Μαρωνίτης μας τα δωρίζει ως μύστης της γλώσσας με τον δικό του εξαιρετικό τρόπο. Αυτοί οι στίχοι με βρίσκουν κατάστηθα και περιγράφουν τα χνάρια της βιωτής μου.
Φωτογραφία: Δεκαετία ’90 με τους: Κώστα Γουλιάμο, Γιάννη Στεφανάκι, Βαγγέλη Κάσσο, Πάνο Κυπαρίσση, Θανάση Νάκα, Τζίνα Καλογήρου, Βαγγέλη Τασιόπουλο.