Γράφει ο Γιώργος Δρίτσας
«Μήλο + Θάνατος +… +…»: το άγνωστο ποιητικό σύμπαν της Έρσης Σωτηροπούλου
Πολλά είναι τα σύμβολα που μέσα στους αιώνες οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν και συνεχίζουν χρησιμοποιούν για να περιγράψουν φαινόμενα που βλέπουν τριγύρω τους αλλά και καταστάσεις που νιώθουν εντός τους. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο βαθύτατα συμβολικές διηγήσεις περιπλέκονταν με τα γεγονότα, όπως αυτά βιώθηκαν δηλαδή και όχι όπως συντελέστηκαν. Εξάλλου, τι σημασία έχει από μόνη της μια αυστηρή καταγραφή; Πολλές φορές καμία, μπορεί να ισχυριζόταν κάποιος, εκτός και αν αφορά την «ακριβή επιστημονική καταγραφή», που εν τέλει όμως μπορεί να κονιορτοποιήσει το ιστορικό γίγνεσθαι για χάρη μιας, εν πολλοίς, αυστηρής αλλά χρήσιμης, σίγουρα κάποιες φορές, εκλογίκευσης.
Έτσι, οι αφηγήσεις «ημιμυθικής», με σημερινούς όρους, μορφής και υφής αποτέλεσαν μια καθημερινότητα και μια ιδιαίτερη πραγματικότητα στο παρελθόν. Ένας είδος λόγου που συνδέεται, κατά κάποιον τρόπο, με την αφήγηση είναι και η ποίηση. Η ποίηση, θα μπορούσε να ειπωθεί, ότι έχει σίγουρα προέλθει γενεαλογικά από αυτά τα είδη λόγου ή τέλος πάντων συνδέεται μαζί τους καίρια, καθώς ακόμη και στις πιο ωμές στιγμές της καταφεύγει στα προσωπικά νοήματα και στο ιδιαίτερο φαντασιακό του κάθε συγγραφέα ξεχωριστά για να εκφραστεί· σε άμεση επικοινωνία βέβαια με το ευρύτερο φαντασιακό της κοινωνίας και του επίσης ευρύτερου πολιτισμικού πλέγματος κάθε κουλτούρας, εποχής, ηπείρου και χώρας.
Γιατί, όμως, ειπώθηκαν όλα τα παραπάνω; Γιατί πολύ απλά δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς εισαγωγή στο υπερρεαλιστικό, συμβολικό, αφηγηματικό και ταυτόχρονα πλήρως ριζωμένο μέσα στον κόσμο, άγνωστο για πολλούς, ποιητικό σύμπαν της Έρσης Σωτηροπούλου. Πιο συγκεκριμένα για την κρυπτική συλλογής της Μήλο + Θάνατος +… +… (εκδ. Πλέθρον, Αθήνα 1980), που αποτελεί και το πρώτο ποιητικό πόνημα της γνωστής, κυρίως ως πεζογράφου, συγγραφέως. Σε αυτό το ποιητικό σύμπαν, λοιπόν, σύμβολα όπως το μήλο, ο θάνατος και το συνεχές συν (+) της ζωής, έχουν την τιμητική τους μέσα σε ένα ατομικό βιοσύστημα γαλουχημένο από τις γεμάτες ένταση δεκαετίες του ’70 και του πρώιμου ’80, αλλά ταυτόχρονα ευρισκόμενο και εκτός του εύρους αυτών, όντας ανεξάρτητο και ιδιοσυγκρασιακό.
Πιο συγκεκριμένα, όμως, και προτού προχωρήσουμε στην «αποκρυπτογράφηση» των συμβολισμών αυτών που αφορούν και τον τίτλο της συλλογής, θα σκιαγραφήσουμε το γενικότερο κλίμα της συλλογής και δη την αντίληψή της συγγραφέως για τον κόσμο. Έτσι ήδη από το πρώτο ποίημα της συλλογής με τον ιδιαίτερο τίτλο «Tropismes», η ποιήτρια μας εισαγάγει στον κόσμο της κίνησης και της ερωτικής επιθυμίας. Της ερωτικής επιθυμίας ως αυτοτελούς πράξης, που όμως εγκολπώνεται μέσα στο αιώνιο κυματισμό του κόσμου, σε έναν τόπο δηλαδή «που αλλάζει» συνεχώς.
Μια δυνατή επιθυμία αιωρείται πάνω από τους στίχους, μετατρεπόμενη σε μια συνεχή περιπλάνηση, η οποία οδηγεί σε σκοτεινούς δρόμους, ημιυπόγεια μπαρ και πρωινά κρύα σπίτια και στις προσωρινές στάσεις των φαναριών –αυτούς τους οδοδείκτες της προσμονής. Ένα περιπατητικό ουρλιαχτό που καταλήγει σε μια ακόμη συνηθισμένη μέρα με υπαρξιακά αδιέξοδα και κλάμα στο μπάνιο μπροστά από τον καθρέπτη (βλ. ποίημα «Η Colgate είναι οδοντόκρεμα»), όταν ο ύπνος έρχεται για ακόμη μια φορά αργά.
Μέσα σε αυτόν τον «Θάνατο της Γεωμετρίας», όπου η ασυμμετρία βρίσκει τη δικιά της συμμετρία (βλ. ποίημα «Ιούνης 77»), η μόνη επαφή με το σώμα και τις συνεχείς μεταμορφώσεις του είναι η εσωτερική φωνή της συνομιλίας με τον εαυτό. Η ποίηση μετατρέπεται τότε σε ένα αστρικό πλάνο, εγκολπώνοντας μια ολόκληρη εποχή, γραφόμενη ανάμεσα από αποτσίγαρα και πάντα γεμάτα τασάκια (βλ. ποίημα «Από το χωλλ στην κουζίνα δια θαλάσσης»).
Μετά από όλα αυτά καταλαβαίνουμε καλύτερα τη χρήση του συμβολισμού του μήλου στη σχεδόν μαθηματική ποιητική σύνθεση στη σελίδα 77 της συλλογής. Το μήλο ως ζωή και ως θάνατος, ως το σύμβολο που μέσα του κρύβει όλα εκείνα που θυμίζουν την αρχή αλλά και το τέλος κάθε αναπνοής. Και όλα αυτά επ’ άπειρον, όπως η ίδια η πορεία τω γεγονότων της ζωής.
Κλείνοντας, αυτό που έχουμε να παρατηρήσουμε είναι ότι η ποίηση της Έρσης Σωτηροπούλου, πέρα από τους συμβολισμούς της και τα νοήματα που αφήνει ανεξερεύνητα στον αναγνώστη, αποτελεί μια πολύ μοντέρνα και αρκετά σύγχρονη πειραματική σύνθεση, για αυτό και ενσωματώνει τόσα είδη γραφής αλλά και πυκνές συλλήψεις εννοιών και όρων. Μια ποιητική καταβύθιση θα λέγαμε σε ένα συλλογικό ασυνείδητο, που όμως αγγίζει ουσιαστικά τον ίλιγγο της ζωής και τον εκφράζει χωρίς κάποια ωραιοποίηση –με έναν έξυπνο και σαρκαστικό πολλές φορές τρόπο.