Ανακοίνωση θανάτου λόρδου Βύρωνα
Ιδιωτική Συλλογή Ευγενίας Αντωνίου Σκιαθά.
Νύχτα έξω. Γλυκύτατη εαρινή. Αύρα θαλάσσης έφτανε από το πέλαγο. Αλλά ο διδάσκαλος και σχολάρχης, Ευγένιος Βούλγαρης, δεν είχε ύπνο. Αφού μελέτησε, κατέγραψε τα σημαίνοντα για την μαθητεία των σπουδαστών, έπεσε και πάλι σε συλλογή. Για να μην τον βαραίνουν τα δυσάρεστα που συνέβαιναν, αφέθηκε σε σκέψεις των ωραίων αναμνήσεων της ζήσης του. Ο πρώτος που έφερε στη θαλερή του μνήμη ήταν ο δάσκαλός του ο Αντώνιος Κατήφορος, ο Ζακυνθινός, σε κείνο το μικρό διάστημα που επήγε για επιπλέον σπουδές στην Ιταλία. Σε αυτόν- τον επί των παντοειδών λόγων μάθηση- οφείλει την επαφή του, με τη σκέψη του σοφού Λωκίου*(Τζον Λοκ) και το άνοιγμα τον νοητικών του αιθέρων. Σε αυτόν οφείλει τη Νευτώνεια σκέψη στην φυσική και την φιλοσοφία του Clark. Η Ευρώπη φωτίζεται από νέες επιστήμες και το τάλας γένος παραμένει δέσμιο του σχολαστικισμού και της δεισιδαιμονίας.
Και ο ίδιος βάλλεται εκατέρωθεν. Και από τους σχολαστικούς αλλά και από τις φιλοδοξίες του Πατριάρχου Κυρίλλου-ο οποίος εκθρονίστηκε και ήρθε να ζήσει στο Όρος και να ασκητέψει στην Σκήτη της Αγίας Άννης.
Έκτοτε επιδιώκει με κάθε μέσον- διαφθείροντας ακόμα και σπουδαστές- να ηγηθεί της σχολής, αναγράφοντας το όνομά του πάνω και από εκείνο του Σχολάρχη, ενώ αυτός μόνος του πασχίζει, όχι μονάχα για τον φωτισμό των μυαλών των μαθητών του, αλλά και για πρακτικά θέματα- όπως οι χορηγίες- για να ολοκληρωθούν επιτέλους τα έργα στην Αθωνιάδα Ακαδημία κυρίως εκείνο το υδραγωγείο που παραμένει ακόμα άνευ ύδατος.
Τον στεναχωρούσε η στάση του εκθρονισμένου Πατριάρχη. Είχε βέβαια την στήριξη των καλύτερων σπουδαστών του, που αριθμούταν πια γύρω στους τριάντα. Ανάμεσά τους ο Χριστόδουλος Ευσταθίου ο Ακαρνάν, ο εκ Ραψάνης Βησσαρίων, ο Θεοδώρητος από τα Γιάννινα. Δυστυχώς είχε αναχωρήσει ο λαμπρός μαθητής του, Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ένεκα ασήμαντων διαφορών τους πάνω σε ζητήματα φυσικής και φιλοσοφίας. Ήξερε όμως ότι μπορούσε να στηρίζεται στους λοιπούς. Διότι οι αντίπαλοί του, αυτοί που ήθελαν το Όρος να μείνει αμιγώς στην παράδοση των Πατέρων της Εκκλησίας, δημιούργησαν σκληρό εναντίον του πυρήνα. Τον κατηγορούσαν ως Φραμασόνο.
Όμως και οι ίδιοι αυτοί είχαν χωριστεί σε φατρίες που αλληλοσπαράζονταν μεταξύ τους. Οι οπαδοί του Παναγιώτη Παλαμά εκ Μεσολογγίου, του Νεόφυτου Καυσοκαλυβίτη και του ισοβίου εφόρου Μελετίου ξυλοκοπούσαν αλλήλους μέχρις αιματοχυσίας μετά από κάθε συνέλευση των Μονών να έβρουν μια λύση στο θέμα του αγιασμού των κολλύβων, της συχνότητας της Θείας Μετάληψης και του Αναβαπτισμού. Οι μοναχοί ενέπλεξαν και σπουδαστές, και εκείνος ως σχολάρχης αναγκάστηκε να θεσπίσει αυστηρές ποινές ακόμα και ραβδισμούς για απείθεια. Και να τώρα. Με τον ερχομό του έκπτωτου Πατριάρχη στην σκήτη της Αγίας Άννης, δημιουργείται μια ακόμα φατρία. Αυτή του Κυρίλλου.
Διαισθανόταν ο οξύνους Σχολάρχης, ότι αυτός ο εμφύλιος πόλεμος θα διαρκούσε, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Όλα τα χρόνια της Σχολαρχίας του κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια να διατηρεί σχέσεις αγαστής συνεργασίας με τον Πατριάρχη, χωρίς να αναμειγνύεται στις υποθέσεις που άπτονταν θεμάτων εκκλησιαστικής διοίκησης. Όταν του ζητήθηκε να λάβει θέση στο ανοιχτό ζήτημα του αναβαπτισμού, απάντησε πως το θέμα δεν έπρεπε να επιβληθεί αλλά να αφήνεται η διακριτική ευχέρεια επιλογής στο πρόσωπο που αποφασίζει να αλλάξει θρήσκευμα. Τούτο δεν είχε αρέσει καθόλου στον Κύριλλο, τον υποκινητή της αντιπαλότητας. Τα κίνητρα βεβαίως των υποδαυλιστών ήταν σαφή. Η διαχείριση των Οικονομικών του Πατριαρχείου. Ο Κύριλλος είχε ανοίξει δρόμο στους εμπόρους, μέλη των συντεχνιών να ανακατεύονται στα Ταμεία, αφού με την αμέριστη συμπαράσταση τους αναρριχήθηκε στο θρόνο. Από την άλλη πλευρά τέθηκαν οι επιφανείς οικογένειες των Φαναριωτών. Αλλά οι ακολουθητές, τυφλοί από την ιδεοληψία, ούτε έβλεπαν ούτε άκουγαν. Μάλιστα ο φίλεργος και βαθύνους οικοδιδάσκαλος, ο οποίος παίδευε τα κορίτσια των αρχόντων του Φαναρίου, μαθητής του στην Σχολή Κοζάνης, ο Υάκινθος Αθανασίου, τού έγραψε στα 1755, όταν εκθρονίστηκε ξανά ο Κύριλλος, και του εξέθεσε τα γεγονότα και τις συνέπειες. Ο νέος Πατριάρχης, ο Καλλίνικος, πολέμιος του αναβαπτισμού, αποκαλούσε τους αντιπάλους του, «μουρατόριδες» και «Φαρμασόνιδες». Του απέστειλε μάλιστα και ένα στιχούργημα του ιδίου του Πατριάρχη. «Να βλέπει το Συνοδικόν πού ‘ταν συνηθισμένον/απ’ άρχοντας κι’ αρχιερείς να είναι στολισμένον/, και τώρα από μπακάληδες να είναι γεμισμένον/και απ’ τους μουρατόριδες και άλλους βρωμισμένον»*.
Όλες τούτες οι αντιπαλότητες ήταν που οδηγούσαν το δημιούργημά του, την Αθωνιάδα Ακαδημία, σε καταστροφή. Αντιλαμβανόταν ο Σχολάρχης ότι βροντή νεμέσεως θα σκόρπιζε διδάσκοντες και διδασκομένους, αφού η οικοδομή εκείνη η οποία τόσο θόρυβο προκάλεσε στο γένος, από τη Βασιλεύουσα έως τις Ηγεμονίες, κατάντησε κατοικία ή μάλλον φωλεά κοράκων.
Με μαύρη την καρδιά ο Ευγένιος Βούλγαρης, κίνησε να πάει για τον Όρθρο, στο παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία, εντός του προαυλίου της Αθωνιάδας.
Πηγές: Πασχάλη Μ Κιτρομηλίδη, Νεοελληνικός Διαφωτισμός
Ιώσηπος Μοισιόδαξ « Απάντησις Ανωνύμου»
* Η Ελένη Πριοβόλου είναι συγγραφέας