Κυρία Βασιλοπούλου εκτός από το διήγημα ασχολείστε και με την ποίηση, σε ποιο από τα δύο είδη αισθάνεστε ότι εκφράζεστε καλύτερα;
Εξαρτάται από το ερέθισμα, την έμπνευση ή τις συνθήκες. Αν είναι ευνοϊκές, αισθάνομαι μια σχετική άνεση με το διήγημα. Νομίζω ότι είναι λιγότερο εξοντωτικό από την ποίηση. Ούτως ή άλλως, προσωπικά δυσκολεύομαι να ολοκληρώσω το κείμενό μου μεμιάς, αφού επανέρχομαι σ’ αυτό συχνά. Το βασανίζω και βασανίζομαι μέχρι τελικής πτώσεως.
Ποια ήταν τα πρώτα βιβλία που θυμόσαστε ότι σας είχαν εντυπωσιάσει στην παιδική-εφηβική σας ηλικία, ποιους συγγραφείς πρωτοαγαπήσατε;
Ούτε στο σπίτι ούτε στο χωριό (Χρυσοκελλαριά, Μεσσηνίας) κυκλοφορούσαν λογοτεχνικά βιβλία, παρά μόνο στην ισχνή βιβλιοθήκη του διθέσιου σχολείου μας. Εκεί πρωτοανακάλυψα και αγάπησα τα παραμύθια του Άντερσεν, των αδερφών Γκριμ, διασκευές κλασικής λογοτεχνίας για παιδιά. Αφού εξαντλήθηκε η σχολική βιβλιοθήκη και διαβάστηκε, μπορεί και πάνω από 20 φορές, ελλείψει άλλων, ο Ροβινσώνας Κρούσος του Daniel Defoe, έδινα παραγγελία στη μητέρα μου, που πήγαινε στην πρωτεύουσα του νομού μας στο τέλος κάθε μήνα για να πληρωθεί, να φέρει ένα από τα όμορφα κλασικά βιβλία της Άγκυρας για παιδιά. Την περίμενα με λαχτάρα και καταβρόχθιζα το βιβλίο με μεγαλύτερη βουλιμία από το συνοδεύον σουσαμένιο κουλούρι. Αυτά που σημάδεψαν την παιδική μου ηλικία ήταν: Η οικογένεια Ελβετών Ροβινσώνων του Johann David Wyss, Η καλύβα του μπάρμπα Θωμά της Harriet Beecher Stowe, Οι μικρές κυρίες της Louisa May Alcott, Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ και Χακ Φιν του Mark Twain, Στις όχθες του ποταμού με τις δαμασκηνιές και Ο μακρύς χειμώνας της Laura Ingalls Wilder, Η μικρή πριγκίπισσα της Frances Hodgson Burnett, Χωρίς και Με οικογένεια του Hector Malot, ο Ιούλιος Βερν. Βιβλία τα οποία έκανα δώρο στους μικρούς μαθητές μου όταν πρωτοδούλεψα στο χωριό.
Όταν αρχίζετε να γράφετε μια ιστορία ποιος αποφασίζει για την εξέλιξη της πλοκής οι ήρωές σας ή εσείς;
Πότε εγώ, πότε οι ήρωες, πότε οι ίδιες οι λέξεις. Δεν είναι σπάνιες οι φορές που ένα ορθογραφικό λάθος, μια λάθος λέξη, ένα λάθος γράμμα μου τραβούν το χαλί κάτω από τα πόδια και με παρασέρνουν στη δική τους πορεία.
Γνωρίζετε εξ αρχής αν θα είναι μικρή ή μεγάλη η φόρμα του κειμένου σας ή ακολουθείτε απλώς την εξέλιξή της και ότι προκύψει;
Είμαι αρκετά λακωνική και ως ομιλήτρια, οπότε το μόνο σίγουρο είναι ότι η φόρμα θα είναι μικρή. Το θέμα είναι πόσο μικρή. Καμιά φορά η ιδέα που με κινητοποιεί αυτονομείται και με οδηγεί σε πιο εκτεταμένο διήγημα, πάντως όχι πάνω από δύο-τρεις χιλιάδες λέξεις, κι άλλοτε η ιστορία συρρικνώνεται και γίνεται ποίημα.
Υπάρχουν θέματα στα οποία διαρκώς επιστρέφετε μέσα από τα κείμενά σας;
Ο κόσμος των μικρών πραγμάτων, το αδιόρατο, το αναπάντεχο, η παιδική ηλικία, η αρρώστια, ο θάνατος, οι σχέσεις των ανθρώπων, καθημερινά ερεθίσματα, κουβέντες στον δρόμο, ένας διάλογος, μια φράση ή λέξη που παράκουσα, μια εικόνα, ένα νεκρό πουλί. Απλά πράγματα με στοιχειώνουν και με προκαλούν να τα αγγίξω ξανά και ξανά, σε επόμενη γραφή ή κείμενό μου, κάποτε με άλλη μορφή. Κάποια θέματα μπορούν να εντοπιστούν και σε πεζό και σε ποίημά μου.
Πιστεύετε ότι μια συλλογή διηγημάτων ή ποιημάτων πρέπει να έχει κοινό θεματικό άξονα ή όχι απαραίτητα;
Προσωπικά, δεν ξεκινώ με την προοπτική να γράψω μια συλλογή, αλλά μεμονωμένα ποιήματα ή διηγήματα. Αφού κάποια δημοσιευτούν σε ηλεκτρονικά ή έντυπα περιοδικά, ύστερα προσπαθώ να βρω το κοινό τους στοιχείο, έναν άξονα ή θεματικές ενότητες να τα εντάξω, αποκλείοντας ποιήματα ή διηγήματα που φαίνονται να μην ανήκουν. Θα ήταν ιδεώδες η συλλογή να έχει ένα νήμα που να την συνέχει.
Παρόλα αυτά, έχω βαρεθεί διαβάζοντας μονοθεματικές συλλογές, έχω ενθουσιαστεί με άλλες και μάλιστα με δύσκολο θέμα, όπως ο θάνατος ή η αρρώστια. Το ίδιο μου έχει συμβεί και με συλλογές χωρίς θεματική συνάφεια. Θεωρώ πως αυτό που μετρά είναι το ύφος και η ποιότητα του έργου.
Υπάρχουν συγγραφείς που έχουν επηρεάσει ή ακόμα και αλλάξει τον τρόπο που σκέπτεστε και που αντιμετωπίζετε την ζωή και ποιοι είναι αυτοί;
Η ανάγνωση από μόνη της μού έχει αλλάξει τη ζωή. Μ’ έχει συντροφεύσει σε δύσκολες περιόδους, είναι κομμάτι της καθημερινότητάς μου. Κάποιοι συγγραφείς, βιβλία και ήρωες επηρέασαν τον τρόπο που σκέφτομαι, μου άνοιξαν παράθυρα, φώτισαν τον τρόπο που βλέπω τα πράγματα. Το βάρος της πεταλούδας του Erri De Luca, Κάτω από το ηφαίστειο του Malcolm Lowry, Το Αλεξανδρινό κουαρτέτο του Lawrence Durrell μου πρότειναν μια άλλη οπτική γραφής και ζωής. Για μια ευτυχισμένη ζωή του Σενέκα, η Ιλιάδα στο πρωτότυπο, ο Κ.Π. Καβάφης, ο Παπαδιαμάντης, ο Βιζυηνός, ο Νίκος Χουλιαράς, ο Günter Grass, ο José Saramago υπήρξαν μικρές ή μεγάλες αποκαλύψεις.
Το έργο τέχνης γενικότερα, αλλά εν προκειμένω το θέμα του διηγήματος, μας επιλέγει ή το επιλέγουμε;
Μας εξαπατά, μας κάνει να πιστεύουμε ότι το επιλέγουμε, στην ουσία, όμως, μας επιλέγει.
Τι πιστεύετε, το έργο του καλλιτέχνη συγκλίνει ή αποκλίνει από την ζωή και τον χαρακτήρα του;
Ήδη αναφέρατε δύο διαφορετικές παραμέτρους. Πρώτον το έργο και δεύτερον τη ζωή και τον χαρακτήρα του καλλιτέχνη, επομένως, οι πιθανότητες σύγκλισης είναι μοιρασμένες. Αν ο καλλιτέχνης είναι συνεπής με τον εαυτό του και το περιβάλλον του, ισορροπημένος και ειλικρινής, το ήθος του έργου και της ζωής του ταυτίζονται. Ο καλλιτέχνης, όμως, είναι άνθρωπος με προτερήματα και αδυναμίες, με τα όρια και τις παρεκτροπές του. Διαταραγμένοι ή πλανημένοι καλλιτέχνες έχουν παραγάγει αριστουργήματα, όπως μας δείχνουν παραδείγματα από το παρελθόν, αλλά και τη σημερινή πραγματικότητα. Νομίζω πως το έργο πρέπει να κρίνεται και να αναγνωρίζεται ξέχωρα από τον δημιουργό του
Εκτός από συγγραφέας είστε και εκπαιδευτικός, ποιος πιστεύετε ότι θα έπρεπε να είναι ο ρόλος της –μάλλον ανύπαρκτης– σχολικής βιβλιοθήκης και πια θα ήταν τα πέντε βιβλία που θα προτείνατε γι’ αυτήν του Δημοτικού;
Η σχολική βιβλιοθήκη θα έπρεπε να είναι ένας φιλόξενος χώρος που προάγει την απόλαυση της ανάγνωσης, την εκτίμηση για τη λογοτεχνική δημιουργία και ενδυναμώνει τη θετική στάση στη φιλαναγνωσία, μέσα από παιγνιώδεις και δημιουργικές δραστηριότητες, ένα μαθητικό καταφύγιο, ανοιχτό σε ολοήμερη βάση, ακόμα και κάποιες απογευματινές ώρες, προσβάσιμο στην οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.
Ευτυχώς, η σχολική βιβλιοθήκη δεν είναι και τόσο ανύπαρκτη. Ειδικά, στο νηπιαγωγείο και στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με τη φιλαναγνωσία και δανείζονται με ζέση ελκυστικά βιβλία, μυθολογίες, παραμύθια, βιβλία γνώσεων, λογοτεχνία. Η ανάγνωση γίνεται χωρίς άγχος, χωρίς ασφυκτικές προθεσμίες ή ψυχαναγκασμούς. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά επιστρέφουν το βιβλίο την ίδια μέρα, αφού το διάβασαν στο διάλειμμα και θέλουν να δανειστούν κι άλλο κι άλλο. Στις μεγαλύτερες τάξεις είναι τόσες οι εξωσχολικές δραστηριότητες και τα διαβάσματά τους που λίγοι/ες μαθητές/ήτριες συνεχίζουν την επαφή τους με τη σχολική βιβλιοθήκη.
Τα βιβλία που θα πρότεινα είναι: Ο μικρός πρίγκιπας του Antoine de Saint-Exupéry, Το δέντρο που έδινε του Shel Silverstein, Η παράξενη αγάπη του αλόγου και της λεύκας του Χρήστου Μπουλώτη, η σειρά Μυθολογίας της Σοφίας Ζαραμπούκα, παραμύθια, εξαιρετικές διασκευές κλασικής λογοτεχνίας. Θα πρότεινα, επίσης, τα βιβλία που έγραψαν οι συμμαθητές/ήτριές τους την προηγούμενη χρονιά, γιατί στις σχολικές βιβλιοθήκες κατοικοεδρεύουν και ενεδρεύουν πολλοί/ές μικροί/ές συγγραφείς και ποιητές/ήτριες.
Βιογραφικό Φωτεινή Βασιλοπούλου