Γράφει η Βάλη Σκρεμμύδα
Χίλντα Παπαδημητρίου
Μουσική Τριλογία
Μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της κοινωνικής μυθιστορίας στην ελληνική λογοτεχνική σκηνή, μεταφράστρια αλλά και κριτικός με έντονη κοινωνική δράση είναι η Χίλντα Παπαδημητρίου, η οποία, ακολουθώντας τη λογική του μεσογειακού μυθιστορήματος, εισάγει κάποια νέα καινοτόμα στοιχεία στην αφήγησή της, που δημιουργούν αναμφίβολα στον αναγνώστη έντονα την επιθυμία να θελήσει να εξερευνήσει τον κόσμο της αστυνομικής μυθιστορίας.
Τα κυριότερα γνωρίσματα της Μουσικής Τριλογίας είναι η μέθοδος παρουσίασης του εγκλήματος, η φιγούρα του αστυνόμου-detective, η οποία θυμίζει στον αναγνώστη σε μεγάλο βαθμό τον αστυνόμο Montalbano, πρωταγωνιστή ήρωα του Andrea Camilleri. Ο Montalbano είναι και αυτός ανύπαντρος, όπως ακριβώς ο Χάρης Νικολόπουλος, αλλά η έντονη διαφορά εντοπίζεται στον τρόπο που συνάπτει σχέσεις ή που έλκεται από το γυναικείο φύλο, ενώ αντίθετα ο Χάρης Νικολόπουλος έχει μια δυσκολία στο να δείξει εμπιστοσύνη στο γυναικείο φύλο σε προσωπικό επίπεδο.
Ως προς το γυναικείο στοιχείο, από την άλλη, παρατηρεί κανείς ότι η σχέση του αστυνόμου με τη μητέρα του υποκρύπτει μια αλήθεια, κάτι που δημιουργεί στον αναγνώστη την επιθυμία να ανατρέξει στα βαθύτερα αίτια αυτού του φαινομένου, κάνοντας ένα ψυχογράφημα στους χαρακτήρες και ερμηνεύοντας αυτή τη συμπεριφορά ως βαθιά ανάγκη και επιθυμία για αποδοχή, αποδοχή από τη μητέρα και κατά συνέπεια από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Επομένως, σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα, τα έργα της συγγραφέως δέχονται επιδράσεις από την ευρωπαϊκή αστυνομική λογοτεχνία και συγκεκριμένα σε ό,τι αφορά στη δομή του μυθιστορήματος, τη γυναικεία φιγούρα και τον ρόλο της στο μυθιστόρημα[1].
Στο μυθιστόρημα Έχουν όλοι κακούς σκοπούς, παρατηρώντας κάποιος τον χαρακτήρα της Εριέττας, θ’ ανακαλύψει τη λογική του Hardboiled, η οποία εκφράζεται μέσα από τη δράση και κυρίως την αντίδραση της πρωταγωνίστριας. Παρότι η φιγούρα του detective έχει καίριο ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, εφόσον ο χαρακτήρας του Χάρη ξεχωρίζει για την ιδιαίτερη προσωπικότητά του, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σημείο είναι η γυναικεία παρουσία και η συνδεσή της με το έγκλημα. Σε αυτό το σημείο θα μπορούσε κανείς να διακρίνει ότι τα μυθιστορήματα της συγγραφέως πλησιάζουν ως προς το περιεχόμενο και τα θέματα που πραγματεύονται, όπως το ζήτημα της εξαπάτησης, τις κακοποιητικές σχέσεις και συμπεριφορές σε βάρος των γυναικών κ.ά., τη λογική και τον σκοπό των μυθιστορημάτων της Elena Ferrante. Ωστόσο, η Χίλντα Παπαδημητρίου ακολουθεί τη λογική του αστυνομικού είδους ή τη θεωρία του παραδοσιακού αστυνομικού μυθιστορήματος, καθώς δέχεται επιρροές τόσο από το αμερικάνικο είδος Hardboiled όσο και από το ιταλικό και, συγκεκριμένα, το giallo camilleriano.
Η Μουσική Τριλογία εισάγει τον αναγνώστη σε μια διαφορετική οπτική των πραγμάτων σχετικά με τη βία, το έγκλημα, την εξέλιξη του αστυνομικού είδους και τη σχέση του χώρου και του χρόνου. Το έργο λειτουργεί σαν μια μικρογραφία της κοινωνίας και, επειδή έχει επιρροές από το αμερικάνικο είδος, θα περίμενε κανείς οι σκηνές να συνταράσσουν τον αναγνώστη. Παρόλα αυτά, τα επεισόδια και οι εικόνες που παρεμβάλλονται κατά τη διάρκεια της αφήγησης δεν έχουν έντονα το στοιχείο της βίας κι αυτό είναι ευνόητο, αν αναλογιστεί κανείς σε τι διαφέρει το μεσογειακό αστυνομικό μυθιστόρημα από το αντίστοιχο αμερικάνικο ή σουηδικό αστυνομικό είδος. Η Χίλντα Παπαδημητρίου, λαμβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις παραμέτρους, προσπάθησε να προσεγγίσει το ζήτημα της ενδοοικογενειακής και ενδοσυζυγικής βίας με όσο το δυνατόν πιο ομαλό και ανώδυνο τρόπο, έτσι ώστε να μην αφήσει τραύματα στην ψυχή των αναγνωστών. Και τούτο γιατί η πρωταγωνίστρια στα μυθιστορήματα της Χίλντας είναι γυναίκα και η ψυχοσύνθεσή της έρχεται σε σύγκρουση όχι μόνο με τον εαυτό της ή και τα αγαπημένα της πρόσωπα αλλά και με την κοινωνία.
Αναφερόμενη η συγγραφέας στην αμερικάνικη λογοτεχνία ή στο Hardboiled, κατά κάποιο τρόπο προσπαθεί να δείξει στον αναγνώστη ποιες ήταν οι επιρροές που δέχθηκε, όπως η επιτυχής σύγκριση του δράστη και συντρόφου της με τον πρωταγωνιστή των μυθιστορημάτων της Patricia Highsmith, ή η βία που είναι περισσότερο ψυχική, με χαρακτηριστικό τον εγκλεισμό της πρωταγωνίστριας στην ψυχιατρική κλινική και την αποτυχημένη προσπάθεια εξαπάτησής της ως πράξη ή ως βίωμα, αποκαλύπτοντας το μέγεθος αυτής της κακοποιητικής συμπεριφοράς.
Επίσης, μια ακόμη γυναικεία φιγούρα που δέχεται έντονα την κοινωνική κριτική είναι η συνάδελφος του αστυνόμου. Η περίπτωση της μέλλουσας μητέρας, η οποία αγωνίζεται να φέρει στον κόσμο το παιδί της παρά τις αντιδράσεις της κοινωνίας, ο τρόπος με τον οποίο η αδερφή του θύματος πέφτει θύμα εξαπάτησης και, γενικά, οποιαδήποτε εικόνα παρουσιάζει αυτή την αθέατη πλευρά της βίας, που, δυστυχώς, αποτελεί μια πτυχή της πραγματικότητας. Στα έργα της συγγραφέως η βία παρουσιάζεται μέσα από συγκεκριμένα επεισόδια με ρεαλισμό, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν περισσότερο στις ανάγκες της αφήγησης, την παρουσίαση και ανάδειξη της πραγματικότητος.
Μελετώντας τη φιγούρα του αστυνόμου παρατηρείται ότι ο αστυνόμος Χάρης, διάδοχος του Montalbano, όρισε την προσωπικότητά του, ακολουθώντας τα πρότυπα του μεσογειακού αστυνομικού μυθιστορήματος και αναπτύσσοντας μια ιδιαίτερη σχέση με το φαγητό, γεγονός που ενίσχυσε βαθιά την πεποίθηση ότι πρωτίστως το φαγητό λειτούργησε ως συνδετικός κρίκος.
Η σχέση της μουσικής με το φαγητό εμπεριείχε έντονα το στοιχείο της δημιουργίας. Σύμφωνα με τη Χίλντα Παπαδημητρίου και τον Πέτρο Μάρκαρη το στοιχείο της κουζίνας έχει έναν συμβολικό χαρακτήρα και μετατρέπεται σε μέθοδο αναζήτησης όχι μόνο προσωπικής αλλά και αστυνομικής.Το φαγητό αποκρυπτογραφεί συνήθειες, ήθη, έθιμα, συμπεριφορές. Μοιάζει τόσο παράξενο να το ακούει κανείς, κι όμως, αν εμβαθύνει στη μη ευδιάκριτη σύνδεση, θα διαπιστώσει ότι υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ όλων αυτών των στοιχείων. Στην περίπτωση του Χάρη Νικολόπουλου το φαγητό ήταν μια σύνδεση με την πραγματικότητα των άλλων, κρύβοντας τη βαθιά επιθυμία για συναναστροφή και κοινωνικοποίηση.
Η συγγραφέας έχοντας ως στόχο του μυθιστορήματος τον φιλοσοφικό, ηθικό και κοινωνικό προβληματισμό του αναγνώστη, δημιούργησε τον δικό της αστυνομικό-ντετέκτιβ, δίνοντας έμφαση στον χαρακτήρα του. Δεν έπλασε τον τέλειο Χάρη Νικολόπουλο, τον σκληρό και ανταγωνιστικό ήρωα, αλλά έναν πρωταγωνιστή που γνωρίζει ότι δεν είναι τέλειος και προσπαθεί συνεχώς να βελτιωθεί μέσα από επώδυνες διαδικασίες, αγωνιζόμενος πάντα για την απόδοση της δικαιοσύνης.
Πολλές οι απόψεις και οι αντιδράσεις γύρω από το κίνημα που στρέφεται ολοένα και περισσότερο κατά της βίας, όπως και η άποψη της Ελληνίδας συγγραφέως Χίλντας Παπαδημητρίου.Το έργο της Χίλντας δεν μοιάζει στη δομή του ή τη θεματολογία του με παραμύθι, αλλά έχει τόσο αληθοφανή χαρακτήρα, που ο θεατής-αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι η πραγματικότητα τροφοδότησε τη φαντασία και όχι το αντίστροφο.
Μέσα από την αφήγηση ξεπροβάλλουν εικόνες και μνήμες, εμπειρίες και αληθινά περιστατικά, που αφορούν στα παλιά συγκροτήματα, στον χώρο και την εμπορευματοποίηση της μουσικής. Η προσέγγιση της αλήθειας επιτυγχάνεται μέσα από την περιγραφή του Χάρη Νικολόπουλου αλλά και των υπόλοιπων ηρώων. Η συγγραφέας παρουσιάζει μια μικρογραφία της κοινωνίας, επιθυμώντας με αυτό τον τρόπο να αναλύσει τη σχέση γυναικών και ανδρών με το έγκλημα. Αυτή η μικρογραφία αποκαλύπτει μια τραγική πραγματικότητα: από τη μια τις σχέσεις συμφέροντος και τα πραγματικά κίνητρα της παραβατικής ή εγκληματικής συμπεριφοράς και από την άλλη τη στροφή στο why done it. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό η συγγραφέας επιλέγει ο δράστης να ενσαρκώσει έναν χαρακτήρα που εξουσιάζεται από τα πάθη του, με στόχο να απαντήσει στο γιατί ένας φαινομενικά φιλήσυχος άνθρωπος φτάνει στο σημείο να διαπράξει ένα έγκλημα και μάλιστα διπλό. Η απάντηση είναι ότι τα κίνητρα για τον φόνο του μουσικού ήταν προσωπικά, η συμπεριφορά του όμως απέναντι στην πρωταγωνίστρια και ο τρόπος με τον οποίο την εξαπατούσε ίσως ήταν ακόμη πιο τραγικός και από αυτή την πράξη της δολοφονίας.
Βιβλιογραφία
- ΒHMAgazino, Αμερικάνικο και σκανδιναβικό νουάρ, Δημοσίευμα 32 story, Κυριακή 4 Οκτωβρίου 2020.
- Αλέξανδρος Ζήρας, «Η τέχνη του φόνου και η τεχνική της αφήγησής του» στο Διαβάζω, τεύχ. 86, 1984.
- Patrizia Highsmith, Ο ταλαντούχος Κύριος Ριπλέι (μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης), Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2009.
- Patrizia Highmith, Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ (μτφρ. Ε. Φρυδά). Λιβάνης, Αθήνα 2000.
- Χίλντα Παπαδημητρίου, Έχουνε όλοι κακούς σκοπούς, Μεταίχμιο, Αθήνα 2013.
- Alice Sebold, Lucky, Back Bay Books, 2002.
- Φίλιππος Φιλίππου, Η μεσογειακή αστυνομική λογοτεχνία, 2018. Διαθέσιμο στο https://diastixo.gr/arthra/9277-mesogeiaki-astunomiki-logotexnia.
- Marco Villoresi, Lezioni sul giallo di Leonardo Sciascia, Filologia Antica e Moderna, 2002.
- Νατάσα Χολιβάτου, Χίλντα Παπαδημητρίου: Έχουνε όλοι κακούς σκοπούς, 11-11-2013. Διαθέσιμο στο https://cityculture.gr/chilnta-papadimitriou-echoune-oli-kakous-skopous-2/.
[1] Η γυναίκα για παράδειγμα στα έργα του Andrea Camilleri έχει τον ρόλο του θύματος όντας θύμα της μαφίας ή ευθυνόμενη εμμέσως για ένα τραγικό περιστατικό εξαιτίας της γοητείας της. Στο αμερικάνικο είδος, η γυναίκα ως θύμα κακοποιείται ή εξαπατάται και έρχεται σε σύγκρουση με τον ίδιο της τον εαυτό, ενώ εκδικείται τον σύζυγο ή δράστη προκειμένου να λυτρωθεί η ίδια, οδηγώντας τον στη δικαιοσύνη ή αφαιρώντας του τη ζωή.