Γράφει η Βάλη Σκρεμμύδα
Η έννοια της κάθαρσης στα Σχέδια του Χάους του Μίνου Ευσταθιάδη (B’ Μέρος)
Η έννοια της κάθαρσης για τα πρόσωπα υφίσταται εν μέρει στο υπό εξέταση μυθιστόρημα όχι όμως με την παραδεδεγμένη μορφή της, καθώς η μητέρα κλείνεται σε ένα μοναστήρι και η ενέργειά της αυτή της απομόνωσης, τουλάχιστον σύμφωνα με την οπτική του συγγραφέα, θεωρείται ένα είδος κάθαρσης ως προς τον εαυτό της, τον δημιουργό της, τον Θεό ή και κάποια ανώτερη δύναμη, με την έννοια ότι η πρωταγωνίστρια προσπαθεί να καθαρίσει την ψυχή της από κάτι που πιθανόν να μην είναι απόλυτα σε θέση να προσδιορίσει.
Στα Σχέδια του Χάους αισθητή γίνεται η αίσθηση μετάβασης, η οποία λειτουργεί ως μοτίβο, εφόσον τα πρόσωπα στο έργο του Μίνωα Ευσταθιάδη δραπετεύουν είτε από τον τόπο τους είτε από τον εαυτό τους, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια πλασματική αίσθηση μετάβασης και υπερθεματίζοντας το ότι όπου και να πάει κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τον ίδιο του τον εαυτό. Η άποψη του συγγραφέα σχετικά με την ψευδαίσθηση της αλλαγής περιβάλλοντος που μας καλλιεργούν οι διακοπές είναι στην ουσία μια πλασματική αποκοπή από την πραγματικότητα, καθώς όπου και να πάει κανείς θα επιστρέψει στον τόπο του και θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον ίδιο του τον εαυτό. Τόνισε ο συγγραφέας:
«Τις ρίζες σου τις μεταφέρεις μέσα από τη νοοτροπία σου. Ταξίδια είναι μια πλασματική αίσθηση. Ο Kafka μάλιστα ανέφερε ότι το μόνο που χρειάζεται να κάνει κανείς είναι να απομονωθεί σε ένα δωμάτιο, να σβήσει τα φώτα και ο κόσμος θα του αποκαλυφθεί και ο κόσμος θα έρθει σε εσένα· δεν χρειάζεται εσύ να τον ψάξεις».
Ο συγγραφέας χαρακτήρισε την ελευθερία με γνώμονα την ηρωίδα του, την Αναστασία, σαν ένα ναρκωτικό, προσπαθώντας να εστιάσει στον τρόπο που διαφθείρει κατά κάποιο τρόπο την πρωταγωνίστριά του. Αυτή η πρωτόγνωρη αίσθηση της μη ελεγχόμενης ελευθερίας αποτελεί μεγάλη ευθύνη ως προς τη διαχείρισή της με υπευθυνότητα από μια κοπέλα, η οποία προέρχεται από έναν εκ διαμέτρου αντίθετο κόσμο με παγιωμένες αντιλήψεις και βρίσκεται αντιμέτωπη με τα πρωτόγνωρα συναισθήματα που της προκαλεί η παραμονή της στην πόλη του Φωτός, το Παρίσι, και ειδικά ο εκεί φιλελεύθερος τρόπος ζωής. Άρα το γεγονός ότι ανοίγεται μπροστά της ένας νέος κόσμος ιδεών και εννοιών, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι μια καλή ευκαιρία όσο και κακή, με την έννοια ότι το καλό στοιχείο συμπορεύεται με το κακό και το ένα συμπαρασύρει το άλλο.
Η Αναστασία, επομένως, στο παρελθόν της βίωσε ένα πολύ έντονο και διαφορετικό συναίσθημα, το οποίο δεν ανταποκρινόταν στα προηγούμενα εφόδιά της, εκείνα δηλαδή που της έχει προσφέρει ο τόπος της. Άρα γίνεται παραπάνω από σαφές ότι, δεδομένου του ότι δεν είχε εξοικειωθεί με ανάλογες καταστάσεις, δεν θα ήταν σε θέση να το αξιολογήσει σωστά ή να το αντιμετωπίσει.. Χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας:
«Η Αναστασία μπήκε στο στόμα του λύκου και ο λύκος ήταν και ο έρωτας και ο νέος κόσμος, ο πιο ελεύθερος· γιατί η ελευθερία πάντοτε είναι σαν μαχαίρι σου, γιατί ναι μεν σου την χαρίζουν ή την κατακτάς με κόπο και αγώνες, αλλά αυτό προϋποθέτει να είσαι προετοιμασμένος να την εκμεταλλευτείς σωστά»
Δύο παραδείγματα που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας προκειμένου να γίνει κατανοητή η άποψή του ήταν η αποδοχή των ολοκληρωτικών καθεστώτων από τον μέσο πολίτη ή ο συμβιβασμός με τις περιορισμένες ελευθερίες, ο οποίος στηρίζεται στη λογική τού ότι η αποδοχή αυτή συνδέεται με την έλλειψη ελευθερίας, με την έννοια ότι ένα απολυταρχικό καθεστώς σου προσφέρει ασφάλεια, αλλά την ίδια στιγμή δεν σου δίνει τη δυνατότητα να ξεφύγεις από το πλαίσιο που το ίδιο το κράτος σου ορίζει και σε τοποθετεί, πράγμα το οποίο ισχύει και για τη στέρηση του δικαιώματος της έκφρασης και των φιλελεύθερων ιδεολογιών. Ένα δεύτερο ενδεικτικό παράδειγμα του συγγραφέα είναι η επιρροή της ελευθερίας στους καλλιτέχνες, οι οποίοι είναι χαρισματικοί άνθρωποι και υπερτερούν σε σχέση με όσους δεν είναι ενάρετοι· όμως εξαιτίας του ότι αδυνατούν να διαχειριστούν σωστά την ελευθερία τους, γίνονται υποχείριο του κακού και της διαφθοράς που εισβάλλει στη ζωή τους με έναν τρόπο ανεπαίσθητο για εκείνους, ο οποίος γίνεται αισθητός εκ του αποτελέσματος, με μια αυτοκτονία ή μια πράξη απελπισίας, γεγονός που κάνει τον συγγραφέα να αναρωτιέται σχετικά με το τίμημα που πληρώνει ο άνθρωπος στο όνομα αυτής της ελευθερίας που λειτουργεί σαν ναρκωτικό, γιατί αν τη λάβεις σε μεγάλες ποσότητες, όπως εξηγεί ο ίδιος, γίνεται εθιστική ή ίσως και θανατηφόρα και είναι ικανή να σε καταστρέψει.
Με έναν παρόμοιο τρόπο η Αναστασία μυρίζει, όπως λέει ο συγγραφέας, το ναρκωτικό της ελευθερίας ερχόμενη σε επαφή με την avant guarde ατμόσφαιρα του Παρισιού, μαγεμένη από τη μεθυστική μυρωδιά της ελευθερίας, κάτι το οποίο, παρά την υπερβολική θέλησή της να το αποκτήσει, δεν μπορεί να νιώσει τι μπορεί να επιφέρει. Ο Νέστoρας, ο γιος της, διακατέχεται από την ίδια επιθυμία να ξεφύγει από τον τόπο του. Είναι σαν η μητέρα να περνά στον γιο της αυτό το μικρόβιο της ελευθερίας, που με τη σειρά του ορίζει και τη δική του ζωή και τον οδηγεί σε μια ανάλογη στάση ζωής.
Από τα παραπάνω λοιπόν προκύπτει ως συμπέρασμα ότι η ελευθερία είναι μια ιδεολογία, για την οποία πρέπει κανείς να παλέψεισκληρά και φυσικά να είναι προετοιμασμένος να πληρώσει το δυσβάστακτο τίμημά της. Προκειμένου δηλαδή να φτάσει να κατακτήσει αυτό το ανεκτίμητο αγαθό, θα πρέπει συνειδητά να περάσει στο άλλο άκρο, το οποίο προϋποθέτει τη θυσία. Σε αυτό το σημείο συνειρμικά περνάμε σε μια έννοια που για τον συγγραφέα είναι εξίσου κομβικής σημασίας, καθώς, όπως εξηγεί μέσα από τα μυθιστορήματά του, επιδιώκει με ποικίλους τρόπους να ερμηνεύσει αυτό το φαινόμενο που τον απασχολεί σε μεγάλο βαθμό. Επομένως, η θυσία είναι μια συνθήκη η οποία απαιτεί ψυχικό σθένος και συμβιβασμό πρωτίστως με την εσωτερική μας φωνή.