Γράφει η Βασιλική – Αλεξάνδρα Σκρεμμύδα
Η εξέλιξη του αστυνομικού μυθιστορήματος
Το κλασικό αστυνομικό είδος ήταν η αρχή για την εξέλιξη του είδους και τη σταδιακή τροποποίησή του ως προς τη θεματολογία, το ύφος και το περιεχόμενο. Ωστόσο, το αστικό μυθιστόρημα του Βίκτωρος Ουγκώ με τίτλο Οι άθλιοι αποτέλεσε μια νέα προσέγγιση του είδους, αφηγούμενο μια κοινωνική ιστορία, που περιέγραφε τη Γαλλία την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Το μυθιστόρημα του Γάλλου συγγραφέα προκάλεσε τον θαυμασμό για τον ηθικό του χαρακτήρα, τον τρόπο με τον οποίο προσέγγισε και ερμήνευσε την ψυχοσύνθεση του δράστη καθώς και έννοιες όπως η ελευθερία, η κοινωνική ισότητα, το έγκλημα και η παράνομη δράση των συμμοριών στη γαλλική κοινωνία, ανοίγοντας με αυτόν τον τρόπο τον δρόμο για τη θεματική διέρευνση του αστυνομικού είδους.
Ο Όλιβερ Τουίστ του Καρόλου Ντίκενς, από την άλλη πλευρά, εισήγαγε για πρώτη φορά τον αναγνώστη σε μια διαφορετική πραγματικότητα, στον κόσμο του οργανωμένου εγκλήματος, αποκαλύπτοντας το μέγεθος της κοινωνικής διαφθοράς σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούσε η ανομία και η ανυποταξία στο ηθικό και το δίκαιο.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα συνδέθηκε αναμφισβήτητα με τον μύθο και ειδικότερα με τη μυθοπλασία. Το ζήτημα του εγκλήματος απέκτησε μέσα από τη διήγηση διαφορετικό χαρακτήρα, που προσαρμοζόταν ανάλογα με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, τον χρόνο και τον χώρο όπου διαδραματίζονταν τα γεγονότα. Έτσι, μέσα από την περιγραφή μιας εγκληματικής πράξης αντλούνταν χρήσιμα στοιχεία για την κοινωνική διαστρωμάτωση, τα ήθη, τα έθιμα, ακόμη και τα στερεότυπα μιας εποχής.
Με κυριότερο εκπρόσωπο τον Γάλλο συγγραφέα George Simenon και τον πρωταγωνιστή ντετέκτιβ του Julet Maigret, από το «whodunit» περνάμε σταδιακά σε ένα άλλο πιο ουσιαστικό ερώτημα, το «whydunit», το γιατί δηλαδή και υπό ποιες συνθήκες ο δράστης φτάνει στο σημείο να διαπράξει ένα έγκλημα ή ένα αδίκημα. Το ερώτημα που έθεσε ο αστυνόμος Maigret ήταν ψυχοκοινωνικής φύσεως, ενώ με τη διαίσθηση, τη βαθιά ενσυναίσθησή του και τον τρόπο που προσέγγισε τον δράστη δημιούργησε τη βάση για να εξελιχθεί ο τρόπος σκέψης, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να οδηγηθεί σε μια διαφορετική συλλογιστική πορεία, που δεν απείχε πολύ από τη σημερινή μορφή της αστυνομικής μυθιστορίας. Το έργο του Γάλλου συγγραφέα είχε τεράστια επίδραση στα ιταλικά και ελληνικά γράμματα και ενέπνευσε σε μεγάλο βαθμό τους Ιταλούς και Έλληνες μυθιστοριογράφους κυρίως γιατί εισήγαγε καινοτόμα στοιχεία, όπως τη μελέτη του εγκλήματος υπό το πρίσμα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και το στοιχείο της κουζίνας. Το άλλοτε υπό αμφισβήτηση είδος απέκτησε έναν ανθρώπινο και ουμανιστικό χαρακτήρα, που συνέδεσε τον ρεαλισμό με την ψυχοσύνθεση του ατόμου.
Έχοντας διευρύνει τον θεματικό άξονα, η βελτίωση της θεματικής και αφηγηματικής τεχνικής επετεύχθη σε μεγάλο βαθμό, καθώς το είδος απέκτησε όλο και περισσότερο ενδιαφέρον, γεγονός που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις. Το ζήτημα του εγκλήματος καθήλωσε το αναγνωστικό κοινό, που πλέον άρχισε να εξετάζει το φαινόμενο μέσα από μια διαφορετική οπτική, συνδέοντας το έγκλημα όχι απλώς με μια άνομη πράξη που έπρεπε να τιμωρηθεί από τον νόμο, αλλά αντίθετα με μια δισυπόστατη πραγματικότητα, που επικεντρώθηκε σταδιακά στα βαθύτερα ζητήματα ηθικής. Έτσι, τέθηκαν οι απαραίτητες βάσεις για την περαιτέρω κοινωνικοπολιτική του εξέλιξη, τομέας που αναπτύχθηκε μετέπειτα στην ιταλική σχολή, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Σικελό συγγραφέα, πολιτικό και δημοσιογράφο Leonardo Sciascia.
Το έγκλημα αποτέλεσε τον κύριο αφηγηματικό άξονα, γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε μια νέα φιλοσοφική θεώρηση για το κοινωνικό θέμα του κακού και οδήγησε σε μια ενδελεχή μελέτη γύρω από τον άνθρωπο και τη φύση του. Ιταλοί και Έλληνες λογοτέχνες αμφισβήτησαν τις παραδοσιακές δομές και δημιούργησαν ένα νέο καινοτόμο είδος, που συνδύασε πολλά νέα αφηγηματικά στοιχεία, βασισμένα πάντοτε στην κλασική αστυνομική θεωρία του αστυνομικού είδους.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκε σε ένα νέο ανεξάρτητο είδος με έντονο κοινωνικό περιεχόμενο και σαφή νοήματα, εμπνευσμένο από την επικαιρότητα και τα γεγονότα που σημάδεψαν την Ευρώπη. Αν προσπαθήσει κανείς να ορίσει το αστυνομικό είδος, το πιθανότερο είναι να βρεθεί σ’ ένα δίλημμα: πώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το αστυνομικό αφηγηματικό είδος; Μεσογειακό αστυνομικό μυθιστόρημα ή αστυνομικό νουάρ;