Γράφει η Βασιλική – Αλεξάνδρα Σκρεμμύδα
Οι απαρχές του αστυνομικού μυθιστορήματος
Το αστυνομικό μυθιστόρημα εμφανίστηκε δειλά στο προσκήνιο της λογοτεχνίας τον 18ο αιώνα ως ένα λογοτεχνικό είδος με πολλές ιδιαιτερότητες αναφορικά με το ύφος, το περιεχόμενο και τη δομή του. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του και ο λαΐκός του χαρακτήρας προκάλεσαν θύελλα αντιδράσεων και έντονη αποδοκιμασία. Και τούτο γιατί το αστυνομικό μυθιστόρημα δεν είχε ως στόχο τη βαθιά εσωτερική αναζήτηση ή την προσέγγιση μιας επιστημονικής αλήθειας, αλλά αντίθετα φιλοδοξούσε να τέρψει και να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη αποσπώντας του την προσοχή από την καθημερινότητα και εστιάζοντας σε πολλές διαφορετικές παράλληλες πραγματικότητες.
Σε αντίθεση με άλλα αναγνώσματα σκοπός του αστυνομικού μυθιστορήματος ήταν η επίλυση του γρίφου, η αναζήτηση της αλήθειας και η απάντηση σε ένα βασικό ερώτημα, το «whodunit» το ποιός δηλαδή διέπραξε το έγκλημα. Ωστόσο, εξαιτίας της ανάλαφρης μορφής του, το γεγονός δηλαδή ότι έμοιαζε εξαιτίας του περιεχομένου του με ένα ευρηματικό παιχνίδι που κινούνταν μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, είχε ως αποτέλεσμα την μη αποδοχή του από τους εκπροσώπους της φιλολογικού κόσμου και την ένταξή του στην κατηγορία της παραλογοτεχνίας.
Το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα που αποτέλεσε το έναυσμα της αστυνομικής λογικής και είχε τεράστια απήχηση στην παγκόσμια λογοτεχνική σκηνή έκανε την εμφάνισή του στη Γαλλία. Το έργο του Αμερικάνου ποιητή και εκπροσώπου του αμερικάνικου ρομαντισμού Edgan Allan Poe Οι φόνοι της Οδού Μόργκ, με πρωταγωνιστή τον ντετέκτιβ Auguste Dupen, ανέτρεψε τα μέχρι τότε δεδομένα, τοποθετώντας μάλιστα για πρώτη φορά στη θέση του δράστη έναν ουρακοτάγκο. Στη συνέχεια, το αστυνομικό είδος άρχισε να εξελίσσεται όλο και πιο πολύ σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό κόσμο, αφήνοντας σ’ αυτόν το λογοτεχνικό του αποτύπωμα όπως και στη γαλλική λογοτεχνική σκηνή.
Η Agatha Christie, με πρωταγωνιστή τον Ηρακλή Πουαρώ, εκπροσώπησε το αγγλοσαξονικό είδος, αντιμετωπίζοντας το αστυνομικό μυθιστόρημα και τον φόνο σαν έναν γρίφο που έπρεπε να επιλυθεί σε ορισμένο χρόνο. Η ανίχνευση της αλήθειας ήταν μια διαδικασία που αναλάμβανε να φέρει σε πέρας ο πρωταγωνιστής – ντεντέκτιβ ή ο ερευνητής με τη βοήθεια του αναγνώστη. Σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού, υπήρχαν ορισμένα στοιχεία που συνέθεταν το πλαίσιο της αφήγησης: ο χώρος – το περιβάλλον όπου έγινε ο φόνος, ο δράστης της δολοφονίας, ο ντεντέκτιβ, τα στοιχεία και ο αναγνώστης που ακολουθούσε πιστά τον πρωταγωνιστή και τον ντεντέκτιβ, προκειμένου να φτάσουν ταυτόχρονα στην επίλυση του αινίγματος. Οι πληροφορίες που αντλούσε ο αναγνώστης ήταν συγκεκριμένες, εφόσον δεν έπρεπε να σπάσει τον κώδικα επικοινωνίας του με τον πρωταγωνιστή και να μην οδηγηθεί σε πρόωρα ή λανθασμένα συμπεράσματα, έτσι ώστε να οδηγηθεί ομαλά στην αποκάλυψη στο τέλος του μυθιστορήματος. Ένας συνδυασμός ευφυίας, ευρηματικότητας και η τεχνική της αφήγησης συνέθεσαν τους άγραφους κανόνες του ιδιότυπου αφηγηματικού είδους.Τα στοιχεία που συγκέντρωνε ο ερευνητής και η ικανότητά του να επιλύει τους δυσνόητους γρίφους συνάρπαζαν τον αναγνώστη που αναζητούσε την περιπέτεια για να δραπετεύσει από την πεζή πραγματικότητα.
Η θεματολογία του αστυνομικού μυθιστορήματος προκαλούσε το ενδιαφέρον του αναγνώστη που διψούσε για ιστορίες με ανάλαφρο περιεχόμενο, προσεγγίζοντας αρχικά την ομάδα των κοινωνικά καταπιεσμένων πολιτών και τους μικροαστούς ανθρώπους, δηλαδή τη χαμηλή κοινωνική τάξη. Οι ιστορίες με το έντονο σασπένς και την πλοκή καθήλωσαν το αναγνωστικό κοινό, γεγονός που καθιέρωσε το είδος ως μια ευχάριστη και δημιουργική ανασχόληση, αφού δεν πρόσφερε στους αναγνώστες του το αγαθό της μόρφωσης ή της πνευματικής καλλιέργειας, αλλά αντίθετα είχε την ικανότητα να τους μεταφέρει σε ένα άλλο φανταστικό σύμπαν, απαλλάσσοντάς τους από το φορτίο της βάναυσης και ανυπόφορης καθημερινότητας.
Κεντρικός ήρωας του αστυνομικού μυθιστορήματος ήταν ο ντετέκτιβ, ο οποίος, ερευνώντας τα στοιχεία σύμφωνα με την κλασική αστυνομική μυθιστορία, καλείτο να εξετάσει σε βάθος την υπόθεση δολοφονίας, ακολουθώντας πάντοτε μια ορισμένη συλλογιστική πορεία που παραπέμπει σε μαθηματική σκέψη ή αλγορίθμους, όπως συνέβαινε με τον Scherlock Holmes, πρωταγωνιστή ντεντέκτιβ του ιατρού και συγγραφέα Arthur Conan Doyle.
Το αστυνομικό μυθιστόρημα μετατράπηκε σε ένα παιχνίδι ευφυίας και ευστροφίας που θύμιζε μια μαθηματική εξίσωση με πολλούς διαφορετικούς εναλλασσόμενους αγνώστους X, ενώ ταυτόχρονα ο αναγνώστης με τον πρωταγωνιστή ανέπτυσσαν μια περίεργη σχέση ταύτισης και συνεργασίας. Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ, ο ήρωας του αστυνομικού μυθιστορήματος, θα συντρόφευε τον αναγνώστη στο νοερό ταξίδι του, με σκοπό φυσικά να οδηγηθούν ταυτόχρονα στο ζητούμενο, την επίλυση του μυστηρίου.
Η αγγλοσαξονική λογοτεχνία είχε ως κυριότερες εκπροσώπους του αστυνομικού μυθιστορήματος την Agatha Christie, τη Νεοζηλανδή Ngaio Marsh και τη Margery Allingham.