Ο τόπος των ποιητών είναι η πατρίδα της γραφής τους. Εσάς πώς επηρέασε την γραφή σας ο τόπος σας;
Τη γλώσσα μου έδωσαν ισπανική, θέλω να πω ότι κάθε ποιητής πίνει αναμφίβολα το νερὀ του τόπου όπου γεννήθηκε, δηλαδή, τη γλώσσα του, την παράδοσή του και, με κανέναν τρόπο, το χαρακτήρα του όπως το είπε, αν και με κάποια λάθη, ο ίδιος ο Καντ. Στην ποίηση μου μπορεί να δει κάνεις τα χνάρια των μεγάλων ποιητών μας, από το Γαρθιλάσο δε λα Βέγα, το Χόρχε Μανρίκε, το Φερνάνδο δε Ερρέρα, εώς τους ποιητές της Χρυσής Εποχής (Ο Κεβέδο, ο Γόγγορα) και έως τους ποιητές της Γενιάς του 98 (o Ουναμούνο, o Ματζάδο), και της Γενιάς του 1927 (ο Λόρκα, ο Αλμπέρτι, ο Αλειξάνδρε).
Στην προσωπική μου περίπτωση, όμως, η ποίηση μου μεγάλωσε, με τα χρόνια, και έθρεψε με μιαν άλλη παράδοση: τόσο με την αρχαία ελληνική παράδοση, αφού σπούδασα Κλασσική Φιλολογἰα στο Πανεπιστήμιο της Σεβίλλης, όσο με τη σύγχρονη ποίηση, επειδή αφιέρωσα ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου στη μετάφραση και στα μελετήματα των ποιητών σας, από τον Ερωτόκριτο εώς σήμερα.
Για όλα αυτά, ίσως, μπορεί μερικοί αναγνώστες να βρουν κάποιες δυσκολίες μέσα στα ποιήματά μου. Οι ίδιες δυσκολίες, υποθέτω, που μπορούμε εμείς να βρούμε στον ‘Ελιοτ η στον Καβάφη, δηλαδή, οι παραθέσεις, τα θέματα, οι εκφράσεις και τα λοιπά.
Σκέψεις και στίχοι σας για την Ελλάδα και την Ισπανία μέσα στον κόσμο σήμερα.
Εάν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, οι σκέψεις και τα ποιήματα του κάθε ποιητή δεν έχουν πολύ σημασία στον κόσμο αυτόν. Ο κόσμος κινείται, στην αλήθεια, για άλλα συμφέροντα, τα οικονομικά, τα ιδεολογικά, τα σεξουαλικά και τα λοιπά. Η ποίηση και η λογοτεχνία (όπως όλη η τέχνη γενικά) σημαίνουν μονάχα ένα είδος διακόσμησης στο ανθρώπινο γένος. Ένας Ισπανός ποιητής, ο Γκαμπριέλ Θελάγια, έλεγε συχνά ότι “η ποίηση είναι ένα όπλο φορτωμένο με το μέλλον”. Αλλά η φράση του είχε, μέσα σε εκείνην την εποχή, μια αριστερή και κομμουνιστική πρόθεση που έχασε σήμερα το νόημα της.
Από την άλλη πλευρά, τα Ισπανικά μιλιούνται από 572 εκατομμύρια άτομα, δηλαδή, είναι η δεύτερη γλώσσα πιο ομιλούμενη στον κόσμο. Και αυτό βεβαιώνει την ανάγνωση των σκέψεων και των ποιημάτων μου από ένα πλήθος ανθρώπων που με ησυχάζει και με ζωντανεύει. Αλλά δε σκέφτηκα ποτέ πάνω σε αυτό το θέμα. Μόνο με πειράζει πάντα η δημιουργία στη μοναξιά μου μακριά από γκρουπ, από ιδρύματα, από εταιρίες, από πανεπιστήμια, Είναι αλήθεια όμως ότι χρησιμοποίησα αυτό το λόγο της γλώσσας σε δυο τρεις περιπτώσεις. Θυμάμαι, παραδείγματος χάριν, μια συγκεκριμένη περίπτωση. Όταν, στη Σκουφά 23 της Αθήνας, παρουσίασα πρώτη φορά στον Ελύτη το βιβλίο που δημοσιεύσαμε στην Μαδρίτη γύρω από τη ζωή και τα ποιήματά του, μου είπε: “Αυτή η έκδοση… το χαρτί… το εξώφυλλο… μου φαίνονται πιο κομψές οι γερμανικές εκδόσεις”. Είχε τότε, πάνω στο τραπέζι της μικρής αίθουσας, τη Μαρία Νεφέλη, Bibliothek Suhrkamp. Ήτανε στην αλήθεια πολύ ωραίο. Αλλά του απάντησα: “Ναι, οι γερμανικές εκδόσεις είναι πολύ ωραίες, το βλέπω καλά, μα πρέπει να είσαι σίγουρος ότι τα δικά σας ποιήματα θα διαβαστούν από πάρα πολλά άτομα, από όλα τα έθνη και από όλους τους φοιτητές της Νοτίου Αμερικής”. Χαμήλωσε το κεφάλι και μόνο μου είπε: “Ναι, έχεις δίκιο”.