Πορτρέτα των Σύγχρονων Μεταφραστών/τριών και Νεοελληνιστών/τριών του εξωτερικού

*Η νεοελληνική λογοτεχνία ξεκίνησε τη μεταφραστική της περιπέτεια τον 19ο αιώνα με τις μεταφράσεις των δημοτικών τραγουδιών και την αξιομνημόνευτη περίπτωση του Δημητρίου Βικέλα με τον πολυμεταφρασμένο Λουκή Λάρα. Η επώνυμη ελληνική πεζογραφία αλλά και η ποίηση θα συνεχίσει με τους Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, Αλέξανδρο Σούτσο, Εμμανουήλ Ροΐδη κ.α. Στα νεότερα χρόνια η εμβληματική μορφή του Καβάφη γρήγορα θα βρει την αρμόζουσα θέση της στην παγκόσμια ποίηση ενώ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Μέλπω Αξιώτη και ο Δημήτρης Χατζής θα έχουν έστω και σε συγκεκριμένες εθνικές γλώσσες τη δική τους μεταφραστική διαδρομή. Από τη δεκαετία του 1960 ο Καζαντζάκης θα αποτελέσει μια αξεπέραστη σε μεταφραστική συχνότητα περίπτωση. Η βράβευση του Σεφέρη το 1963 με το Νόμπελ και αντίστοιχα του Ελύτη το 1979 θα αναθερμάνει το ενδιαφέρον της ευρωπαϊκής αλλά και παγκόσμιας αναγνωστικής κοινότητας. Από τη δικτατορία του 1967 και ύστερα ο Γιάννης Ρίτσος, ο Αντώνης Σαμαράκης και ο Βασίλης Βασιλικός θα γνωρίσουν, λόγω της πολιτικής συγκυρίας, ιδιαίτερη μεταφραστική ζήτηση. Η μετάφραση επομένως, ας μη λησμονούμε πως, είναι μια πολιτισμικά προσδιορισμένη διαδικασία και δεν αποτελεί ένα φαινόμενο που αντιμετωπίζεται μόνο με όρους λογοτεχνικούς, γλωσσικούς ή και εθνικούς.
Όπως σημειώνει και ο Δημήτρης Τζιόβας, γνωστός μελετητής και νεοελληνιστής με καριέρα στον αγγλοσαξονικό χώρο, με άρθρο του στο ηλεκτρονικό περιοδικό Αναγνώστης για την υποδοχή της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και τις μεταφραστικές της τύχες: Τα κριτήρια του εξωτερικού δεν συνάδουν πάντα με τα εγχώρια. Ποιος θα περίμενε, για παράδειγμα, Ο Αρχαιολόγος του Καρκαβίτσα να μεταφραστεί πρόσφατα για τα Penguin Classics ως το πρώτο και μόνο ελληνικό μυθιστόρημα της σειράς; Παλαιότερα στο εξωτερικό είχαν απήχηση κείμενα που συνδύαζαν το μυθικό με το εξωτικό ή ηρωϊκό στοιχείο όπως ο Βασίλης Αρβανίτης του Μυριβήλη. Αντίθετα βιβλία με ιστορικές αναφορές ή επιτηδευμένη τεχνική που βρίσκονται στην κορυφή του ελληνικού πεζογραφικού κανόνα, όπως οι Ακυβέρνητες Πολιτείες ή το Κιβώτιο, δεν έτυχαν ανάλογης εκτίμησης στο εξωτερικό. Αλλά και βιβλία που κίνησαν το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον στο εξωτερικό δεν βρήκαν αναγνωστική ανταπόκριση όταν μεταφράστηκαν. Από την άλλη πλευρά, εκδοτικές επιτυχίες στο εξωτερικό βιβλίων ξενόγλωσσων συγγραφέων, που αναφέρονται στην Ελλάδα ως τόπο με «εξωτικά» ή άλλου είδους συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, δημιούργησαν και έναν ανάλογο ορίζοντα προσδοκιών και για την ελληνική λογοτεχνία στο ξένο κοινό.
Θα θέλαμε να υπογραμμίσουμε ότι η ύπαρξη των Τμημάτων Νεοελληνικών Σπουδών του εξωτερικού σε όλο τον 20ο αιώνα αποτέλεσε πολύτιμο μοχλό προώθησης της επιστηµονικής µελέτης και της διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας, λογοτεχνίας, ιστορίας και γενικά του νέου ελληνικού πολιτισµού, ενώ αυξήθηκαν μέσω των κέντρων αυτών και τα πρόσωπα που ασχολούνται µε τις νεοελληνικές σπουδές στον πανεπιστηµιακό, ερευνητικό και µεταφραστικό χώρο.
Στον 21ο αιώνα έχουν ληφθεί μια σειρά από πρωτοβουλίες οι οποίες, παρόλη την οικονομική ή και πολιτιστική κρίση προσπαθούν και προσφέρουν αναζωογόνηση και τόνωση του ενδιαφέροντος για την ελληνική λογοτεχνία στο εξωτερικό.
Θυμίζουμε την πολύ αξιόλογη προσπάθεια που έκανε δύο δεκαετίες πριν, το 2003, η Εταιρεία Συγγραφέων όπως μάς θυμίζει ο τότε Γενικός Γραμματέας της Άρης Μαραγκόπουλος: Τον Σεπτέμβρη του 2003 η Εταιρεία Συγγραφέων, διοργάνωσε διεθνές συνέδριο στην αρχαία Ολυμπία υπό τον τίτλο: «Minor languages /Major Literatures in the enlarged EU», όπου συγγραφείς από γλώσσες με μικρή διάδοση δοκίμασαν να κουβεντιάσουν τη δυνατότητα ενός κοινού δικτύου επικοινωνίας και άρα διάδοσης των αντίστοιχων λογοτεχνιών. Η ιδέα που κυριάρχησε στις συζητήσεις ήταν να επανεκτιμηθεί, με δεδομένο και το τότε ακόμα πρώιμο διαδίκτυο, ο ηγεμονισμός της αγγλικής γλώσσας και να συστηθεί ένα νέο παράδειγμα «γλωσσικής αυτοπεποίθησης» για τις μικρές εθνικές λογοτεχνίες. Είκοσι χρόνια μετά, πολύ λίγα πράγματα έχουν γίνει προς την κατεύθυνση αυτή.
Σήμερα, σε μια εποχή όπου οι αναγνωστικές συνήθειες αλλάζουν άρδην, όπου η λογοτεχνική δημιουργία μεταλλάσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς όχι μόνο μορφολογικά και θεματολογικά αλλά και ως υπαρξιακή συνθήκη, θελήσαμε να τιμήσουμε αλλά και να κάνουμε γνωστούς στο ευρύτερο κοινό τους ανθρώπους που αγαπούν και μοχθούν, τους ανθρώπους που αγωνίζονται για την ελληνική λογοτεχνία και τα ελληνικά γράμματα, για την μετάφραση και την προώθησή τους στο ξενόγλωσσο κοινό. Έτσι, ξεκινούμε μια σειρά από πορτρέτα μεταφραστών και νεοελληνιστών που παρόλο που η καταγωγή ή και η μητρική τους γλώσσα δεν είναι ελληνική έχουν γίνει υποστηρικτές και απόστολοι της λογοτεχνίας μας.
Δυστυχώς, η έναρξη του Αφιερώματός μας συμπίπτει με ένα θλιβερό γεγονός: τον θάνατο του σπουδαίου νεοελληνιστή Mario Vitti. Επιθυμώντας να τιμήσουμε τη μνήμη και την προσφορά του στα νεοελληνικά γράμματα, του αφιερώνουμε αυτήν την πρώτη μας εναρκτήρια δημοσίευση.