“Το άλλο μισό του ουρανού – Ελληνίδες ποιήτριες του εικοστού αιώνα”
(Ανθολόγηση-πρόλογος: Σωτήρης Παστάκας, Σταύρος Γκιργκένης)
Εκδόσεις Ζήτρος /2021
ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ
τὸ μὲν ἥμισυ οὐρανῶ…
(Τελέσιλλα, 6ος-5ος αι. π.Χ.)
Η ποίηση έγινε γυναικεία υπόθεση;
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η ποιητική παραγωγή των τελευταίων δεκαετιών, ποσοτικά αλλά και ποιοτικά, γίνεται όλο και περισσότερο «γυναικοκρατούμενη». Αυτός, άλλωστε, είναι και ο λόγος που επιτρέπει πια την εμφάνιση ογκωδών αυτοτελών τόμων, όπως ο παρών, που είναι αποκλειστικά αφιερωμένος στις Ελληνίδες ποιήτριες που γεννήθηκαν εντός του 20ου αιώνα.[1] Η γυναικεία ποίηση στους μεταμοντέρνους καιρούς μας, δηλαδή η ποίηση που γράφεται από γυναίκες, όχι μόνο έπαψε να θεωρείται «γυναικεία», αλλά απαιτεί την προσοχή μας ως Ποίηση χωρίς περιττούς προσδιορισμούς. Φυσικά, το φύλο καθορίζει και την εκφορά του λόγου, προφορικού και γραπτού, αλλά το γυναικείο φύλο έπαψε πλέον να αποτελεί γραφικό ζήτημα, τροφή για καλαμπούρια μεταξύ αρρένων ποιητών.
Ταυτόχρονα αποκτά σταδιακά σάρκα η σκιά της γυναικείας γραφίδας από το παρελθόν, καθώς γίνεται σιγά-σιγά κατανοητό ότι οι προκαταλήψεις μιας κατεξοχήν ανδροκρατούμενης κοινωνίας, εντός της οποίας ο λόγος περί ποιήσεως, κριτικός, φιλολογικός, γραμματολογικός, ιστορικός, βρισκόταν σχεδόν αποκλειστικά στα χέρια του «ισχυρού» φύλου, αγνόησε συστηματικά τη γυναικεία συμβολή στην ελληνική ποίηση του περασμένου αιώνα. Αλήθεια, πόσες ποιήτριες μπορείτε να αριθμήσετε στους καταλόγους ονομάτων των διαφόρων «Γενεών» του εικοστού αιώνα που αναπαράγονται από γραμματολογία σε γραμματολογία και από εγκυκλοπαίδεια σε εγκυκλοπαίδεια; Ελάχιστα εμπρός στον ωκεανό των ανδρικών ονομάτων. Ευτυχώς η γενικότερη αφύπνιση των κοινωνιών σε ζητήματα προκατάληψης και στερεοτύπων ευνόησε και την ανάδυση από το έλος της παραμέλησης πολλών σπουδαίων ποιητριών του αιώνα που έφυγε. Έτσι πολλαπλασιάστηκαν τα αναδρομικά αφιερώματα, οι ημέρες μνήμης, κάθε είδους ερευνητικές εργασίες εντός και εκτός του πανεπιστημιακού χώρου. Τα ντροπαλά φαντάσματα άρχισαν πια να γεύονται το φως της προσοχής που τους αξίζει.
Μάλιστα, θα έλεγε κανείς ότι σε ένα είδος ιστορικής ειρωνείας και ανατροπής, το τοπίο της ποίησης, όπως διαμορφώνεται από τον εικοστό στον εικοστό πρώτο αιώνα, είναι ένα τοπίο που το χαρτογραφούν πια γυναικεία δάκτυλα. Ένα τοπίο που μοιάζει με την καλή ποίηση: καλοδουλεμένο, λιγόλογο, λυτρωμένο από περιττά πλούτη και φτιασίδια, δυνατό και συγκροτημένο. Διατυπώνει με τα απλούστερα μέσα την ουσία. Δεν παίζει, δεν καταδέχεται να χρησιμοποιήσει κανένα τερτίπι, δεν ρητορεύει. Λέει ό,τι θέλει να πει με δωρική αυστηρότητα. Ανάμεσα από τις αυστηρές γραμμές του ξεχωρίζεις στο ποιητικό αυτό τοπίο απροσδόκητη ευαισθησία και ιωνική τρυφερότητα. Σε απάνεμες σελίδες μοσκοβολούν οι λεμονιές και οι τριανταφυλλιές και πέρα από ορμίσκους και αμμουδιές ξεχύνεται αστείρευτη ποίηση σαν την απέραντη θάλασσα.
Η παραλλαγή στην παράγραφο του Καζαντζάκη που παρατέθηκε πιο πάνω, πιστεύουμε πως χαρακτηρίζει όλη τη μεταστροφή της ποίησης που γράφεται από γυναίκες στις μέρες μας.
Η ποίηση έγινε, λοιπόν, αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση;
Σ.Π-Σ.Γκ.
[1] Ελάχιστες εξαιρέσεις ποιητριών που γεννήθηκαν πριν το 1900, στο πρώτο βιβλίο του τόμου, κρίθηκε αναγκαίο να ενσωματωθούν, μιας και η δημιουργική τους περίοδος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ποιητικής παραγωγής του 20ου αιώνα.