Τις μέρες που άρχισε ο πόλεμος και στα σύνορα μας, συλλογιζόμουνα συχνά τις φάσεις και τις μεταπτώσεις της μοίρας του ανθρώπου που είχε πει το «όχι», στις 3 το πρωί, στο Πρεσβευτή της Ιταλίας. Αυτός ο εθνικιστής, αυτός έξυπνος Κεφαλλονίτης, τον καιρό που μας δόθηκε η μοναδική σε τόσους αιώνες ευκαιρία για να πραγματοποιηθούν τα όνειρα του Γένους, ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς πολέμιους της εθνικής πολιτικής του τόπου. Τώρα τελευταία, καθώς μιλούσα για την καταστροφή εκείνη και για τις αμαρτίες που κάναμε τότε, ένας παλιός φίλος του και φανατικός οπαδός του, μου είπε:
-Μα βλέπετε, την εποχή εκείνη ο Μεταξάς είχε μεγάλες υποχρεώσεις στον Κωνσταντίνο, που ήταν ο προστάτης του, που τον είχε σπουδάσει…
Αυτό δεν ήταν βέβαια ελαφρυντικό. Δείχνει όμως το χαρακτήρα του ανθρώπου, που είχε ευερέθιστο φιλότιμο, πείσμα και φανατισμό για τους δικούς του. Έχω ακόμη την εντύπωση πως όταν έκαμε την 4η Αυγούστου και ένιωσε πως στέκεται γερά στα πόδια του, ο Βενιζέλος ήταν ο μόνος πολιτικός που συλλογιζότανε σοβαρά, όχι μόνο στην εξωτερική πολιτική αλλά και σαν φυσιογνωμία, και που θα δεχότανε να του αντιπαραβληθεί. Κάποτε μνημόνευε φράσεις του σαν παροιμίες. Αλλά τώρα ο Βενιζέλος είχε πεθάνει, και ο ίδιος ήταν ο παντοδύναμος άρχοντας της χώρας.
Όταν μάθαινε κανένα από τα ταξίδια εκείνα πρωθυπουργών, τις επαιτείες τους και τους εξευτελισμούς στο Βερολίνο, παρατηρούσε:
-Μα είναι αρχηγοί κρατών αυτοί οι άνθρωποι; Εγώ ποτέ δε θα έκανα τέτοιο πράγμα.
Το «όχι» ήταν, μαζί με άλλα, η αντίδραση του ψυχόρμητου του Μεταξά στην προσωπική προσβολή και την απιστία που του είχε κάνει η τροφός του η Γερμανία.
Δυστυχώς, σ’ ένα παραπλήσιο ψυχόρμητο, το ψυχόρμητο της φατρίας, αποδίδω κι ένα άλλο γεγονός που είχε καταστρεπτικά αποτελέσματα για τον τόπο. Όταν ήρθε η 28η , δεν μπόρεσε να ιδεί ότι τότε μόνο, και όχι στις εορτές του Σταδίου, ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του, μαζί με την απάντηση που έδωσε στον Grazzi την αυγή. Δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι η μέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε της 4η Αυγούστου. Κι αν το ένιωσε, το φιλότιμό του δεν τον άφησε να κάνει τη μόνη πράξη που υπαγόρευε η μεγάλη στιγμή. Να στείλει δηλαδή στα σπίτια τους διάφορους ανάξιους που τον περιστοίχιζαν και να μαζέψει γύρω του τους ανθρώπους που θα μπορούσαν πραγματικά να βοηθήσουν στον τρομακτικό αγώνα όπου έμπαινε το Έθνος. Όλους τους μέτριους, τους άψυχους, τους μικροκατεργάρηδες, τους ανθρώπους που δεν είχαν άλλο μέσα τους παρά το δέος της Γερμανίας, τους κράτησε. Κράτησε ακόμη και εκείνους που απάνω στην ιταλική κρίση, όπως ο Μαυρουδής, βιάστηκαν να ετοιμάσουν πιο συνεννοήσιμους, για τους Ιταλούς, διαδόχους του. Ο Μεταξάς δεν μπόρεσε ή δε θέλησε να καταλάβει πως την 28η έβγαινε από το κλειστό περιβάλλον των κολάκων της Πλατείας του Συντάγματος για να γίνει ένα πρόσωπο στη μεγάλη τραγωδία της Ευρώπης.
Γιώργος Σεφέρης/ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΣΕΠ.’41/ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΚΑΡΟΣ