Σήμερα 03/08/2021 έφυγε από την ζωή ο εξαιρετικός συνεργάτης του Culture Book και μέλος της συντακτικής ομάδας, ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του ΕΚΠΑ, Θανάσης Νάκας. Εκφράζουμε την θλίψη μας και τα θερμά μας συλλυπητήρια στην σύζυγό του και αγαπημένη συνεργάτη μας Τζίνα Καλογήρου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της συντακτικής ομάδας του Culture Book καθώς και στις δύο του κόρες Μελίνα και Μιράντα.
Θανάσης Νάκας, δ.φ.
Καθηγητής Γλωσσολογίας / ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Αθηνών
(τ. Διευθυντής Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών)
ΣΠΟΥΔΕΣ – ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ & ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Ι.i
Πτυχιούχος: α) του Φιλολογικού Τμήματος και β) του Ιστορικού και Αρχαιολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αριστούχος διδάκτωρ της ίδιας σχολής, εκπόνησε διατριβή με θέμα Τα Επιρρηματικά της Νέας Ελληνικής, την οποία αρμόδια επιτροπή ενέκρινε για δημοσίευση στη σειρά «Βιβλιοθήκη Σ.Ν. Σαριπόλου» (αρ. 50) του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Με κρατική υποτροφία, παρακολούθησε το 3ο Θερινό Σχολείο Υπολογιστικής Λεξικολογίας και Λεξικογραφίας που οργάνωσε το καλοκαίρι του 1988 στην Πίζα της Ιταλίας η European Science Foundation (ESF).
Εργάστηκε επί 18 έτη (1981- 1998) αρχικά ως μόνιμος Ερευνητής και κατόπιν ως Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών. Με απόφαση της αρμόδιας Επιτροπής Κρίσεως που συγκροτήθηκε από τους ακαδημαϊκούς κ.κ. Μανούσο Μανούσακα, Κωνσταντίνο Γρόλλιο, Μιχαήλ Σακελλαρίου και Άγγελο Βλάχο, προήχθη από τη Β΄ στην Α΄ βαθμίδα Ερευνητή (ή Διευθυντή Ερευνών) της Ακαδημίας Αθηνών.
Ίδρυσε και διηύθυνε το Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας και Διδακτικής της Νέας Ελληνικής Γλώσσας που ανήκει στον Τομέα Ανθρωπιστικών Σπουδών / ΠΤΔΕ / ΕΚΠΑ.
Κατά τη διετία 2010-2012 διετέλεσε Αντιπρόεδρος και, εν συνεχεία, Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ι.ii
Ασχολήθηκε με θέματα θεωρητικής και εφαρμοσμένης γλωσσολογίας, γλωσσικής διδασκαλίας, φιλολογίας, θεωρίας της λογοτεχνίας και ρητορικής.
Στο πτδε του εκπα διδάσκει, σε προπτυχιακό επίπεδο, τα μαθήματα:
α) Νεοελληνική Γλώσσα. Το Λεξιλόγιο (υποχρεωτικό)
β) Νεοελληνική Γλώσσα. Γραμματική και Σύνταξη ΙΙ(κυμαινόμενο)
γ) Διδακτική Γλώσσας. Πρώτη Γραφή και Ανάγνωση (υποχρεωτικό).
δ) Η Γλώσσα στα Κείμενα (επιλογής).
Όπως προβλέπεται και από τον Οδηγό Σπουδών, τα δύο πρώτα αφορούν θέματα και ζητήματα λεξικολογικά και γραμματικο-συντακτικά της σύγχρονής μας Νεοελληνικής, από εκείνα μάλιστα που εμφανίζουν μια ξεχωριστή προβληματική στην παρούσα φάση της γλώσσας μας (ζεύγη λόγιων και λαϊκών λέξεων, μετοχές, κτλ.). Το τέταρτο έχει να κάνει με τις λειτουργίες της γλώσσας μέσα στα κείμενα (γλώσσα – ύφος ενός συγκεκριμένου συγγραφέα ή ενός συγκεκριμένου είδους / τύπου κειμένου, σχήματα λόγου, κτλ.). Ξεχωριστή έμφαση δίνεται στα ιδιαίτερα γνωρίσματα του λαϊκού προφορικού λόγου (προφορ. αφήγηση, παραμύθι, κτλ.) και, ακόμη ειδικότερα, του ‘παιδικού λόγου’.
Παράλληλα με τη βασική ύλη του μαθήματος, δίνονται στους φοιτητές στοιχεία: α) ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας· β) διαχρονικής σημασιολογίας· γ) εισαγωγής σε κάποιες βασικές έννοιες της γλωσσικής επιστήμης, όπως εξελίχθηκε τα τελευταία χρόνια, αλλά προσαρμοσμένα πάντοτε στο εκάστοτε διδακτικό αντικείμενο (λεπτομέρειες βλ. στον ‘Οδηγό Σπουδών’).
Στους φοιτητές παρέχεται, εκτός από το σχετικό Σύγγραμμα, και «Φάκελος Συμπληρωματικού Υλικού».
Όλα τα επιμέρους γλωσσικά φαινόμενα εξετάζονται και από τη διδακτική τους σκοπιά, ενώ συζητούνται παράλληλα συγκεκριμένοι τρόποι διδασκαλίας τους σε μαθητές της Α΄-θμιας Εκπαίδευσης.
Για όλα τα μαθήματα ανατίθενται, σε όσους φοιτητές εκδηλώνουν σχετικό ενδιαφέρον, και γραπτές εργασίες.
Στους μεταπτυχιακούς φοιτητές της κατεύθυνσης «Διδακτική Γλώσσας – Λογοτεχνία – Θέατρο στην εκπαίδευση» διδάσκει, από την έναρξη εφαρμογής του ισχύοντος ΠΜΣ του Τμήματος μας έως σήμερα, τα υποχρεωτικά μαθήματα:
α) Ζητήματα Ελληνικής Γλώσσας Ι και
β) Ζητήματα Ελληνικής Γλώσσας ΙΙ (με βάση το περιεχόμενο που ορίζεται από το σχετικό ΦΕΚ και τον κανονισμό λειτουργίας του πμς). Σε όλους τους μεταπτυχιακούς φοιτητές ανατίθεται εργασία με την οποία και αξιολογούνται στο τέλος του εξαμήνου. Σε αρκετούς από αυτούς, με ειδικότερα γλωσσολογικά ενδιαφέροντα, ανατίθεται και διπλωματική εργασία. Τα θέματα που τους προτείνονται είναι σχετικά με τη μελέτη και τη διδασκαλία στο δημοτικό σχολείο του νεοελληνικού λεξιλογίου (συνωνυμία, αντίθεση, ρηματικές περιφράσεις, κτλ.) αλλά και σχετικά με τον σχηματικό λόγο συγγραφέων της παιδικής λογοτεχνίας (Τριβιζά, Χορτιάτη κ.ά.).
Ι.iii
Διδασκαλία εκτός ΠΤΔΕ:
Μαθήματα της ειδικότητάς του δίδαξε, για ένα χρονικό διάστημα, και:Α) Στους φοιτητές του Πτδε και του Π. Τ. Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Β) Στις εξής Σχολές ή Κέντρα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών: α) Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης· –β) Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης· –ΠΕΚ: γ) Αθήνας· δ) Ανατολικής Αττικής· ε) Δυτικής Αττικής· στ) Πειραιά· –ζ) Λαμίας (Σχηματαρίου)· η) Χαλκίδας. Γ) Συμμετείχε στα εξής προγράμματα μετεκπαίδευσης και επιμόρφωσης: α) Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Νέων Μεταναστών (δεύτερης γενιάς)· –β) Εκπαίδευση Παλιννοστούντων και Αλλοδαπών Μαθητών· –γ) Πρόγραμμα Μαθημάτων Επανεκπαιδευομενων Πτυχιούχων Παιδαγωγικών Ακαδημιών Αλλοδαπής· –δ) Πρόγραμμα Ακαδημαϊκής και Επαγγελματικής Αναβάθμισης των Εκπαιδευτικών της Α΄-θμιας Εκπαίδευσης. Δ) Συμμετείχε: α) στη «Συνάντηση των Διδασκόντων το Μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας στα Παιδαγωγικά Τμήματα των ΑΕΙ» και –β) στη συνάντηση προκειμένου να συζητηθεί η «ανάθεση συγγραφής ορθογραφικού λεξικού της Νέας Ελληνικής για τις ανάγκες διδασκόντων και διδασκομένων του γυμνασίου και του λυκείου» (Παιδαγωγικό Κέντρο Κρυοπηγής, Χαλκιδική).Μαθήματα- διαλέξεις έδωσε και ως επίσημα προσκεκλημένος ομιλητής: α) στα πλαίσια του Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπιστημίου· β) ύστερα από πρόσκληση: του Τομέα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων· γ) του Εργαστηρίου Ενσύρματης Τηλεπικοινωνίας της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών· δ) του Τομέα Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών / ΠΤΔΕ / Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης· ε) του Τομέα Γλώσσας και Πολιτισμού / ΠΤΔΕ / Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης· στ) της Comission Europeenne / Direction Générale Éducation et Culture και του UniversiteLibre de Bruxelles· ζ) του Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραμμάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας· η) των Σχολικών Συμβούλων Δημοτικής Εκπαίδευσης πολλών Περιφερειών της χώρας –κ.ά.Ι.iv
Μέλος είτε της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής (ως επιβλέπων) είτε της Επταμελούς Εξεταστικής Επιτροπής σε πολλές διδακτορικές διατριβές.
Με την ιδιότητα του Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΣΕΠ), μέλος Εξεταστικής Επιτροπής (ως 1ος ή ως 2ος επιβλέπων) διπλωματικών εργασιών μεταπτυχιακών φοιτητών του ΕΑΠ.
Αποτέλεσε μέλος τριμελών Εισηγητικών Επιτροπών για την εκλογή ή την εξέλιξη άλλων συναδέλφων.
Ι.v Κατά τη 18-ετή υπηρεσία του σε Ερευνητικό Κέντρο, και συγκεκριμένα στο Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής της Ακαδημίας Αθηνών, πραγματοποίησε, με εντολή της Ακαδημίας, αρκετές γλωσσοσυλλεκτικές αποστολές (λ.χ. στην Ανατολική και Β.Α. Θεσσαλία, στην Ικαρία, στην Κίμωλο, στη Σάμο, στην Πάτμο, στη Λέρο κ.α.), σχετικά με τις οποίες κατέθεσε στο Κέντρο Χειρόγραφες Συλλογές Διαλεκτικού Γλωσσικού Υλικού συνολικής έκτασης περ. 2000 σελίδων. Επίσης, με την ιδιότητα του Διευθυντή Ερευνών έλαβε μέρος και στο πρόγραμμα «Διάλογος» (συνεργασία του Κέντρου του Λεξικού με το ΙΕΛ / Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ.ά. φορείς). Για ένα χρονικό διάστημα, εργάστηκε ως επισκέπτης ερευνητής στον Τομέα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου του Salzburg, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα επιστημονικά θέματα / ζητήματα της Παιδικής Γλώσσας και των Γλωσσικών Προκαταλήψεων (ιδίως σε βάρος των γεωγραφικών διαλέκτων, κτλ.).Είχε την επιστημονική ευθύνη για την κυκλοφορία από το Ίδρυμα του Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσης του ψηφιακού δίσκου με την ηλεκτρονική καταγραφή των Απάντων του Παπαδιαμάντη. Με σχετικές αποφάσεις του Υπεπθ, ορίστηκε μέλος των εξής επιτροπών: α) Προαγωγικών και Απολυτηρίων Εξετάσεων των Β΄ και Γ΄ Τάξεων Ενιαίων Λυκείων –β) Εισαγωγικών εξετάσεων των υποψηφίων για το ΜΔΔΕ –γ) για την επιλογή, κατόπιν συνεντεύξεως, φιλολόγων που επρόκειτο ν’ αποσπαστούν στο εξωτερικό –δ) ορίστηκε, επίσης, «εκτιμητής» του συγγραφικού έργου των υποψηφίων σχολικών συμβούλων Α΄-θμιας και Β΄-θμιας εκπαίδευσης, κ.ά.
Με ανάθεση από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, διετέλεσε (Ι) Αξιολογητής του Προγράμματος «Συγγραφή νέων βιβλίων και Παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού για την υποχρεωτική εκπαίδευση», και, συγκεκριμένα, αξιολόγησε τα εξής δύο: Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής (Α΄ – Β΄ – Γ΄ Γυμνασίου) και Γραμματική- Συντακτικό Ε΄ & ΣΤ΄ Τάξης Δημοτικού. –(ΙΙ) Eξωτερικός αξιολογητής ΠΠΕ με τον τίτλο “Διδασκαλία της επικοινωνιακής χρήσης της γλώσσας”.
Συμμετείχε ως επιμορφωτής και στο Έργο «Διεύρυνση της Ευέλικτης Ζώνης στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση» της Ενέργειας «Αναμόρφωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκπαιδευτικού υλικού στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση».
Ως ‘επιστημονικά αρμόδιος’ συμμετείχε σε ειδική Ομάδα για τη Γλώσσα του Υπουργείου Παιδείας (βλ. την υπ’ αρ. 3024/4/5/88 απόφαση του κ. Υπουργού της Παιδείας με θέμα: «Συγκρότηση Ομάδας Εργασίας για την υλοποίηση του πορίσματος σχετικά με την ανάγκη συστηματικότερης διδασκαλίας της Ελληνικής Γλώσσας στη Γενική Εκπαίδευση»), με σκοπό την παρακολούθηση του θέματος της διδακτικής της Νεοελληνικής Γλώσσας και την υποβολή προτάσεων προς το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για τυχόν συμπλήρωση και βελτίωση των βιβλίων “Η Γλώσσα μου” του Δημοτικού και “Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο”.
Εξάλλου, με σειρά ομιλιών και διαλέξεων, αλλά και με τη συμμετοχή του (ως επιστημονικού συμβούλου) σε ραδιοφωνικές ή τηλεοπτικές εκπομπές, είχε κάνει έντονη την παρουσία του στον κοινωνικό χώρο. Ανήκε στα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας. Ήταν τακτικό μέλος των εξής επιστημονικών κ.ά. σωματείων και εταιρειών:• Societas Linguistica Europaea (SLE)• Société Internationale de Linguistique Fonctionnelle (SILF)
• Société des Amis de Montaigne• Ελληνική Εταιρεία Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας • Γλωσσική Εταιρεία Αθηνών• Εταιρεία Ρωμαϊκών Σπουδών
• Εταιρεία Παπαδιαμαντικών Σπουδών
• Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου
• Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος
• Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών. Είχε κερδίσει και μια διεθνή τιμητική διάκριση (από τον πρόεδρο της Γαλλικής Βουλής) για τη μελέτη του Montaigne και του δοκιμίου.