Νίκος Προσκεφαλάς, ” Σκοτεινά φλας “ενός” πολέμου“, Εκδόσεις ΑΩ, 2025
Γράφει η Μαρία Κακλαμάνη
Το πέμπτο ποιητικό βιβλίο της Αγγελικής Πεχλιβάνη, με τον τίτλο Σκοτεινά φλας «ενός» πολέμου, περιέχει 19 ποιήματα γραμμένα σε πεζή μορφή, η οποία ωστόσο δεν στερεί τον ρυθμό, την αρμονία και την ποιητικότητα του συνόλου. Ένα έργο που αφορμή του είναι ο πόλεμος. Ο «ένας» όπως γράφει στον τίτλο η ποιήτρια. Γιατί από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, ένας είναι ο πόλεμος. Αυτός που διέτρεξε με το σκοτεινό του φως, αιώνες βιωμένης ιστορίας και στιγμάτισε με τις πληγές του δεκάδες γενιές.
Πρόκειται για ένα εξαιρετικό ποιητικό έργο, που διαβάζεται με συγκίνηση, ένα βαθιά κοινωνικό και γιατί όχι και πολιτικό βιβλίο. Με βάθος στη γραφή, με λόγο λιτό και στιβαρό, με το λυρικό στοιχείο υπαινικτικά διακριτό, διαβάζεται απνευστί σαν μια διαρκή επικαιρότητα με ποιητική μορφή. Αφορμή για τα ποιήματα γίνονται περιστατικά από μάχες, πολεμικές συγκρούσεις, προσφυγιά, βομβαρδισμένες πόλεις, δολοφονίες αθώων, χαλάσματα και θάνατος. Στιγμιότυπα φρίκης από τον αιώνα που διανύουμε και από τον προηγούμενο, – ένας είναι ο πόλεμος– κι ας κυλάνε οι αιώνες, δεν έχει σημασία, το σκοτάδι είναι ίδιο· στην Ουκρανία στα σταροχώραφα του Ωβερ-συρ Ουαζ, στο Εσκισεχίρ και την Παλμύρα, στην Κύπρο, στο Σεράγεβο και τη Βιάννο, στους λόφους του Υπρ και το όρος Φούτζι, στην Τρεμπλίνκα και την Παλαιστίνη. Οι άνθρωποι που η ποιήτρια τοποθετεί στα δεκαεννιά τοπία του πολέμου, είναι οι άνθρωποι που έζησαν τη φρίκη, που σκοτώθηκαν αδικαίωτοι, είναι «άλιωτες ψυχές που τριγυρίζουν μες τις μνήμες….». Ο τρόμος και ο σπαραγμός σκιαγραφείται ποιητικά, με τρόπο συγκεκριμένο για κάθε πολεμικό γεγονός. Και μας συνδέει ψυχικά, περνώντας τα όρια των τόπων και του χρόνου, αποδεικνύοντας πως δεν αλλάζει τίποτα στο διάβα του καιρού, ίσως μόνον ο τρόπος να γεμίζει νεκρούς ο κόσμος, γιατί η ρίζα του κακού δεν ξεριζώνεται από τον άνθρωπο. Τα ποιήματα οδοιπορούν στα μέτωπα του πολέμου, στις εκτελέσεις αθώων, σε προδοσίες, εκεί που η ιστορία εισβάλει και γκρεμίζει στο πέρασμα τις ζωές αθώων, ποδοπατεί εστίες οικογενειακές, καταστρέφει τον άνθρωπο, αυτόν τον ίδιο άνθρωπο που γίνεται θηρίο και ορμά στον αδερφό του. Τότε ψάχνει κανείς, τι θα μπορούσε να αναχαιτίσει αυτό το φορτίο του θανάτου. Μήπως είναι οι δεσμοί της αγάπης, το μοίρασμα του πόνου, η γλύκα της ζωής που απαιτεί να ξημερώνουν οι μέρες, και να μας βρίσκουν όλους εκεί. Ποια είναι η δύναμη που απαιτείται για να εξοντωθεί ο πόλεμος; Την έχει ο άνθρωπος; Σκέψεις που γεννούν στον αναγνώστη τα ποιήματα της Πεχλιβάνη.
Από την άλλη στα ποιήματα υπάρχουν ρωγμές γεμάτες φως, χαράματα που ανατέλλει ο ήλιος και αρώματα λουλουδιών, υπάρχουν φιλιά και κάποια άνοιξη. Ο αναγνώστης ανάμεσα στις γραμμές του θανάτου, θα συναντήσει φτερά πεταλούδων και παιδιά που αγκαλιάζουν γατιά. Εικόνες ειρηνικής καθημερινότητας δηλαδή. Κι επειδή υπάρχουν αυτά, ο ζόφος του πολέμου είναι ακόμα χειρότερος. Τόσο εύκολα γλιστράει ο άνθρωπος στην ανυπαρξία, στο σκοτάδι. Ωστόσο, παρόλο το έντονα συναισθηματικό φορτίο που αναπόφευκτα κουβαλά κάθε ποίημα, η ποιήτρια κατορθώνει με τρόπο θαυμαστό να δημιουργεί την απόσταση εκείνη που έχει ανάγκη ο αναγνώστης από το συναίσθημα, έτσι ώστε να συνδεθεί με τη δυναμική του γεγονότος που κινητοποίησε την ποιητική γραφή, να μην «συνθλιβεί » κάτω από την συναισθηματική ένταση. Να κρατήσει την συγκίνηση. Δεν υπάρχει λήθη στην μακραίωνη σκοτεινή ιστορία. Κι όπως συγκλονιστικά γράφει η ποιήτρια σε άλλο της ποίημα: «….´Ομως, κάθε πρωί, αχάραγα, τα ξυπνούν τα πολυβόλα κι οι πληγές των πεθαμένων. Κάθε πρωί ξυπνούν από εκρήξεις και κραυγές. Στο Κόβεντρι και το Χαλέπι, στη Σμύρνη και στην Οδησσό. Στη Βιάννο και το Χάρκοβο. Τα ορφανά του Δίστομου δεν κοιμηθήκανε ποτέ – το ξέρετε. Είναι η αϋπνία της κυψέλης. Το ουρλιαχτό του λύκου».
Μια ποιητική συλλογή που μας «ξεβολεύει». Έξω από τον περίκλειστο μικρόκοσμο μας, ο θάνατος και το σκοτάδι καλπάζουν. Και μείς είμαστε μέρος αυτής της φρίκης, μέρος της κοινωνίας που την γεννά. Κι αν δεν μπορούμε να δράσουμε, οφείλουμε να μνημονεύουμε, να βλέπουμε, να μην ξεχνάμε.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικό και ως έκδοση. Με πλήθος επεξηγηματικών σημειώσεων στις τελευταίες του σελίδες, με αναφορά και ανάλυση σε κάθε ιστορικό γεγονός που ενέπνευσε τα ποιήματα, βοηθούν τον αναγνώστη στην κατανόηση του ιστορικού πλαισίου.