Γρηγόρης Αυδίκος και Σπύρος Παπαλέξης, Η Μάσκα, εκδόσεις Πνοή, Απρίλιος 2024
Γράφει ο Σπύρος Γ. Μπρίκος
Συγγραφέας, υπ. Διδάκτορας της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Τμήμα Εικαστικών Τεχνών & Επιστημών της Τέχνης).
Η Μάσκα των μεταμορφώσεων, τέσσερις αναγνώσεις
Η συνθήκη της γραφής
Για να επιτευχθεί μία σύνθεση, στη βιολογία, στη χημεία, στη φυσική, μέχρι την τέχνη και τον γραπτό λόγο, πρέπει να ισχύει ένας από τους βασικούς νόμους της διαλεκτικής, που επαληθεύεται σε καθημερινή βάση, και είναι η «θέση» που πρέπει να συναντήσει την «αντί-θεση» για να οδηγηθούμε στη «σύνθεση». Ο Εμπεδοκλής αναφέρεται στην «άρνηση της άρνησης», ενώ ο Χέγκελ μιλάει για το «Παγκόσμιο Πνεύμα» ή τον «Παγκόσμιο Λόγο», εννοώντας τα ως σύνολο, παρά τις αντιθέσεις, ως ένα άθροισμα των εκφράσεων του ανθρώπου. Έτσι μπορούμε να μιλήσουμε για την πορεία του παγκόσμιου πνεύματος μέσα στην ιστορία, με αντιφάσεις και συγκρούσεις, που αφορά τις ζωές των ανθρώπων, τις σκέψεις και φυσικά τον πολιτισμό, που όσο και να αποκτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός έθνους, ή να διακρίνεται σε αρχαίο ή σύγχρονο, δεν παύει να αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας συνθήκης και κληρονομιάς. Η σύντομη αυτή εισαγωγή με βοηθά στο να ορίσω τους δύο πόλους αυτού του μυθιστορήματος, που δεν είναι άλλοι παρά οι ίδιοι οι συγγραφείς του, ο Γρηγόρης Αυδίκος και ο Σπύρος Παπαλέξης, ο ένας να βρίσκεται στον συγγραφικό μεσημβρινό της χεγκελιανής «θέσης» και ο άλλος στον μεσημβρινό της «αντί-θεσης», και να προσανατολίζονται μέσα από ζυμώσεις του λόγου στη «σύνθεση», στον κοινό τόπο, ή μακρύτερα ακόμα στον ου-τόπο, στο επέκεινα της γραφής, εντός όμως της ανθρωπογεωγραφίας, με πυξίδα ένα κοινό όραμα, εμπλουτισμένο με ιδέες, εικόνες και συναισθήματα. Το μυθιστόρημα τούτο, «Η Μάσκα», είναι ένα παζλ από κομμάτια, μέρη γραφής, που δεν μπορεί να διακρίνει ο αναγνώστης, και αυτή είναι η μεγάλη επιτυχία αυτής της συγγραφικής σύνθεσης, πρέπει να ψάξει κανείς σαν αρχαιολόγος, με τα ειδικά εργαλεία εκσκαφής ή να σκαλίσει προσεκτικά παλίμψηστο γραφών, αναζητώντας τις ξεχωριστές στρώσεις, τα στρώματα του υποσυνειδήτου και των ψυχικών μεταμορφώσεων κάθε συγγραφέα που αποτυπώνονται στην τελική μυθιστορηματική σύνθεση της «Μάσκας». Ενιαίο και ομοιόμορφο, ευανάγνωστο, ζωτικό και ρέον, το οριστικό κείμενο σύνθεσης που δίνεται στον αναγνώστη, όπου αν δεν ήταν υποψιασμένος από τα ονόματα των δύο συγγραφέων που το υπογράφουν, θα πίστευε σίγουρα πως το συνέγραψε ένας. Για να επιτύχει ο ένας συγγραφέας να εισέλθει μέσα στην αφηγηματική συνθήκη του άλλου, πρέπει το δίπολο της διαλεκτικής που προανέφερα «θέση» και «αντί-θεση» με στόχο τη «σύνθεση» να λειτουργεί διαρκώς και με αντιστροφές, δηλαδή και από την ανάποδη, αφού το ολοένα αναπτυσσόμενο κείμενο, οδεύοντας προς την ολοκλήρωσή του, και για να μπορεί να είναι καθολικό, αφομοιώνοντας τις διαφορετικές αφηγηματικές αφετηρίες του καθενός, οφείλει να περνά από χέρι σε χέρι (σα σκυτάλη) όπου συνεχώς ο ένας θα μεταμορφώνεται ή θα μεταμφιέζεται στον άλλον, θα είναι ένας άλλος -εν τω γίγνεσθαι-, με ή χωρίς μάσκα.
Το ατομικό και το συλλογικό
Χωρίς να γνωρίζουμε τα ιδιαίτερα -τα απόκρυφα ίσως σημεία- της βιογραφίας των δύο συγγραφέων, το κείμενο βέβαια από μόνο του είναι μία ψυχαναλυτική συνθήκη αφού το υποκείμενο, -εδώ τα υποκείμενα- εξ -ιστορούν, εξ -ομολογούνται κατά μία έννοια, εντοπίζεται μία αφηγηματική συνάφεια, ένα αδιόρατο νήμα σύνδεσης των δύο συγγραφέων. Είναι όντως στην πραγματικότητα φίλοι, έχουν κοινά βιώματα από ένα σημείο της ζωής τους και έπειτα, κοινές ανησυχίες, αναζητήσεις και ούτω καθεξής. Οι άνθρωποι άλλωστε μοιάζουν μεταξύ τους, έχουν κάτι κοινό, το «καταγωγικό» στο οποίο αναφερόταν ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Οι άνθρωποι λιποθυμούν και ανανήπτουν αν όχι με τον ίδιο, σίγουρα με παρόμοιο τρόπο. Οι γιατροί το γνωρίζουν καλά αυτό από την παρατήρηση. Θα μπορούσε και η γραφή να είναι ή να λειτουργεί ως μία συνθήκη ανάνηψης από μία πραγματικότητα που φέρνει σε αμηχανία ή συνθλίβει τον δημιουργό. Δεν είναι τυχαίο πως ο λόγος (ο ενοποιημένος λόγος) και στη «Μάσκα» είναι μία τέτοια συνθήκη, συνυπάρχει το τραυματικό με το ερωτικό, όπως και στην τέχνη γενικότερα. Μέσα από το κοινό επομένως «καταγωγικό», και τους συνδετικούς κρίκους που ενώνουν τις ιστορίες τους, οι συγγραφείς μοιράζονται μία κοινή θεματολογία που την επεξεργάζονται και τη διανθίζουν στο έπακρον με τη γραφή τους, θεματολογία που συγκροτείται στη βάση των μεγάλων και μικρών ζητημάτων του καιρού τους. Από το μυθιστόρημα «Η Μάσκα» αντηχεί ατόφια η κραυγή του καιρού μας, από δύο νέους ανθρώπους που επιλέγουν τη δράση, τόσο του ίδιου του πρωταγωνιστή του βιβλίου ο οποίος μέσα από την πράξη και τη δοκιμή οδηγείται στην αυτογνωσία, αλλά και από την ίδια τη συγγραφή ως μία πράξη αντίστασης στα κακώς κείμενα του καιρού μας. Κάτι σαν ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Αυτή η κραυγή της εποχής είναι η συνισταμένη των φωνών ανθρώπων του σήμερα άλλα και του χθες, φωνές αδικαίωτες που χάνονται, σβήνουν μέσα στα βάθη της Ιστορίας.
Καταβυθίσεις στην Ιστορία
Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου δεν αναζητά τον εαυτό του μέσα στη σύγχρονη ζωή, πόσο μάλλον μέσα στον αστικό χώρο της πρωτεύουσας. Πραγματοποιεί μία απόδραση, ένα ταξίδι στις ρίζες, στην ιστορία των προγόνων του, που όσο και να μοιάζει εφιαλτικό και επώδυνο, οδηγεί σε ένα ξέφωτο μέσα σε αυτή την εφιαλτική άλλα και λυτρωτική συνάμα επιστροφή. Ο έρωτας λειτουργεί επουλωτικά και ο αγώνας για αυτογνωσία, η ενδοσκόπηση, η ψυχαναλυτική συνθήκη, όλα εδράζονται στον ίδιο τον τροχό της ιστορίας του τόπου, σε έναν τόπο όπου εκείνος -ο πρωταγωνιστής- θα επιστρέφει διαρκώς.
Οι μεταμορφώσεις
Το μυθιστόρημα ξεκινά κατά μία έννοια με μία θεατρική παράσταση που παρακολουθούν δύο φίλοι, ο ένας εξ αυτών είναι και ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Νίκος. Η θεατρική αυτή παράσταση «Η Μάσκα και το Πρόσωπο» του Λουίτζι Κιαρέλι που ανήκει στο θέατρο γκροτέσκο και στην οποία διαρκώς εναλλάσσονται αληθινά και ψεύτικα πρόσωπα μέσα σε ένα πανδαιμόνιο μεταμορφώσεων και συμβολισμών, είναι το έναυσμα, ίσως και το σκηνοθετικό εύρημα για την αρχή του ίδιου του μυθιστορήματος. Το οποίο συνεχίζεται με ένα σύνθετο παιχνίδι ψυχικών και συναισθηματικών μεταμορφώσεων, όπου οι συγγραφείς του, ο Γρηγόρης Αυδίκος και ο Σπύρος Παπαλέξης, συναλλάσουν τις ιδέες τους, τα βιώματά τους, μέσα σε ένα πανδαιμόνιο αποκρύψεων, αλλά και αποκαλύψεων, φανερώσεων και εξομολογήσεων, ελεύσεων και ενός εσωτερικού μονολόγου, ένας κινηματογραφικός, θεατρικός, μυστηριακά σκηνοθετημένος δρόμος προς την αυτογνωσία, γεμάτος αντιθέσεις και ανατροπές, που σίγουρα θα απολαύσει ο αναγνώστης.