Κορίνα Μαυράκη, Ο καθρέφτης της Περσεφόνης. (ΑΩ, 2023).
Το βιβλίο της Κορίνας Μαυράκη, ένα κομψό τομίδιο 32 μικρών αλλά εντελών ποιημάτων και 45 περίπου σελίδων, φέρει τον τίτλο Ο καθρέφτης της Περσεφόνης, έναν τίτλο έμφορτο σημαινομένων και συμβολισμών. Από τη μια ο καθρέφτης, σύμβολο εξόχως λογοτεχνικό: ας θυμηθούμε τον Μπόρχες αλλά και το παραμυθικό «καθρέφτη, καθρεφτάκι μου»· ένα αντικείμενο αντανάκλασης και βάθους, πολλαπλασιασμού του ειδώλου μας επ’ άπειρον, που οδηγεί στην αυτογνωσία, τον αναστοχασμό, ίσως την αλήθεια και κατά μία άλλη εκδοχή στην πύλη, το πέρασμα σε έναν άλλο κόσμο. Και από την άλλη η μυθολογική Περσεφόνη, η θεά της άνθισης και του μαρασμού, του φωτός και του σκότους, της ζωής και του θανάτου.
Αυτό το δισυπόστατο της Περσεφόνης που συνυφαίνεται με τον Χρόνο, έναν χρόνο γήινο αλλά και μεταφυσικό, είναι ο καμβάς, το δομικό πλαίσιο πάνω στο οποίο ανοίγει η βεντάλια των θεμάτων της συλλογής. Από τα πρώτα κιόλας ποιήματα της συλλογής, τα οποία συναρθρώνονται διαλογικά με πρόσωπα της μυθολογίας, το θέμα της καταπιεσμένης Γυναίκας που αφυπνίζεται κατακτώντας αυτοσυνειδησία μέσω του καθρέφτη και της κυριαρχίας του άντρα που σταδιακά αίρεται, προβάλλει έκτυπα. Έτσι, στο ποίημα Περσεφόνη, το πρώτο της συλλογής, η θεά απευθυνόμενη στον δυνάστη της Πλούτωνα, αυτοσυστήνεται:
Στα βάθη της γης μ’ έκρυψες
κατάφερες για καιρό αθέατη να μείνω
πως θα βλαστήσω μία μέρα
ούτε που το περίμενες.
Με λένε Περσεφόνη
και ποτέ δεν αποδέχθηκα
το έρεβος της μοίρας μου.
Η γυναίκα, στο βιβλίο της Μαυράκη, ταυτίζεται με την Περσεφόνη και ζει μεταιχμιακά, όπως η θεά· σκάβει ρήγμα στη νύχτα και γεννά ακέφαλες θυγατέρες, ενώ ταυτοχρόνως ακονίζει τα βέλη της ως άλλη αμαζόνα Ιππολύτη για να γκρεμίσει την αντρική εξουσία, κι όλες τις κόρες απ’ τη χώρα των σκιών με μια πνοή και πάλι ν’ αναστήσει. Όπως η Περσεφόνη πηγαινοέρχεται από τον ερεβώδη Κάτω Κόσμο στο φως του ήλιου, έτσι και η αιώνια Γυναίκα συντρίβεται ανάμεσα στην σκληρή πραγματικότητα και την προσδοκία, ανάμεσα στην υποταγή και την αυτοδιάθεση.
Οι διάλογοι –κάποιος θα τους έλεγε μονολόγους– που διαμείβονται μεταξύ των μυθολογικών ζευγαριών και καταδεικνύουν την αρχέγονη όσο και δραματική αντιπαράθεση αρσενικού και θηλυκού, δίνονται με ευφυές χιούμορ και υπονομευτική ειρωνεία, γεγονός που αφενός λειτουργεί αποδραματοποιητικά και ανατρέπει ευρηματικά τη «μυθολογική τάξη», αφετέρου προοικονομεί ένα μέλλον Γυναικείο. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα Γράμμα της Πηνελόπης στον Οδυσσέα, που θεωρώ από τα απολαυστικότερα της συλλογής
Αγαπητέ Οδυσσέα,
Πέρασαν ήδη δέκα χρόνια.
Κουράστηκα με την ιδέα σου να ζω
τα νιάτα μου να χάνω για μιαν επιστροφή αμφίβολη.
Στις χάρες του όμορφου Αγαπήνορα
δεν μπόρεσα να αντισταθώ
μαζί του έφυγα για Συρακούσες.
Όσο για τον Τηλέμαχο,
στην Αθήνα εγκαταστάθηκε
για περισσότερη κοινωνική ζωή.
Αν τελικά επιστρέψεις,
σαράντα μνηστήρες θα σε υποδεχτούν.
Μην ανησυχήσεις, άνθρωποι είναι πλέον του σπιτιού.
Μετ’ ασπασμών
Πηνελόπη-Αγαπήνωρ
Η συλλογή της Μαυράκη, βέβαια, δεν εξαντλείται στη σύγκρουση των φύλων και σε μια εύστοχη ποιητικά –ευτυχώς– φεμινιστική οπτική. Η θεματική της είναι διευρυμένη· ο καθρέφτης της Περσεφόνης εστιάζει μεγεθύνοντας και σε άλλα ζητήματα. Έτσι έχουμε 4-5 ποιήματα ποιητικής, που θα έλεγα ότι είναι τα πιο αδύναμα της συλλογής, δεδομένου ότι κινούνται στα ρηχά και λιμνάζοντα νερά της αυτοαναφορικότητας, ποιήματα με ιστορικές αναφορές (στον πόλεμο και στο ολοκαύτωμα των Εβραίων), άλλα βαθιά υπαρξιακά για τον χρόνο και τον εσωτερικό μας άγνωστο, εν πολλοίς, εαυτό, ποιήματα για αντικείμενα προσωποποιημένα –όπως τα: η χτένα, ομίχλη και το εξαιρετικό, πραγματικά, ο τοίχος–, καθώς και το συγκινητικό Δήμητρα και Περσεφόνη που είναι, ναι, μια λυρική ελεγεία για τη Δήμητρα της Συκαμιάς με την τραγική ζωή και το ακόμα τραγικότερο τέλος.
Βάραθρο το κορμί
φτερούγιζα να ξεφύγω
κοντός ο χιτώνας
τα πόδια μου ακάλυπτα
οι πέρλες που φορούσα
βρόχος στον λαιμό,
καμιά πρόθεση δεν είχα
να βεβηλώσω βράχους ιερούς
στην ερημιά λάξευα
πέτρες σε σχήμα καρδιάς
άγγιζα το χώμα
ανθίζαν τα λουλούδια
Περσεφόνη μαζί και Δήμητρα
μοίρασα τη ζωή μου
στο φως και στη σκιά.
Στο βιβλίο αυτό της Κορίνας Μαυράκη, τόσο η λιτότητα όσο και η δραστικότητα της αφήγησης έχουν κατακτηθεί· η θεατρικότητα, ο συμβολισμός αλλά και μια εικονοποιία υπερρεαλιστικής καταγωγής που ενίοτε θυμίζει Εγγονόπουλο (το κεφάλι μου γιγάντια σταγόνα/κρέμεται απ’ τους γυρτούς μου ώμους) και άλλες φορές Σαχτούρη, είναι στοιχεία πρόδηλα της ποίησής της. Αξιοσημείωτη είναι η απτική, σχεδόν σαρκική, εικόνα ομόφυλου έρωτα στο ποίημα Συμπόσιο με τη Σαπφώ (από ξιφία λάξευσα τα αιχμηρά κοπίδια/για να διαρρήξεις τα όστρακα απ’ τη λεπτή σχισμή τους/και να γευτείς τον ζουμερό, τον αλμυρό καρπό τους), καθώς και ένας ίαμβος που δίνει μελωδικό βηματισμό σε μερικά ποιήματα.
Συμπερασματικά, πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα συλλογή, με βραδεία ωρίμανση των στίχων, αργό μέστωμα αλλά και μέλωμα εικόνων, λέξεων και ρυθμών. Η γυναίκα και ο άπειρος λόγος –ο λόγος της ποίησης– βρίσκονται, ακόμα, στην αιχμή του φωτός και της σκιάς, όπως η Περσεφόνη. Όπου να’ ναι, όμως, θα γίνουν η πνοή που ακυρώνει το αναπόδραστο/ ο βαρκάρης που συμφιλίωσε τις όχθες.