Η γραφή σας έχει ανοιχτεί σε πολλά λογοτεχνικά είδη, ποίηση –όπου πήρατε το Κρατικό Βραβείο για την συλλογή Οι ομοτράπεζοι της άλλης γης (Γαβριηλίδης, 2016), διήγημα, μυθιστόρημα. Ποιο είδος σας εκφράζει περισσότερο και ποιος είναι ο λόγος που σας έκανε να ασχοληθείτε και με τα υπόλοιπα.
Κάθε ένα από αυτά τα είδη είναι για μένα ένα ενδιαφέρον σπήλαιο. Μου αρέσει να μπαίνω μέσα με έναν φακό, να αγγίζω τους σταλαγμίτες και τους σταλακτίτες του, να ψηλαφώ τα τοιχώματά του, να προσπαθώ να αποκωδικοποιήσω τα σχήματα που είναι ζωγραφισμένα πάνω τους. Μπήκα πολύ νέα στην διαδικασία της γραφής και από την αρχή για μένα τα όρια ανάμεσα στην ποίηση και την πεζογραφία ήταν πολύ ρευστά. Κάθε ένα είδος από αυτά έχει τους δικούς του κανόνες που πρέπει κάποιος πρώτα να σεβαστεί και μετά να ανατρέψει. Η διαδικασία της γραφής είναι τόσο πλατιά και η διαδρομή τόσο συναρπαστική που κανείς μπαίνει στον πειρασμό να ταξιδέψει με όλα τα μέσα, άλλοτε με τρένο με πολλά βαγόνια όπως στην περίπτωση του μυθιστορήματος και άλλοτε με αερόστατο όπως στην περίπτωση της ποίησης.
Με ποιο λογοτεχνικό είδος ξεκινήσατε την συγγραφική σας διαδρομή;
Την ξεκίνησα ταυτόχρονα με ένα ποίημα και με ένα πεζό αφού και τα δύο διακρίθηκαν στον διαγωνισμό του μαθητικού περιοδικού στο σχολείο μου. Όμως η ποίηση διεκδίκησε από την αρχή πολύ έντονα και στο τέλος κατέλαβε μία μεγαλύτερη φέτα από τη ψυχή μου, αφού τα πρώτα δέκα πέντε χρόνια από το 1984 που εκδόθηκε η πρώτη ποιητική μου συλλογή μέχρι το 2000 που εκδόθηκε το πρώτο μου μυθιστόρημα, με απορροφούσε ολόκληρη.
Ποια ανάγκη σας οδήγησε να γράψετε μικροδιήγημα;
Το μικροδιήγημα μοιάζει πολύ με το ποίημα. Και στα δύο είναι απαραίτητη η συμπύκνωση και η αφαίρεση. Και στα δύο χρειάζεται μία πολύ αυστηρή επιλογή λέξεων και στα δύο είναι πολύ ενδιαφέρουσα η διακειμενικότητα, (στο μικροδιήγημα για έναν λόγο παραπάνω, αφού με το να χρησιμοποιείς χαρακτήρες της κλασικής λογοτεχνίας που όλοι γνωρίζουν, κερδίζεις πολύτιμο έδαφος από την έκταση που πρέπει να έχει.) Τέλος και στα δύο υπάρχει η μαγεία του υπαινιγμού και η γοητεία της σιωπής, αφού αυτά που αποσιωπώνται είναι πιο σημαντικά από αυτά που λέγονται. Επομένως η ανάγκη να γράψω μικροδιήγημα είναι ίδια με την ανάγκη να γράψω ποίηση, μια βαθιά επιθυμία δηλαδή με μερικά ψάρια, δύο κοράλλια και τρία κοχύλια να υπαινιχτώ ολόκληρο ωκεανό.
Όταν ξεκινάτε να γράψετε μια ιστορία γνωρίζετε εξ’ αρχής ότι θα είναι μικρή ή ακολουθείτε απλώς την εξέλιξή της και ότι προκύψει ως προς το μέγεθός της;
Αποφεύγω γενικά τις μεγάλες ιστορίες και τα μακρόσυρτα κείμενα γιατί πιστεύω αυτό που έλεγε ο Έντγκαρ Άλλαν Πόε ότι τα διηγήματα πρέπει να διαβάζονται με μία αναπνοή. Μερικές φορές όμως αναπάντεχα το διήγημα απλώνεται από μόνο του καθώς ξετυλίγεται και δεν έχω παρά να υπακούσω στην εσωτερική του βούληση.
Μπορείτε να γράφετε παράλληλα δύο διηγήματα;
Όχι, όπως δεν μπορεί κάποιος να ζει παράλληλα δύο ερωτικές ιστορίες, όταν αφοσιώνεται στο αγαπημένο του πρόσωπο. Ήδη ένας κόσμος τη φορά στον οποίο να βουλιάζω μου είναι αρκετός.
Όταν αρχίζετε να γράφετε μια ιστορία ποιος αποφασίζει για την εξέλιξη της πλοκής οι ήρωές σας ή εσείς;
Ας πούμε ότι έχω τη ψευδαίσθηση ότι είμαι ο ξεναγός που μοιράζει τους χάρτες και τα καπελάκια τζόκεϊ και περιμένει ότι οι χαρακτήρες θα τον ακολουθήσουν σε όλη τη διαδρομή. Στην πραγματικότητα όμως οι περισσότεροι αυτονομούνται και τους ξανασυναντώ διαφορετικούς και ανανεωμένους στο τέλος του διηγήματος να θριαμβολογούν που έφθασαν από άλλο δρόμο πιο σύντομα.
Στα διηγήματά σας αλλά και στην ποίησή σας υπάρχει έντονο το φανταστικό στοιχείο που κάποιες φορές πλησιάζει το παραμύθι, αυτό το στοιχείο κρύβει / υπηρετεί πάντα την αλληγορία ή κάτι άλλο;
Το χρησιμοποιώ αλληγορικά και συμβολικά αλλά και γιατί πιστεύω στην λογοτεχνία που μεταμορφώνει και ανατρέπει και δεν αναπαριστά απλώς και μόνο την ανιαρή και πεζή πραγματικότητα.
Πιστεύετε ότι ο συγγραφέας είναι απαραιτήτως και διανοούμενος, και αν ναι, ποιος είναι ο ρόλος των διανοούμενων σήμερα στην κοινωνία;
Ιδανικά, ναι, ο συγγραφέας πρέπει να είναι και διανοούμενος με την έννοια ότι σίγουρα θα πρέπει να έχει εντρυφήσει πολύ στην παγκόσμια λογοτεχνία και να έχει μελετήσει πολύ όλα τα είδη του λόγου. Όμως ένας διανοούμενος καλείται να κάνει πολλά περισσότερα από αυτό. Ο ρόλος του πρέπει να είναι ενεργός, να είναι προφήτης και να προειδοποιεί, να είναι φρουρός και να προστατεύει, να είναι συνειδητοποιημένος πολίτης σε επιφυλακή, έτοιμος να αντιδράσει στον παραλογισμό και στην αυθαιρεσία κάθε εξουσίας, πρέπει να καταγγέλλει και να διαφυλάσσει. Είναι γνωστός ο ρόλος των διανοούμενων που τάχθηκαν κατά των φασιστικών πολιτευμάτων μέσα στους αιώνες και αυτών που με κίνδυνο της ζωής τους αντιτάσσονται και σήμερα στα δικτατορικά καθεστώτα των χωρών τους. Για μένα ένας συγγραφέας πρέπει να υπερασπίζει τα ιδανικά του όχι μόνο με την πένα του αλλά και με την ενεργή του στάση απέναντι στις καταστάσεις.
Πείτε μας τρία βιβλία της βιβλιοθήκης σας που αγαπάτε περισσότερο και γιατί.
Αν μου υποβάλετε αυτή την ερώτηση αύριο θα σας απαντήσω διαφορετικά, γιατί τα αγαπημένα μου βιβλία είναι τόσα πολλά που δεν μπορώ παρά να διαλέγω τρία κάθε φορά. Για σήμερα λοιπόν θα επιλέξω:
Την Αντιγόνη του Σοφοκλή γιατί μία γυναίκα ορθώνει το ανάστημά της απέναντι στην εξουσία ενός άντρα και με τον τρόπο της τον ταπεινώνει και τον κατατροπώνει.
Τα Ουρητήρια Γυναικών της Μαίριλυν Φρεντς γιατί όταν τα διάβασα ήμουν είκοσι χρονών και αυτό το βιβλίο με βοήθησε να συνειδητοποιήσω την έμφυλή μου ταυτότητα και να στρατευτώ στο γυναικείο κίνημα.
Τα Μαλαισιακά τραγούδια του Ιβάν Γκολ σε μετάφραση Ε.Χ.Γονατά γιατί είναι ό,τι πιο όμορφο έχω διαβάσει για τον έρωτα.
Υπάρχουν συγγραφείς που έχουν επηρεάσει ή ακόμα και αλλάξει τον τρόπο που σκέπτεστε και που αντιμετωπίζετε την ζωή;
Υπάρχουν σίγουρα και είναι εκατοντάδες αφού σε ένα μεγάλο βαθμό είμαστε τα βιβλία που διαβάσαμε γιατί αυτά μας έδωσαν το σχήμα που έχουμε τώρα. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ονόματα όμως σίγουρα ένα μεγάλο ρόλο έπαιξαν στη ζωή μου τα Ομηρικά Έπη και οι Τραγωδίες με κορυφαία τις Βάκχες, και ακόμα και όταν δεν το γνωρίζω, γυρνώ και ξαναγυρνώ στην Ιθάκη τους.