Αντώνης Ε. Χαριστός, Φίλωνος & Νοταρά τα στιχάκια τής Τρούμπας, 1950-1970 (Γράφημα, 2023).
Η παρούσα ποιητική συλλογή – που είναι, από άποψη περιεχομένου και όχι πρόθεσης, η ποιητική εκδοχή της εμβληματικής ταινίας τα κόκκινα φανάρια– περιλαμβάνει δεκαεπτά ποιήματα, τα οποία εικονοποιούν ή, ακόμα καλύτερα, φωτογραφίζουν την παρακμιακή ζωή του περιθωρίου στην Τρούμπα του Πειραιά από το 1950 έως το 1967, χρονιά που η χούντα των συνταγματαρχών, προωθώντας το τρίπτυχο πατρίς-θρησκεία-οικογένεια, έκλεισε τα «σπίτια». Επομένως, τόσο χρονικά όσο και χωρικά/γεωγραφικά (τα όρια της θρυλικής Τρούμπας εκτείνονταν ανάμεσα σε δύο εκκλησίες: Τον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Σπυρίδωνα και αρτηρίες της ήταν οι οδοί Φίλωνος, Νοταρά και Κολοκοτρώνη), τα ποιήματα του Χαριστού είναι απολύτως προσδιορισμένα, γεγονός που συνάδει με τις αρχές του δομημένου ρεαλισμού, μια τεχνοτροπία ακραίου νατουραλισμού, ευθύβολης και ακριβούς περιγραφής, μονοσήμαντη, χωρίς περιθώρια υποκειμενικών ερμηνειών, αντικειμενική και χωρίς καλολογικά στοιχεία. Οι θιασώτες του δομημένου ρεαλισμού βλέπουν το ποίημα ως μια κατοπτρική, λεκτική κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Χαριστός βασίζεται σε ιστορικές πηγές (τα βιβλία του Β. Πισιμίση για τα Βούρλα, αρχειακό υλικό και μαρτυρίες), για να αναπλάσει με ντοκυμενταρίστικη ακρίβεια, τα μπαρ, τα καμπαρέ, τις πόρνες, το έγκλημα και όλον τον μικρόκοσμο της περιοχής. Ο ιστορικός ενεστώτας, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση και ο διάλογος προσδίδουν στα ποιήματα την δέουσα ένταση και μια συγκίνηση, η οποία δεν προκύπτει από ανθρωπιστική/συναισθηματική ή ηθικολογική οπτική, αλλά από την αμιγώς πραγματική συνθήκη αυτή καθ’ αυτήν και κάποιες λεπτομέρειες λανθάνοντος ποιητικού αποχρώντος λόγου (ένα σκυμμένο κεφάλι, μια ματιά χωρίς εστίαση, μια αίσθηση ναυτίας κ.τ.λ.). Ποιήματα οργανικά –τίποτα δεν λείπει, τίποτα δεν περισσεύει– και πολύ ενδιαφέροντα.
Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου, Ελένη Κοφτερού, Σταγόνες στίχοι (Λεξίτυπον, 2023).
Το βιβλίο αυτό περιλαμβάνει 60 Τάνκα και έχει προκύψει από την αγαστή συνεργασία (κρίνοντας από το αποτέλεσμα) δυο ποιητριών: Της Πωλίνας Ψυχογυιοπούλου, η οποία γράφει τους πρώτους τρεις στίχους των 17 συλλαβών (5 7 5), δηλαδή το χαϊκού, και της Κοφτερού που προσθέτει άλλους δυο στίχους 14 συλλαβών (7 7), μετατρέποντας το χαϊκού σε τάνκα, μία πολύ παλιά μορφή ιαπωνικής ποίησης που ολοκληρώνεται σε μόλις τριάντα μία συλλαβές. Τόσο το τάνκα, όσο και το εξαιρετικά δημοφιλές – και στη Δύση – χαϊκού, δεν είναι μια απλή μινιμαλιστική άσκηση στα όρια του φορμαλισμού, αλλά ένα απόσταγμα, ευκρινές, εικονοπλαστικό και πυκνό, που περιέχει – οπωσδήποτε– μια εικόνα φύσης και απαθανατίζει τη στιγμή στη διάρκεια, μια αναπνοή στην αιωνιότητα, το φευγαλέο μέσα στο οριστικό. Και πράγματι σε αυτό το ευρηματικό ποιητικό παιχνίδι μετάξύ των δύο ποιητριών – που είναι σαν να παίζουν ρακέτες, καθότι είναι το μόνο μη ανταγωνιστικό παιχνίδι– η φύση δεσπόζει και αναδεικνύεται εικαστικώ τω τρόπω σε όλες της εποχές του χρόνου. Εκτός όμως από τη φύση υπάρχει προβληματισμός εν είδει φιλοσοφικού στοχασμού και υπαρξιακής διερώτησης –ειδικά στους δυο τελευταίους στίχους 7σύλλαβους στίχους– για τον θάνατο, τη φύση του ανθρώπου, τον πόλεμο, την προσφυγιά και, βέβαια, τον χρόνο. Πότε με στωικότητα και απαλοσύνη, πότε με εκρηκτικότητα, η Κοφτερού κατορθώνει, αλλάζοντας εστίαση και άρα ανατρέποντας το νόημα του χαϊκού, να ξαφνιάζει τον αναγνώστη.
Ελίνα Αφεντάκη, από αλάτι (θίνες, 2024)
Το βιβλίο αυτό που περιλαμβάνει 48 ολιγόστιχα ποιήματα (μόνο 4-5 εκτείνονται σε δεύτερη σελίδα) είναι πολυθεματικό· ο έρωτας σε ώριμη ηλικία, οι ανιόντες – και κυρίως η Μάνα – με τις παρακαταθήκες τους και την υγρή νοσταλγία των απογόνων, η μαγεία της φύσης και ο αγαπημένος τόπος (Τήνος), η ποίηση, ο θάνατος, η πατριαρχία, η γυναίκα και ο αγώνας της αλλά και η τρανσέξουαλ συνθήκη (στο θαυμάσιο ποίημα Κούκλα πτυσσόμενη, αυτός). Πολυθεματικό αλλά σε καμιά περίπτωση φυγόκεντρο κι αυτό γιατί ο ιστός που συνέχει το περιεχόμενο αυτής της δεύτερης ποιητικής συλλογής της Ελίνας Αφεντάκη, είναι ο ποιητικός της τρόπος· ποιητικός τρόπος που στηρίζεται στο εύρημα, τη θεατρικότητα, την αφηγηματική δεξιοτεχνία που ουδόλως δεν υποκύπτει σε σεναριακές ευκολίες, στο λελογισμένο συναίσθημα και στην αβίαστη συγκίνηση. Ποιήματα κρυστάλλινου περιγράμματος, υπαινικτικά αλλά ταυτοχρόνως επικοινωνιακά, κάποια, δε, υψηλής θερμοκρασίας. Όσο για τον τίτλο της συλλογής από αλάτι, πέρα από πρωτότυπος είναι και εξαιρετικά εύγλωττος, είναι δομικό στοιχείο του βιβλίου. Το άλας της γης που είναι απαραίτητο συστατικό για τους ζωντανούς οργανισμούς, λειώνει, κρυσταλλοποιείται, νοστιμεύει, θεραπεύει καίγοντας τις πληγές, αποτελεί στοιχείο θρησκευτικών τελετουργιών, συντηρεί και εν γένει είναι πολύτιμο. Επιλογικά, θα παραπέμψω στους Γάλλους, οι οποίοι με την έκφραση mettresongraindesail(βάζω τον δικό μου κόκκο του αλατιού), εννοούν ότι προστίθεται κάτι δημιουργικό σε ένα όλον – αυτό, δηλαδή, που κατορθώνει η Αφεντάκη με την παρούσα συλλογή της στην ποίησή μας.