Κατερίνα Γιαμά και Ζησούλα Ντάσιου, Focus anima, εκδόσεις bookstars, 2023
Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα
«Focus anima»
Η συνομιλία στις Τέχνες θαρρώ πως αποτελεί μια από τις πιο γοητευτικές διαδικασίες στην καλλιτεχνική δημιουργία. Αναδεικνύει την ιστορική παραδοχή ότι η τέχνη δεν γνωρίζει όρια, δεν γνωρίζει περιορισμούς, δεν ξέρει από πρέπει και είθισται, αλλά προχωρά αγέρωχα προς την εμπλοκή προσώπων και καταστάσεων, προς το ανακάτεμα υφών και χρωμάτων, προς μια καλλιτεχνική δημιουργία που δεν γνωρίζει τέλος και ολοκλήρωση, αλλά μονάχα αρχή και ατέρμονη πορεία. Αυτές ήταν η πρώτες μου σκέψεις αφού ολοκλήρωσα την ανάγνωση – ή καλύτερα να πω την περιδιάβαση – στην πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία των δυο δημιουργών τούτης δω της συλλογής διηγημάτων και φωτογραφικών συνθέσεων, της Κατερίνας Γιαμά (η συγγραφέας) και της Ζησούλας Ντάσιου (η φωτογράφος). Υπό τον τίτλο «Focus anima» (εκδόσεις bookstar, 2023) η συγγραφέας Γιαμά ξεδιπλώνει 30 διηγήματα που συμπλέκονται με τις ισάριθμες εικαστικές φωτογραφίες της φωτογράφου Ντάσιου, διαμορφώνοντας έτσι ένα περίτεχνο σύμπλεγμα λέξεων και οπτικών ερεθισμάτων.
Τα διηγήματα της Γιαμά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι το συγγραφικό αποκύημα της περιόδου εγκλεισμού κατά την πανδημία του covid-19. Αυτής της περιόδου που τραυμάτισε ανεπανόρθωτα τον άνθρωπο, είτε μιλάμε μεταφορικά είτε κυριολεκτικά. Γιατί ο άνθρωπος είναι που πρωταγωνιστεί στις διηγήσεις της Γιαμά. Ο άνθρωπος ο ευάλωτος, ο τρωτός, ο επιρρεπής, ο απογοητευμένος, αυτός ο άνθρωπος που παλεύει να επιβιώσει συναισθηματικά, οικονομικά, καθημερινά, που προσπαθεί να πιαστεί από ένα κλαράκι για να αναθαρρέψει και να επαναπροσδιορίσει αξίες και να επαναπροσδιοριστεί, να απορρίψει και να αποδεχτεί πρόσωπα και καταστάσεις, να εκτιμήσει ή/ και να επανεκτιμήσει τις αρχές και τα πιστεύω του, να ιεραρχήσει από την αρχή τα σημαντικά και να προχωρήσει με το κεφάλι ψηλά στην ζωή. Η θεματολογία της Γιαμά περικλείει πληθώρα ζητημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο και που τον απασχόλησαν ακόμη πιο εντατικά και επίμονα την περίοδο εκείνη του κατ’ οίκο περιορισμού. Έτσι, στις ιστορίες της συναντάμε την ιστορία της διπλανής ή και της δικής μας πόρτας. Ο έρωτας ο κάλπικος αλλά και εκείνος ο υπερβατικός που δεν γνωρίζει εγωισμούς και όρια, η συμβίωση με συντρόφους εθισμένους και με κακοποιητικές τάσεις και συμπεριφορές, αλλά και η αναζήτηση και η γνωριμία με νέους συντρόφους δοτικούς και έτοιμους να παλέψουν και να διεκδικήσουν τον έρωτα, η μοναξιά και η απομόνωση που προκάλεσε η πανδημία, αλλά και η αναζήτηση εκείνων των χαραμάδων που επιτρέπουν στον άνθρωπο τον πιεσμένο να πάρει βαθιές και αναζωογονητικές ανάσες δροσιάς, η εργασία, η ανεργία και η εκμετάλλευση, αλλά και η υποχρεωτική αναζήτηση για τα προς το ζην, ο ψεύτικος και επισφαλής κόσμος των κοινωνικών δικτύων, που όμως έδωσαν σε κάποιους ανθρώπους μια σανίδα σωτηρίας για να αποφύγουν την αυτοκαταστροφή. Αλλά και η ίδια η τέχνη της συγγραφής πρωταγωνιστεί σε αρκετά διηγήματα της Γιαμά, η συγγραφική έμπνευση όπως και η έλλειψη ερεθισμάτων. Η Γιαμά με τρόπο απολύτως ρεαλιστικό και με γλώσσα γλαφυρή, εμπνεύστηκε από την μαύρη επικαιρότητα εκείνης της περιόδου, τις ιστορίες της. Με τις κεραίες της ανοιχτές αφουγκράζεται η συγγραφέας τα πάθη του ανθρώπου, συμπονεί και συμπάσχει, αλλά κρίνει κιόλας και με γλώσσα σκληρή επικρίνει, εκείνους τους ανθρώπους ή τα κακώς κείμενα της εποχής δίχως να κρύβει τα λόγια της ή τα συναισθήματα αποστροφής και περιφρόνησης της για λανθασμένους χειρισμούς και παραλείψεις κατά την διάρκεια της πανδημίας εκ μέρους ιθυνόντων. Τα διηγήματα που έγραψε η Γιαμά δεν κάνουν focus μονάχα στο anima, δηλαδή στην ψυχή των ανθρώπων, αλλά αποτελούν συγχρόνως μια καταγραφή και μια μαρτυρία θα έλεγα, όλων εκείνων που έζησε ο άνθρωπος σε εκείνη την πρωτοφανή για τα δεδομένα της ανθρωπότητας πανδημία. Έτσι πίσω από το πρώτο πλάνο των διηγήσεων της, η Γιαμά καταγράφει με δεξιοτεχνία όλα όσα περιβάλλανε εκείνον τον μικρό αλλά θανατηφόρο ιός που αφαίρεσε την ζωή από χιλιάδες ανθρώπους, εσώκλεισε στα σπίτια τους εκατομμύρια, και δυστύχησε με την αποξένωση όλον τον κόσμο. Αυτό το γεγονός της μαρτυρίας μέσα από την λογοτεχνία αποδεικνύει ότι η λογοτέχνης είναι πάντα σε εγρήγορση να συλλάβει τον παλμό της κοινωνίας και βρίσκεται πάντα σε ετοιμότητα να καταγράψει πάνω σε χαρτί τις λέξεις εκείνες που θα αποτελέσουν τεκμήριο μιας ανείπωτης παγκόσμιας τραγωδίας.
Οι ισάριθμες ασπρόμαυρες φωτογραφίες – εικαστικές συνθέσεις της Ζησούλας Ντάσιου δεν έρχονται απλά να συμπληρώσουν τα κείμενα της Γιαμά, αλλά προσθέτουν μια εικαστική προέκταση στο βιβλίο, αξιόλογη. Διότι η φωτογράφος μέσα από τις 30 εικαστικές δημιουργίες της, αφήνει το βλέμμα μας να περιπλανηθεί σε συνθέσεις, όπου ο άνθρωπος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την φύση που τον περιβάλλει, μας καλεί μέσα από τον φακό της να κάνουμε focus σε μια άλλη προοπτική, σε μια διαφορετική θέαση του κόσμου γύρω μας, να εισχωρήσουμε σε αθέατες πτυχές του anima όπως εκείνη το αντιλαμβάνεται και εντέλει μας δίνει το εισιτήριο να περιπλανηθούμε στις φανταστικές όσο και εκπληκτικές δημιουργίες της. Και οι φωτογραφίες της είναι πράγματι φανταστικές, καθώς η φωτογράφος δεν περιορίζεται μονάχα στην απλή απεικόνιση, στην απλή φωτογραφική σύλληψη μιας δεδομένης στιγμής του περιβάλλοντα κόσμου, αποτυπώνοντας την στο φωτογραφικό χαρτί. Όχι. Η φωτογράφος προχωρεί στην διπλοέκθεση των φωτογραφιών της, μια τεχνική που για όσους δεν γνωρίζουν από φωτογραφία, είναι το να τυπώνεις την μια φωτογραφία πάνω στην άλλη, να συνθέτεις από δυο διαφορετικές φωτογραφίες μια τρίτη. Κι για τον λόγο αυτό μίλησα νωρίτερα για τις εικαστικές δημιουργίες της φωτογράφου και όχι απλά για φωτογραφίες. Καθώς μετά την διπλοέκθεση το αποτέλεσμα παύει να είναι απλά μια φωτογραφία, αλλά γίνεται μια νέα εικαστική δημιουργία με χαρακτηριστικά φωτογραφικά. Συγκεκριμένα οι δημιουργίες της Ντάσιου αποκτούν έναν υπερβατικό χαρακτήρα και μια σουρεαλιστική οπτική των πραγμάτων. Οι φωτοσκιάσεις, τα μεγέθη των αντικειμένων, οι φιγούρες που άλλες κινούνται στο φως και άλλες στη σκιά, οι λαμπερές αντανακλάσεις, αλλά και τα σκοτεινά σημεία είναι όλα στοιχεία που μας επιτρέπουν να φανταζόμαστε και να προχωράμε τον νου μας πέρα από τα όρια και τους περιορισμούς των κανόνων που μας επιβάλλει η συνύπαρξη με άλλους ανθρώπους και η κοινωνία. Άκρως ενδιαφέρουσες όλες, και οι 30 εικαστικές φωτογραφίες της Ντάσιου με άκρως συμβολικές αναφορές στον εγκλεισμό και την πανδημίας και φυσικά με άρρηκτους συσχετισμούς με τα κείμενα της Γιαμά. Και σε τούτο συμβάλλουν και τα αποφθέγματα να πω; οι ρήσεις; ή οι λεζάντες που προηγούνται πριν από κάθε συνομιλία κειμένου εικαστικής δημιουργίας, όπου συμπυκνώνεται το συμπέρασμα, το νόημα και εντέλει η πρόθεση τόσο των διηγημάτων της Γιαμά όσο και των εικαστικών φωτογραφιών της Ντάσιου.
Εν κατακλείδι το «Focus anima» αποτελεί τόσο μια αναγνωστική πρόταση πολύ ενδιαφέρουσα, όσο και ένα εικαστικό λεύκωμα πολύ ελκυστικό, που θα ικανοποιήσει κάθε απαιτητικό λάτρη των Τεχνών – της Λογοτεχνίας και της Φωτογραφίας. Κι όταν συμπλέκονται οι τέχνες και συνομιλούν οι λέξεις με τις εικόνες, όπως συνομιλούν η Κατερίνα Γιαμά και η Ζησούλα Ντάσιου, τότε μιλάμε για ένα εξαιρετικά πετυχημένο εγχείρημα που αξίζει να το αναζητήσετε για να το διερευνήσετε.