Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου, Αποστάτες Άγγελοι , εκδόσεις Κουκκίδα
Γράφει η Αντωνία Παυλάκου
Η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου στην πρώτη ατομική ποιητική συλλογή της με τίτλο Αποστάτες άγγελοι, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κουκίδα (2024), επιβεβαιώνει τη δυνατότητα της ποιητικής τέχνης να μιλάει για ζητήματα που μας ξεπερνούν. Έτσι, με επίγνωση ευθύνης και με την ευχέρεια που της προσφέρει η τέχνη της, αποφασίζει να προσεγγίσει θέματα «δύσπεπτα», θέματα που έχουν ως βασικό πυρήνα τα νοσήματα της ψυχής και του νου (σχιζοφρένεια, κατάθλιψη, άνοια). Επιχειρεί να φωτίσει πτυχές του παράλογου και άλλων σκοτεινών διαδρομών του νου και ταυτόχρονα να αναδείξει τον αγώνα των ανθρώπων που καλούνται να βρίσκονται στο πλευρό εκείνων που πάσχουν, που αγωνίζονται να κατανοήσουν αυτές τις πτυχές, να τις διαχειριστούν, να τις αντιπαλέψουν. Ακόμη να ερμηνεύσει και να σταθεί απέναντι στα συχνά δυσδιάκριτα όρια ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, ως περίπου όψεις του ιδίου νομίσματος.
Μεγάλος ο άθλος της ποιήτριας να εισχωρήσει με λέξεις και εικόνες στα άδυτα του νου και της ψυχής των πασχόντων, να τα αναδείξει με τον ποιητικό λόγο της και να εκτεθεί ως ποιητικό υποκείμενο που βιώνει τα πάθη και τη θλίψη τους, που τα εσωτερικεύει αρχικά και που τα εκφράζει άλλοτε μιλώντας σε πρώτο πρόσωπο «δανείζομαι / μορφές, κινήσεις, σκέψεις, / λέξεις και φράσεις. / Σιωπηλός θεατής / για λόγους προφανείς», «Επισκεπτήρια», (σελ. 41), άλλοτε χρησιμοποιώντας απευθύνσεις: «Επάνω, κάτω, / κάτω επάνω, αδελφέ μου / ώσπου τρυπήσαν οι πατούσες μας», «Κρατούσα κληρονομικότητα» (σελ. 31) ή στο «Κατανομή ρόλων» (σελ. 28) και άλλοτε ενδυόμενη αυτά με κατανόηση: «Μονάχος στις φωνές του σκότους∙ / ρόλους υποδύεσαι. / Απλόχερα διανέμεις και σ’ εμένα».
Ακόμα πιο μεγάλο μπορεί να θεωρηθεί το τόλμημα της Ψυχογυιοπούλου μια και τα θέματα των εκφάνσεων του παραλόγου έχει αγγίξει πρώτος ο μέγιστος Σολωμός, στη συνέχεια ο Βιζυηνός (όχι βέβαια ποιητικά), ενώ σποραδικά λογοτέχνες το διαπραγματεύονται μέχρι την ποιητική γενιά του ’70 και τον ψυχίατρο – ποιητή Μανόλη Πρατικάκη (Το σύνδρομο Fregoli).
Αξίζει να επισημανθεί η συνολικά φροντισμένη έκδοση της συλλογής, με εικαστική επιμέλεια της Μαρίας Μελίτας Ψυχογυιοπούλου, το μαυρόασπρο σκίτσο της οποίας στο εξώφυλλο, μαζί με τη θεματική του έγκλειστου παιδιού στον σκοτεινό θάλαμο, είναι συμβατό με το περιεχόμενο που θα συναντήσει ο αναγνώστης. Αποτελεί μια ζωγραφική συνομιλία με το ποιητικό υποκείμενο, με τις πάσχουσες ψυχές ή και με εκείνους ή τον καθένα που αναζητεί να απελευθερωθεί από τη δική του φυλακή, να βρει διέξοδο έξω από τείχη πραγματικά ή νοητά. Τα σκίτσα, επίσης μαυρόασπρα στο εσωτερικό του βιβλίου, αν και συμβατά με το περιεχόμενο, δίνουν μικρές ανάσες από το βάρος του.
Ο μηνυματικός τίτλος της συλλογής κλέβει το ενδιαφέρον προκαλώντας το εύλογο ερώτημα ποιες είναι ακριβώς αυτές οι χαρισματικές αγγελικές οντότητες και πού αποστατούν. Η ποιήτρια, ως ένα βαθμό και για κάποιες από τις περιπτώσεις αποστασίας που περιγράφει, δίνει την απάντησή της, όπως π.χ. στο ποίημα «DNA» ( σελ. 48). «Της μορφής μου εσύ μορφή,/ σκοτεινή καταιγίδα/ με καταποντίζεις». Διευκρινιστικό εξάλλου ρόλο για ολόκληρη τη συλλογή παίζει το επίμετρο, εύστοχα γραμμένο από τον ψυχίατρο Γιάννη Μ. Στρατούλια, μάλλον θα λειτουργήσει ως εισαγωγικός δρόμος για την κατάδυση στους στίχους της Ψυχογυιοπούλου.
Ενδεικτικό των προθέσεων και της θεματικής της ποιήτριας είναι το πρώτο ποίημα της συλλογής «Ποίησις εστία», το οποίο συναρμόζεται τρόπον τινά σε κύκλο με το τελευταίο «Στοίβα λέξεων» λειτουργώντας και τα δύο αντίστοιχα ως υπομνηματική εισαγωγή και επίλογος στο περιεχόμενο του ποιητικού βιβλίου. Και το περιεχόμενο αυτό, που αποτελεί μια συνάρθρωση βιώματος, γνώσης και τέχνης, αποκαλύπτει στον αναγνώστη επίγειους αγγέλους που αποστάτησαν στον ουρανό από αδυναμία του σώματος ή από ιδιαιτερότητα αυτού το οποίο για άλλους είναι ψυχή και για άλλους νους (εγκέφαλος) ή ακόμα γιατί ιστορικές συγκυρίες το επέβαλαν. Ενδεικτικά: «Δίπλα της … οι νεκροί / οικεία εμμονή. Θέση πάντα τους κρατά / ασφυκτιά κι αναπολεί» στο «Υπέρ ψυχών» (σελ. 19) και «Αύγουστο του ’44 / στο βουνό ετάφη. / Ετών τριάντα τρία» στο «Αγγελιαφόρος Άγγελος» ( σελ. 53).
Επιπρόσθετα, άλλη κατηγορία αγγέλων είναι εκείνοι που απέστρεψαν το πρόσωπο στην πραγματικότητα του έλλογου κόσμου και πορεύονται «επί ποινή ανυπαρξίας / ψυχές κουρέλια / σκιαμαχούν παραπεταμένες» «Έκτη πτέρυγα» (σελ. 36). Τέλος είδος αγγέλων που αποστατεί από την κοινωνία και την πραγματικότητα που του επιδικάστηκε είναι και εκείνοι που έρχονται αντιμέτωποι με τη σκληρότητά της, προσπαθώντας άλλοτε να την αγνοήσουν και άλλοτε να διαχειριστούν άλλοτε μια βαριά απώλεια και άλλοτε να προστατέψουν και να στηρίξουν τους δικούς τους ανθρώπους, φέροντας ταυτόχρονα και το φορτίο του φόβου για τη δική τους μοίρα. «Της μορφής μου εσύ μορφή, / σκοτεινή καταιγίδα / με καταποντίζεις. / Ήχοι καμπάνας.» («DNA», σελ. 48) και επίσης «Εσύ και εγώ / στο όνομα της αδελφικής αγάπης / χρέη πληρώνουμε ανεξόφλητα» «Αδελφική αγάπη» (σελ. 55). Συντροφιά και καταφύγιο σε κάποιους τέτοιους αποστάτες αγγέλους είναι η ποίηση, όπως το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει στα δύο ποιήματα ποιητικής που προαναφέρθηκαν ή και αλλού «κομμάτια οι λέξεις και τρόμος εντός μου» «Συναγερμός», (σελ. 67).
Στα 41 ποιήματα της Πωλλέττας Ψυχογιυιοπούλου οι περισσότερες εικόνες είναι έντονες και σκληρές, τυλιγμένες όμως σε πλέγμα τρυφερότητας και ομορφιάς. «Εύρημα αναπάντεχο/χάδι φύσης δημιουργικό/στον κήπο μου ξεβράζεται…σπαρμένα κοχύλια στήνουν χορό» στο: «Ξυλόγλυπτο» (σελ.13). Το ύφος της είναι παραστατικό και η φαντασία της διαμορφώνει μια αφαίρεση που οδηγεί τον αναγνώστη να επιμείνει, να ανακαλύψει το νόημα και να διεγερθεί συναισθηματικά αναζητώντας να ευθυγραμμιστεί με τα συναισθήματα της ίδιας που είναι πικρά, πονεμένα με κυρίαρχη τη θλίψη. Συχνές είναι οι αλληγορίες και οι μετωνυμίες, αρκετά τα υπερρεαλιστικά στοιχεία, η ροή του λόγου είναι καταιγιστική, ρυθμική, ο λυρισμός υφέρπει, διακείμενα χρησιμοποιούνται κατά το αναγκαίον (δημοτικό τραγούδι) και όλα αυτά μαζί συμβάλλουν στη συγκρότηση του συγκεκριμένου ποιητικού σύμπαντος της Ψυχογυιοπούλου. «Φεύγουν τα τάγματα θανάτου / τιμή και δόξα στον ισχυρό τους δαίμονα / φεύγουν δαίμονες πετρώματα / και πλέγματα ηλιακό του νου. / Μεσάνυχτα∙ / ως θεϊκοί αγγελιαφόροι επανέρχονται / τη σύγχυση εξαπλώνουν αμετάκλητα. / Κλειδώθηκα στο ποίημα. / Αγάπησα τη σιωπή. /» «Παράδοξα» ( σελ. 45). Όλα τα παραπάνω υπηρετούν την ψυχική διάθεση της ποιήτριας, την οποία κοινωνεί στον αναγνώστη παρασύροντάς τον στον περιθωριοποιημένο γνωστό – άγνωστο κόσμο της.
Δεν πρέπει να παραλειφθεί η ευχέρεια της ποιήτριας στη γλώσσα, όχημα με το οποίο εκφράζει το εν πολλοίς άρρητο, ενώ τα ευφάνταστα κυρίως επίθετα και ουσιαστικά (αγγελοκάμωτη, ονειροζώα, ερεβώδεις, θερμορύθμιση, πυρίκαυστες, ανάβλεμμα, λεξιπλαστείο θανάτου) –συχνά με λόγια μορφή– μαζί με όλα τα προαναφερθέντα υφολογικά στοιχεία στοιχειοθετούν τη δύναμη του ποιητικού λόγου της.
Συνοψίζοντας, η Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου με τόλμη και ενάργεια πλησιάζει έναν πονεμένο κόσμο, σκιαγραφεί τα βιώματά της, ψυχογραφεί και ψυχογραφείται. Ταυτόχρονα, ενώ εκφράζει υπόκωφο παράπονο και ισχνή διαμαρτυρία για την άνωθεν ορισμένη επιβολή να ανήκει στην «κοινωνία» των αποστατών αγγέλων, δεν αφίσταται της εμπλοκής με αυτήν, δεν αποστασιοποιείται υποδεικνύοντας έμμεσα το μεγαλείο της προσφοράς στον άνθρωπο. Μια προσφορά που απορρέει από την αγάπη με τίμημα τον θάνατο του εγωϊσμού και των προσωπικών επιλογών.
Βιογραφικό Πωλλέτα Ψυχογυιοπούλου