Ελένη Γκίκα, εν ερημίαις επλανήθησαν, εκδ. ΑΩ, 2024
Γράφει ο Δημήτρης Βαρβαρήγος
«Θα εξακολουθήσω κι εκεί στον ουρανό να είμαι κόρη σου»
Ξεκινώ με τον στίχο από το ποίημα «Κάτοπτρα» ως παράδειγμα αποτύπωσης της βαθιάς ευαισθησίας που επιφέρει η απώλεια στη μνήμη. Κι επάνω σε αυτή την άσβεστη μνήμη γράφει η Ελένη Γκίκα μία συλλογή αφιερωμένη στο Μήτσο, αλλά και σε εκείνους που πέρασαν από τη ζωή της αφήνοντας μέσα της τα αποτυπώματα τους.
Εξήντα ένα ποιήματα γεμάτα νοσταλγία χωρισμένα σε τρεις ενότητες. Α. Μηδένα προ του τέλους του… Β. Μησοτελειωμένη κίνηση. Γ. Των αχράντων μυστηρίων.
Η μνήμη ως ένας από τους θεμελιώδεις μηχανισμούς της ανθρώπινης ύπαρξης έχει τη δύναμη να ζωντανεύει περασμένους χρόνους. Πρόκειται για την ικανότητα του νου να αποθηκεύει, να ανακαλεί και να επεξεργάζεται εμπειρίες, εικόνες, συναισθήματα και γεγονότα του παρελθόντος. Είναι το μέσο με το οποίο οι στιγμές που έζησε η Ελένη παραμένουν ζωντανές, δημιουργώντας τη βάση της ταυτότητάς της και της σχέσης της με τους άλλους.
Με την απώλεια αγαπημένων προσώπων, η μνήμη της αποκτά μια ιδιαίτερη διάσταση. Γίνεται το μοναδικό μέσο διατήρησης της παρουσίας τους στη ζωή της. Όμως, αυτό μπορεί να συνοδεύεται από έντονο πόνο, καθώς κάθε ανάμνηση αναδεικνύει την απουσία τους.
«Θα το θυμάται πως υπήρξες η κόρη του σαν θα ανταμώσετε;»
Η μνήμη στα ποιήματα της Ελένης λειτουργεί ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, αλλά και ως καθρέφτης που δείχνει ό,τι δεν μπορεί να επιστρέψει στη μορφή που το είχε ζήσει. Έτσι, η απώλεια αγαπημένων της προσώπων προκαλεί ένα φάσμα έντονων συναισθημάτων: θλίψη, νοσταλγία, οργή, ενοχή και πολλές φορές βαθιά μοναξιά. Η μνήμη της ενισχύσει αυτά τα συναισθήματα, καθώς της υπενθυμίζουν τις μέρες που έζησε μαζί τους, τα λόγια που ειπώθηκαν, οι στιγμές που χάθηκαν δίχως να εκφράσουν όσα θα ήθελαν.
«Όσες λαμπάδες και να ανάψω, πάντα θα σου οφείλω έναν Αύγουστο»
Συγχρόνως, η Ελένη καταφέρνει μέσα από τις μνήμες της στα ποιήματα να αποτυπώσει κάτι που δύσκολα αποτυπώνεται με λέξεις. Το συναίσθημα εκείνο που φέρει παρηγοριά: κρατά ζωντανή τη σύνδεση με τα αγαπημένα της πρόσωπα και την βοηθά να βρίσκει νόημα στην απουσία τους.
Ωστόσο, η μνήμη εντείνει τον πόνο όταν επιστρέφει απροσδόκητα, μέσω ενός τραγουδιού, μιας μυρωδιάς, ενός μέρους. Αυτές οι ακούσιες αναμνήσεις, όπως τις περιέγραψε ο Μαρσέλ Προυστ, έχουν μια ιδιαίτερη δύναμη να μας επαναφέρουν σε στιγμές που νιώθουμε το βάρος της απώλειας πιο έντονα.
Έτσι, η μνήμη για την Ελένη γίνεται ένας τόπος σύγκρουσης ανάμεσα στη χαρά της ανάμνησης και τη λύπη της απουσίας.
Στίχοι από το ποίημα: «Το σκιάχτρο της εποχής» «Τις Κυριακές φοβόμουνα/ αλλά τα Σαββατόβραδα πονάνε πιο πολύ/ οι αγαπημένοι έφυγαν/ τα μέρη που αγαπήσαμε/ σήμερα αγνώριστα»
Τα ποιήματα ετούτης της συλλογής έχουν τη μοναδική ικανότητα να εκφράζουν ό,τι είναι δύσκολο να ειπωθεί με απλά λόγια. Λειτουργούν ως αγωγοί συναισθημάτων και σκέψεων που ξεφεύγουν από τα όρια της καθημερινής γλώσσας. Όταν η ποίηση συναντά τη μνήμη και την απώλεια, γίνεται ένας τρόπος για να αποδοθεί το άρρητο, να αποτυπωθούν οι σιωπές, τα ανείπωτα λόγια και οι σκιές των συναισθημάτων.
Μέσα από τις λέξεις, η ποίηση της Ελένης αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα της μνήμης. Η ευθραυστότητα του ψυχικού κόσμου της, εφαπτόμενη επίμονα στην ψευδαίσθηση μιας επιστροφής που άλλοτε θεραπεύει κι άλλοτε πληγώνει.
Η ποιήτρια δημιουργεί αληθινές εικόνες με ρυθμό στο προσωπικό της ύφος γραφής για να αναδείξουν την εμπειρία της απώλειας.
Μια εικόνα, όπως: «Μάνα/ τα σαββατιάτικα βράδια/ βουνό ασήκωτο η απουσία σου», πόσο πιο ξεκάθαρη εικόνα που συμβολίζει τη μνήμη που παραμένει ζωντανή μέσα στην αβεβαιότητα της απουσίας. Ο ρυθμός των στίχων, από την άλλη, αντικατοπτρίζει συχνά τη ροή των συναισθημάτων – άλλοτε γρήγορη και έντονη, άλλοτε αργή και σπαρακτική.
Εν ερημίαις επλανήθησαν και εν ερημίαις ακολουθούν οι μνήμες που φυσικά δεν είναι μόνο πηγές πόνου, αλλά και μορφή θεραπείας που κρατά γερά μέσα στην καρδιά της ζωντανά τα αγαπημένα της πρόσωπα. Η ανάμνηση τους επιτρέπει στην ποιήτρια να διατηρεί τις αξίες τους, τα λόγια τους και τις στιγμές που τους έκαναν να νιώσουνε ολόκληροι. Αυτές οι μνήμες είναι πηγή δύναμης, είναι ο ξεχωριστός τρυφερός τρόπος να συνεχίσει τη ζωή της τιμώντας αυτούς που χάθηκαν.
«Υπό Βροχή». «Έτσι θα συναντιόμαστε/ στη δική μας αιωνιότητα, μπαμπά/ υπό βροχή και μετά από εννιάωρη αναμονή μπορεί να είναι και δική μας/ αιώνια επαναληπτική στιγμή.»
Η διαρκής αναπόληση, η αδυναμία να αφεθεί πίσω το παρελθόν, μπορεί να μας εμποδίσει το παρόν. Η ποίηση της Ελένης όμως λειτουργεί απελευθερωτικά, επιτρέποντάς της να οριοθετήσει τα σύνορα που χωρίζουν παρελθόν και παρόν δίνοντας φωνή σε όσα την κατακλύζουν, ελαφραίνοντας εκείνο το αδυσώπητο βάρος της απώλειας.
Τα ποιήματα της συλλογής χαρίζουν μια σύνθετη – αντιφατική εμπειρία που φωτίζει την ανθρώπινη κατάσταση. Η απώλεια αγαπημένων προσώπων τη μετατρέπει σε πηγή τόσο θλίψης όσο και δύναμης. Μέσα από τη θεματική έννοια των ποιημάτων που είναι η απώλεια ξεπετάγεται η αισιοδοξία της ζωής. Η ποίηση της Ελένης Γκίκα, προσφέρει έναν τρόπο να εκφράσει τον πόνο, τη νοσταλγία και την φυσικά την αγάπη που παραμένει ζωντανή μέσα της. Μέσα από τη τέχνη των δικών της λέξεων, βρίσκει παρηγοριά να έκφραση και – εν τέλει – έναν τρόπο να συμφιλιωθεί με την απώλεια. Κι αν αυτά δεν είναι αισιοδοξία, τότε τι;
Βιογραφικό Δημήτρης Βαρβαρήγος