Γιάννης Πανούσης | ΦΥΣΗ – ΝΟΜΟΣ – ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑ: ΤΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ ΤΗΣ ΑΜΟΙΒΑΙΑΣ ΚΑΧ-ΥΠΟΨΙΑΣ;
Δεν ξέρω αν υπάρχει Θεός που τα κανόνισε όλα έτσι
ή αν εμείς οι άνθρωποι βάζουμε το χέρι μας παραπάνω απ’ό,τι πρέπει
Β.Κουνέλης, Νοματαίος
Το κρίσιμο ερώτημα ήταν και είναι ‘ποιός,πώς και γιατί’ προ-καθ-ορίζει τις [σταθερά αγαθές ή κακές;] ιδιότητες του ‘φυσικού ανθρώπου’:η αναλλοίωτη φύση[;],ο συχνά μεταβαλλόμενος νόμος ή η επαμφοτερίζουσα κοινωνία;
Ας αρχίσουμε από τη βάση του προβλήματος.
1.Οι απόψεις του Δαρβίνου είχαν εξαρχής προκαλέσει έντονες αντιδράσεις γιατί έρχονταν σε αντίθεση προς τα κείμενα της Αγίας Γραφής σύμφωνα με τα οποία τα πλάσματα του Θεού είχαν μείνει αναλλοίωτα από την αρχή της Δημιουργίας . Από τη μία η θεία προέλευση του ανθρώπου και από την άλλη η εμπιστοσύνη στα ορθολογικά πορίσματα της επιστήμης , κι όχι στις «εξ αποκαλύψεως» αλήθειες, έφεραν σε ανοικτή σύγκρουση το νόμο της φυσικής επιλογής με το νόμο (και έργο) του Θεού .
Παρόλο που σε σχέση με τη βιολογική εξέλιξη οι επιστήμονες έχουν πειστεί ότι όλα τα είδη, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, αναπτύχθηκαν από άλλα προϋπάρχοντα, μέσα από έμφυτες παραλλαγές φυσικής επιλογής , αυτό-για τους περισσότερους- δεν ήταν αρκετό για να ξεπεραστούν στερεότυπες αντιλήψεις και προκαταλήψεις σχετικές με την πραγματική φύση του ανθρώπου.
2.Οι σκέψεις που ακολουθούν δεν φιλοδοξούν να λύσουν ζητήματα ανθρωπολογικού δυισμού (σώμα-ψυχή), physica corporis/physica animae, ενότητας (unio) ή να πάρουν θέση για το Σπινοζικό unum et idem (ένα και το αυτό), για φιλοσοφικά προβλήματα εσωτερικής κι εξωτερικής φύσης ή φυσικής/ψυχικής ουσίας του Ανθρώπου .
Η οικονομία της φύσης και η δυνατότητα του Ανθρώπου να υπερβεί ‘το ζωώδες’ ή το βιολογικό του υπόστρωμα, καθιστάμενος ‘ανθρώπινα φυσικός” (Μαρξ) συνιστούν μεν αντικείμενα της φιλοσοφίας της επιστήμης αλλά δεν είναι δυνατόν να τα διαχειριστεί αυτοτελώς η Εγκληματολογία.
3.Η Εγκληματολογία δεν στοχεύει στο να δια-χωρίσει τους ανθρώπους σε [εκ γενετής;εκ κατασκευής;] ‘φυσιολογικούς’ και ‘ανώμαλους’, σε καταλογιστούς κι ακαταλόγιστους, σε λογικούς και σε ψυχασθενείς.Άλλωστε η παρεκκλίνουσα ψυχική ή κοινωνική προσωπικότητα μπορεί πολλές φορές να κρύβεται μέσα ή πίσω από τον πλέον συνηθισμένο άνθρωπο και να μην ανιχνεύεται σε πολλά ζητήματα όπου η λογική επιλογή[ rational choice] υπερτερεί. Η αναφορά στις βιοψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές ιδιότητες του ανθρώπου και οι σχετικές κατατάξεις δεν έχουν εξαρχής ως κοινό παρονομαστή το “κατά” ή “παρά” φύσιν ,αφού το ‘διαφορετικό’ γεννήθηκε από κοινή μήτρα: τις παραβάσεις των μαγικών ή θρησκευτικών ή ηθικών αρχών στις οποίες υπέπιπτε ο πρωτόγονος άνθρωπος. Ίσως το “κατά φύσιν” να συμπίπτει με το νομικόν έγκλημα (ό, τι ο νόμος ορίζει ως τέτοιο) και το”παρά φύσιν” ν’ αναφέρεται στο πραγματικόν έγκλημα (ό, τι θίγει το ηθικό συναίσθημα της κοινωνίας, την αγαθότητα και τη δικαιότητα και χαρακτηρίζεται από έλλειψη οίκτου). Για ορισμένους μπορεί να ισχύει και το αντίστροφο. Οι περισσότεροι πάντως υιοθετούν την άποψη ότι ακόμα και το έγκλημα είναι ένα φυσιολογικό φαινόμενο (‘κατά φύσιν’;), αφού το συναντάμε σε όλους τους χρόνους και σε όλους τους τόπους, μολονότι οι προσεγγίσεις που το συσχετίζουν με την αλλοτρίωση του Ανθρώπου από τον εαυτό του και τη Φύση είναι σχετικά πρόσφατες. H φυσική ορμή για επιβίωση, συνοδευόμενη από τον εγωισμό και την επιθετικότητα, πολλές φορές ακυρώνουν τις ηθικές, θρησκευτικές, πολιτισμικές αναστολές.Σε κάθε πάντως περίπτωση η ατελής κοινωνικοποίηση του ανθρώπου, με την έννοια της (πλήρους;) αποβολής του φυσικού του στοιχείου υπέρ του κοινωνικού, φαίνεται να είναι η συχνότερη αιτία της (‘παρά φύσιν’;) εγκληματογένεσης, μολονότι συνήθως το πολιτισμικό κατισχύει του βιολογικού.
4.Η Εγκληματολογία πρέπει να δια-κρίνει μέσα από τη φύση του Ανθρώπου ως ειδολογικού όντος, με ποιά κριτήρια επέλεξε η ανθρώπινη κοινωνία να ξεφύγει από τη Φύση και για να δημιουργήσει έναν άλλον κώδικα επιβίωσης με αξιακά στοιχεία, ένα από τα οποία είναι και η απαγόρευση του εγκλήματος.
Η Εγκληματολογία δεν μπορεί να πάρει θέση σχετικά με την φυσικοποίηση του Ανθρώπου (‘η ιστορία της φύσης και η ιστορία του ανθρώπου αλληλοπροσδιορίζονται’ ,Μάρξ) ή την ανθρωποποίηση της Φύσης .Κατά τον Αριστοτέλη “η Φύση λαλεί το χαρακτήρα των ανθρώπων” [Φυσιογνωμικά ] αφού οι Θεοί έθεσαν στο πρόσωπο του ανθρώπου “ό, τι χρειάζεται η ψυχή”.
Μπορεί η ανθρωπογένεση να περικλείει περιόδους βαθμιαίας σώρευσης ποσοτικών αλλαγών και αποφασιστικών σημείων περάσματος της εξέλιξης σε ανώτερη βαθμίδα, όμως το ερώτημα που τίθεται είναι εάν μαζί με τα στάδια εξέλιξης διαμορφώνεται και διαφορετικός ψυχισμός του ανθρώπου ή εάν ο homo electronicus έχει ακόμα την ίδια ‘κατά φύσιν’ άγρια και πρωτόγονη ψυχή.
Ο νεο-γενετικός ντετερμινισμός (ως δομικός περιορισμός ή βιολογικός κονστρουκτιβισμός ή νεο-νατιβισμός) αναδεικνύει και πάλι –με νέους όρους– το παλαιό δίλημμα: «οι βιολογικές ή οι κοινωνικές δομές προ-καθ-ορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά»;
5.Το έγκλημα έχει τέσσερα νοήματα:το κατά λέξιν, το αλληγορικό, το ηθικό και το πνευματικό. Ο νόμος, ο μύθος, το Καλό και το Κακό,οι κοινωνικοί κανόνες και οι ψυχικές διεργασίες διαπλέκονται και συνδιαμορφώνουν το πλαίσιο και την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ο κάθε άνθρωπος[νόμιμος ή παράνομος] θα κάνει χρήση της ελεύθερης βούλησης/επιλογής του .
Το ερώτημα όμως παραμένει ανοικτό:θέλει πράγματι ‘ο Άνθρωπος ν’ αλλάξει τον Άνθρωπο’ άρα και την [εγκληματική;] φύση/προδιάθεση, σύμφωνα με τους κανόνες της Κοινωνιοβιολογίας; Ο γονιδιακός άνθρωπος, ως προϊόν της επιστήμης και όχι της ιστορίας, θα έχει “προγραμματισμό” που θα υπερβαίνει ή θα κατευθύνει τη συνείδησή του, διαμορφώνοντας συνθήκες χυδαίου γενετικού υπερκαθορισμού;Οι πολιτισμικοκοινωνικές αντιλήψεις περί πολλαπλών φύλων και οι δικαιωματικές απόλυτες προσεγγίσεις θα καθιστούν κάθε φορά το νομοθέτη δέσμιο;
Ακόμα όμως κι αν η ‘ευγονική του Καλού’, που ακυρώνει την[ εγκληματική ]φύση, μοιάζει θετικό βήμα] , είναι βέβαιο ότι θα καταλήξει σε μία ιατρικοποίηση και μηχανοποίηση του μετα-ανθρώπου (post human being), σε μία προκρούστεια λογική παραγωγής ‘τέλειων όντων’ με το κομμάτι.
6.Το “τί σημαίνει να είσαι άνθρωπος (ακόμα και εγκληματίας)” είναι τελείως διαφορετικό από το να ισχυρίζεσαι ότι το κατασκευασμένο γονιδίωμα θα μας αποδεικνύει “τί είναι ο άνθρωπος”. Τα γονίδια ‘δεν είμαστε εμείς’. Το πέρασμα από τις θεωρίες του προδιατεθειμένου στο έγκλημα λόγω πεπρωμένου[ fatally predisposed to crime] στον ‘καλοκάγαθο κι άκακο ρομπότ-άνθρωπο’ είναι πολλαπλώς επικίνδυνο. Από τα ‘γονίδια εγκληματικότητας’ (;) στα γονίδια αγαθότητας (;), μιας λοβοτομής δρόμος.Από την έμφυλη διάκριση στον τεμαχισμό ή επιμερισμό υβριδίων όντων,μιάς ακραίας νομολογίας εφαρμογή.
Προσοχή: στο όνομα της ελευθερίας και της ποιότητας ζωής των αυριανών ανθρώπων αναμιγνύουμε επικίνδυνα κατάλοιπα μαγείας,ευγονικές τυραννίες και επιστημονικές αλχημείες.Η επινόηση του μέλλοντός μας,η προ- κατασκευή πανομοιότυπων ή ομοιαζόντων με άνθρωπο πλασμάτων συνδέεται με την αποκληρονομοποίηση των βιολογικών μας ριζών και μας στερεί οριστικά από ‘το πρόσωπό μας’.Η σχεδόν ατέρμονη δυνατότητα παρέμβασης της τεχνοεπιστήμης πάνω στον ‘φυσικό άνθρωπο’ επαναφέρει το ερώτημα:’’τί είδους άνθρωπο θέλουμε να κατασκευάσουμε;’’.Η επιλογή ανάμεσα στον φυσικό και στον τεχνητό άνθρωπο δεν είναι πάντοτε εύκολη.Η διάκριση όμως των γονιδίων σε χρήσιμα και μη κατακερματίζει την ανθρώπινη ύπαρξη,το όλον ,σε επιμέρους στοιχεία.Διασπά την ενότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η μετεξέλιξη του Ανθρώπου από πλάσμα σε Πλάστη, όσο καλές προθέσεις κι αν επικαλείται η επιστήμη ή να φαντασιώνεται η ‘κοινωνία των ατομικιστικών επιλογών’, μόνο δεινά μπορεί να προκαλέσει στην ανθρωπότητα.
ΥΓ.Αν το ‘όμοιος ομοίω’ αγελοποιεί την κοινωνία,ο ‘καθείς διαφορετικός’ δεν την παρα-λύει;