Amor Omnia: Η Πρόσληψη, η Εξαπάτηση και η Απαρχή
Αναγνωστικά σχόλια για το βιβλίο του Αχιλλέα Κυριακίδη
Το κερί του Καρτέσιου, εκδόσεις Πατάκη, 2024
Το κερί του Καρτέσιου, μια συλλογή διηγημάτων και μικροδιηγημάτων τα οποία διατρέχουν τις Τέχνες, τη Φιλοσοφία, την Ιστορία μια και την απλή καθημερινότητα, είναι στην ουσία μια τοιχογραφία ποιητικών τόπων στα σύμπαντα των οποίων ο αναγνώστης προσδένεται με την χρυσή κλωστή της αφήγησης με όλες του τις αισθήσεις. Οι αισθήσεις είναι άλλωστε και το εννοιολογικό κλειδί για να ξεκλειδώσουμε το βιβλίο. Αυτό γίνεται σαφές από τον τίτλο ήδη που παραπέμπει στο νοητικό πείραμα του Καρτέσιου, που, όπως μας εξηγεί στις σημειώσεις ο συγγραφέας, τείνει να αποδείξει την ανωτερότητα αλλά και τη διάρκεια της νοητικής αντίληψης των πραγμάτων έναντι της αισθητηριακής πρόσληψής τους όπως ένα κερί που ακόμα και όταν λιώνει και συρρικνώνεται και εκφυλίζεται και χάνει κάποιες ιδιότητές του, δεν χάνει την ουσία του αφού δεν παύει να είναι κερί. Αυτός ο ιδιότυπος εμπειρισμός (ιδιότυπος διότι ο Καρτέσιος πόρω απέχει από το να χαρακτηριστεί εμπειριστής) που εδράζεται στην ταυτόχρονη συνδιαμόρφωση των εννοιών από την εμπειρία και τις ιδέες, διατρέχει τον κορμό του βιβλίου αφήνοντας τα σημάδια του επί των κειμένων ώσπου καταλήγει στον “βολικό” εμπειρισμό του Berkeley που τον επικαλείται ρητά στο αφήγημα Ζεν, το πλέον δηλωτικό της οντολογικής ραχοκοκαλιάς που επιχειρεί να κατασκευάσει ο συγγραφέας και όπου και διαπιστώνεις τη διάχυση της ποίησης που αγγίζει τα όρια της υπέρβασης. Εκεί, ο ετερώνυμος τού συγγραφέα, Αντώνης Ιωάννου, βιώνοντας τον κόσμο
με διαρκή αμφισβήτηση της αναγκαιότητας, της ακρίβειας, της αποτελεσματικότητας, αν όχι και της ίδιας της υπόστασης της μνήμης, ζούσε σ’ έναν ακαριαίο ενεστώτα, μηδενικής διάστασης, που απέκλειε όχι μόνο κάθε νοητική αναδρομή, αλλά και την κατάστρωση οποιουδήποτε σχεδίου, ακόμα και για το πιο βραχυπρόθεσμο μέλλον.
Αυτή η συνεχής πρόσληψη που ανακατασκευάζει το ρευστό, υποκειμενικό περιβάλλον της ανά μονάδα χρόνου, εδράζεται διαλεκτικά στην ύλη, και αλλάζει σχήματα, μυρωδιές, χρώματα ενώ διατηρεί και μεταφέρει την ενέργειά της από δημιουργό/αποδέκτη προς δημιουργό/αποδέκτη απολύτως υποκειμενικά, είναι η λογοτεχνική συνθήκη του βιβλίου. Και αυτή η υποκειμενικότητα είναι η αλήθεια της.
Ποια είναι, όμως, τα δομικά στοιχεία/εμμονές του αλγόριθμου αυτής της λογοτεχνικής συνθήκης;
1.Η ύπαρξη που βλασταίνει από την τελεία και καταλήγει στην τελεία, δηλαδή ο κύκλος και η αυτοαναφορά, είναι ένα πάγιο θέμα στη βιβλιογραφία του Κυριακίδη. Ενδεικτικά κείμενα – μικρά δοκίμια πάνω στην έννοια της ζωής που ανακυκλώνεται (μα και του έρωτα και του θανάτου που παρεμβάλλονται ενδιαμέσως) το εναρκτήριο, Ο άνθρωπος που έχασε τον εαυτό του, Ποια Ελένη, ο Ρυθμός του Κόσμου, η Κάθοδος, το Ζεν, το Φινάλε αυτοβιογραφίας με σπόιλερ και φυσικά το καταληκτικό, Τρόπος να κλείσει το μυθιστόρημα Πέμπτη, που ολοκληρώνεται με τη φράση
τώρα μπορεί να ξαναρχίσει το τέλος
ένα – μοναδικής έμπνευσης – ποίημα. (Παρότι ο Κυριακίδης επιμένει ότι δεν γράφει ποιήματα, εγώ θεωρώ ότι δεν γράφει τίποτα άλλο από ποιήματα).
2.η τριπλή φιλοσοφική εργαλειοθήκη της εμπειρίας που οδηγεί την αισθητηριακή πρόσληψη (perception), μέσω της εξαπάτησης (deception). Η εξαπάτηση δεν είναι μια αρνητική συνθήκη, ένα κακόβουλο παίγνιο, μια οφθαλμαπάτη που οδηγεί στην καταλήστευση των αισθήσεων του αναγνώστη. Η εξαπάτηση αυτή, η οποία εν πολλοίς κατασκευάζεται από το ίδιο το κείμενο καθώς αυτό γράφεται, χτίζει την ντεριντιανή (différance ) – την εύστοχα αποδομένη στα ελληνικά ως διαφωρά από τον Κωστή Παπαγιώργη, την εγγενή, υπόσκαφη -ενδεχομένως και ασυνείδητη- δολιοφθορά του νοήματος από τον συγγραφέα.Όλα αυτά οδηγούν σε μιαν απαρχή του συνειδητού νοήματος (Inseption),μια επανεγγραφή επί λευκής σελίδας (tabula rasa για να ξαναθυμηθούμε τους εμπειριστές και τον John Lock,) που ποικίλει αλλά και εξατομικεύεται ανά αναγνώστη. Κάθε ανάγνωση φτιάχνει ένα σύμπαν (το σύμπαν του αναγνώστη τη στιγμή της ανάγνωσης). Μα αυτό ακριβώς δεν είναι η λογοτεχνία; Ενδεικτικά κείμενα και εδώ το Ζεν, Το κερί του Καρτέσιου και φυσικά το εξαιρετικό Σταντάλ, ένα πανέξυπνο κείμενο – απόδειξη ότι η αποκάλυψη της (αισθητικής) ομορφιάς μπορεί να σκοτώσει.
3.Η πλαγιά ουλιπική προτίμηση για το σπασμένο, το πειραγμένο, το εξωλογικό, που συνδυάζεται με τη μπορχεσιανή παράδοση της ανακατασκευής, ανακατεύει την τράπουλα ως νέος κρουπιέρης και φέρνει στο νου το υβριδικό είδος του mockumentary .
Ενδεικτικά κείμενα μεταμυθοπλασίας όπου ανασύρονται διακείμενα μα και ανακατασκευάζονται πρόσωπα, βιβλία και ταινίες από το πουθενά (ο Πιερ Μενάρ, ο Γκρέινβιλ, Ο ευφάνταστος Ιδαλγός δον Κιχότε ντε λα Μάντσα, ο Μάκιντος κι ο Γκέλσι) είναι το All’s Welles That Ends Welles, το Η εν πολλές αμαρτίες, το Σε καμία κίνηση όπου η φαντασιακή σκακιστική μάχη μεταξύ των σαμουράι Τακιχίκο και Ακιμίτσου, που έρχεται να λύσει τις φεουδαρχικές διαφορές στη θέση ενός αιματηρού πολέμου, κορυφώνεται στην ενοποίησή τους στο πρόσωπο του Τακιμίτσου(!), το εντυπωσιακό Ναιδ. Όλα επίσης χαρακτηριστικά του κύκλου, της αυτοαναφοράς, της τελείας που επιστρέφει στην τελεία, του Άλλου που είναι Εγώ. Τέλος,
4.όπως στη Γερτρούδη, πορτρέτο μιας ανεξάρτητης γυναίκας (1964), την τελευταία ταινία του Ντράγιερ, το μότο που απομένει – ενδεικτικό του απόλυτα προσωπικού ουμανισμού αυτού του κορυφαίου auteur – είναι η φράση που γράφει η ηρωίδα πριν πεθάνει, στον σταυρό του τάφου της Amor omnia – η αγάπη είναι το παν, αυτό κι μένα μου μένει από το Κερί του Καρτέσιου: Η σταθερή εμμονή προς τον έρωτα που αποτελεί ένα αραχνοΰφαντο ηχητικό υπόβαθρο σαν ένα τιτίβισμα, μια σονάτα ή μια συμφωνία που ακολουθεί ολόκληρη τη συλλογή. Στο ομότιτλο με τη συλλογή αφήγημα, το αφιερωμένο στο χρέος του συγγραφέα προς τον Δράκο – Κορτάσαρ, διαβάζουμε ένα τρυφερό μανιφέστο ερωτικής αφοσίωσης που τοποθετείται υπέρ πάντων χώρων και χρόνων και εξηγεί ότι, όσα «δέρματα» κι αν αλλάξει ο Ολιβέιρα, εκείνος, ο ευμετάβλητος κερένιος εραστής, επειδή – όπως λέει η γνωστή παροιμία – δεν αλλάζει ο λύκος το τομάρι του, θα είναι, για κείνην, παρών παντού και πάντα :
Εδώ είμαι Μάγα. Κι όποτε θα με σκέφτεσαι θα’ μαι παντού.
Ή όπως γράφει – δίχως να αποκαλύπτεται – ο Βιζυηνός, στην έφηβη αγαπημένη του στο διήγημα, Ο Ρυθμός του κόσμου:
Όταν έρχεσαι κάθεσαι σ’ εκείνο κει το παγκάκι.
Όταν δεν έρχεσαι, κάθεσαι δίπλα μου.
Είναι σα να μας λέει ο συγγραφέας καθώς πραγματώνει τη συνθήκη της συγγραφής και αλλάζει επίπεδα υποκειμενικής πραγματικότητας μετατρέποντας την αισθητηριακή πρόσληψη (perception) και την ντεριντιανή εξαπάτηση (deception) σ’ εκείνη την απαρχή του νοήματος (inception) που πραγματικά μετράει:
είτε ανιχνεύεται, είτε κρύβεται, η απαρχή όλων είναι ο έρωτας.
Βιβλιοπωλείο ΕΠΙΚΕΝΤΡΟΝ 25/02/2025