Πάτρα, Τετάρτη – 17/07/2024
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ για τον ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
Η αγάπη σας για την ιστορία, η εμπειρία σας ως διπλωμάτη ή και τα δύο σας οδήγησαν να στραφείτε στην ιστορική συγγραφή;
Θα έλεγα η αγάπη προς την ιστορία. Η διπλωματία προέκυψε ως επαγγελματική επιλογή. Η αγάπη για την ιστορία ήταν η αρχή και εξακολουθεί να παραμένει ο βασικός άξονας των προσωπικών μου επιστημονικών αναζητήσεων.
Μπορεί κάποιος να είναι το ίδιο δημιουργικός με το απαιτητικό είδος της ιστοριογραφίας όντας ενεργός στην αυξημένων ευθυνών θέση ενός διπλωμάτη;
Δύσκολη ερώτηση. Τα καθήκοντα με τα οποία είναι επιφορτισμένος ένας διπλωμάτης δεν του επιτρέπουν να εκφράσει ρηξικέλευθες απόψεις, οι οποίες μπορεί να ενοχλήσουν. Είναι πράγματι εξαιρετικά δύσκολο να συνδυάζει κανείς και τις δύο ιδιότητες αλλά αυτό είναι ακριβώς το σημείο που καθιστά την ενασχόληση με την ιστορία μια μεγάλη πρόκληση για έναν διπλωμάτη.
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας ιστορικός συγγραφέας και πόσο χρόνο αφιερώνει στην εύρεση και μελέτη πηγών για το έργο του;
Οι δυσκολίες είναι πολλές και η μεγαλύτερη από αυτές συνδέεται με τον χρόνο που χρειάζεται ο ιστορικός για να συγκεντρώσει το υλικό του τόσο σε επίπεδο πρωτογενών όσο και δευτερογενών πηγών. Μια εξίσου σημαντική παράμετρος είναι ότι ο ιστορικός όταν ξεκινά τη συγγραφή του έργου του, ακόμη και όταν έχει οριστικοποιήσει την θεματική του ή έχει βρει τον τίτλο, τα περιεχόμενα, τις ενότητες, μπορεί να μην είναι βέβαιος για τον χρόνο ολοκλήρωσης του έργου του. Με άλλα λόγια δεν υπάρχουν best practices για τη συγγραφή ενός ιστορικού έργου, καθώς η ιστορική συγγραφή είναι και επίπονη και απρόβλεπτα εξελισσόμενη διαδικασία.
Έχετε εκδώσει βιβλία ιστορικού περιεχομένου. Το πρώτο σε πολύ νεαρή ηλικία αφορούσε στο Βυζάντιο. Το τελευταίο σας στα θέματα της Μέσης Ανατολής. Υπάρχει ιστορική περίοδος και θεματολογία σας γοητεύει περισσότερο;
Εκείνη η περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας που με γοητεύει περισσότερο και αποτελεί το κεντρικό αντικείμενο ενασχόλησης μου είναι οι τελευταίοι πέντε αιώνες της ιστορίας της ανθρωπότητας με έμφαση στον 19ο αιώνα.
Το βιβλίο σας «Σημειώματα για τη Μέση Ανατολή» αν και έχει εκδοθεί το 2005, εντούτοις ανήκει σε αυτά που προσεγγίζουν με προφητικό θα έλεγε κανείς τρόπο τα θέματα της συγκεκριμένης περιοχής και διαβάζεται με ξεχωριστό ενδιαφέρον και εν έτει 2024. Πώς αισθάνεστε για αυτό;
Ο ιστορικός δεν πρέπει να γράφει μόνο για τα γεγονότα. Πρέπει να τα αναλύει, να αιτιολογεί την πορεία τους και να βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τον αναγνώστη απαντώντας στις απορίες, που του προκαλούνται στη διάρκεια της ανάγνωσης του βιβλίου. Αν ο ιστορικός δεν γεννά προβληματισμούς στους αναγνώστες του, καλύτερα να αλλάξει επάγγελμα. Οφείλει, επίσης, να δίνει μέσα από το έργο του μια εκτίμηση για το μέλλον της περιόδου και της θεματικής που αναλύει. Αυτό ισχύει ειδικά στην εποχή μας, όπου το κοινό δύσκολα επιλέγει να διαβάζει ιστορία, γιατί ακριβώς δεν βρίσκει στα βιβλία που αναζητά την εκτίμηση μέλλοντος που θέλει να δει. Μεγάλη ζημία στην ιστορική επιστήμη προσπαθώντας να βάλουν φραγμό στην φυσική της εξέλιξη, προκάλεσαν θεωρίες του περασμένου αιώνα «περί του τέλους της ιστορίας», που παραπλάνησαν πολλούς νέους ιστορικούς.
Το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για τις εξελίξεις στην επί δεκαετίες δοκιμαζόμενη από συγκρούσεις και πολιτική αστάθεια Μέση Ανατολή, έχει αυξηθεί κατά πολύ τα τελευταία χρόνια. Στο σύνολό τους όμως οι Ευρωπαίοι μάλλον αγνοούν βασικά ιστορικά γεγονότα που αφορούν στην ιστορία της. Είναι πιθανόν αυτός ένας από τους λόγους που σας ώθησαν να συγγράψετε «Σημειώματα για τη Μέση Ανατολή»;
Η Μέση Ανατολή είναι το κέντρο των παγκόσμιων εξελίξεων…τα τελευταία δύο χιλιάδες χρόνια! Από την εποχή των περσικών εκστρατειών κατά της Ελλάδος μέχρι τα τελευταία τραγικά γεγονότα του Οκτωβρίου του 2023. Αν και η ΜΑ δεν παρήγε παγκοσμίους πολέμους όπως η Ευρώπη, βιώνει μια συνεχή αστάθεια και δεν ήταν λίγες οι φορές, ιδιαίτερα μετά το 1945, που αρκετοί πίστευαν πως από αυτή τη γωνιά του κόσμου θα ξεκινούσε ο τρίτος παγκόσμιος πόλεμος.
Επιτρέψτε μου να επιμείνω στο βιβλίο σας «Σημειώματα για τη Μέση Ανατολή». Ο τρόπος που είναι γραμμένο και ο χωρισμός των μερών και των κεφαλαίων δίνει τη δυνατότητα είτε να διαβαστεί σε πλήρη συνέχεια, είτε τμηματικά να επιλέξει ο αναγνώστης να ενημερωθεί για μια μόνο συγκεκριμένη περιοχή και ό,τι την αφορά στο πέρασμα του χρόνου. Αυτή η δομική τεχνική γίνεται συνειδητά και με ποιο σκεπτικό;
Το βιβλίο για τη ΜΑ είναι στην ουσία δύο ανεξάρτητα βιβλία συγκεντρωμένα σε έναν τόμο. Κάθε επιμέρους ενότητα του βιβλίου θα μπορούσε να είναι μια ανεξάρτητη μελέτη. Επέλεξα τη συγκεκριμένη μέθοδο σύνθεσης της μελέτης για να δοθεί η δυνατότητα να αναγνωρίζει ο αναγνώστης την πολυπλοκότητα των ιστορικών μεταβλητών της περιοχής που ανατροφοδοτούνται στο πέρασμα των αιώνων.
Μολονότι η μακρά πορεία της διπλωματικής σας καριέρας/ιδιότητας σας έχει δώσει τη δυνατότητα να γνωρίσετε αλλά και να μείνετε για καιρό σε άλλα μέρη, η Πάτρα, που είναι η γενέτειρα σας, παραμένει πάντα τόπος αναφοράς και θα έλεγα επιστροφής. Υπάρχει κάποιο είδος εσωτερικής ανάγκης που σας οδηγεί στο να την επισκέπτεστε συχνά;
Η Πάτρα είναι η πατρίδα μου. Η Πάτρα είναι οι ρίζες μου. Πως θα μπορούσα να λησμονήσω γενέτειρα και ρίζες ταυτόχρονα; Ο τόπος που γεννιόμαστε αποτελεί την εισαγωγή στο βιβλίο της ζωής μας. Δεν θα μπορούσα συνεπώς ποτέ να αγνοήσω ή να απαρνηθώ τις «πρώτες» σελίδες της ζωής μου.
Βρίσκετε χρόνο και ανταποκρίνεστε σε προσκλήσεις σχολείων. Ενημερώνετε τους μαθητές για το έργο της διπλωματίας, τους μιλάτε για την ουσία της ιστορίας και την αλήθεια της πραγματικής ζωής. Συζητάτε με τα παιδιά και κερδίζετε το ενδιαφέρον τους. Το κάνετε γιατί νιώθετε μια ιστορική ευθύνη να σας βαραίνει λόγω της διπλής ιδιότητας σας (διπλωμάτης – συγγραφέας), ή για κάποιους άλλους λόγους;
Θα απαντήσω ειλικρινά και άμεσα. Δεν ανήκω σε αυτούς που γεννήθηκαν με το όνειρο να γίνουν διπλωμάτες. Η επιλογή αυτή προέκυψε στην πορεία της ζωής μου. Σπούδασα ιστορία για να διδάξω ιστορία. Θεωρώ συνεπώς ηθική υποχρέωση και καθήκον να μεταφέρω στους νεότερους και ειδικά στους μαθητές των σχολείων την ιστορική μου γνώση συνδυασμένη με την διπλωματική εμπειρία.
Με ποιόν τρόπο πιστεύετε ότι μπορούν πραγματικά τα παιδιά να μάθουν να αγαπούν την ιστορία;
Θα χρησιμοποιήσω το προσωπικό μου παράδειγμα. Δεν αγάπησα την ιστορία ούτε μέσα από τα σχολικά βιβλία που γνώρισα, ούτε από τους καθηγητές που με δίδαξαν. Αγάπησα την ιστορία, επειδή ο ίδιος το ήθελα αναζητώντας τις απαντήσεις για την πορεία της ανθρωπότητας εκεί που το σχολείο δεν μπορούσε να μου απαντήσει. Λυπάμαι που μετά από τόσα χρόνια δεν βλέπω ουσιαστικές αλλαγές σε αυτό, παρόλο που ζούμε στην εποχή της πληροφορίας.
Χρειάζονται ειδικές συνθήκες γραφής για σας; Εραστής του χαρτιού ή του πληκτρολογίου;
Όποιος δει τα χειρόγραφά μου, φοβάμαι ότι θα τρομάξει. Πυκνογραμμένο κείμενο και συνειδητά στρυμωγμένες παράγραφοι σε μια κόλλα Α4 σαν να μη θέλω να χαθεί ούτε μια γωνιά του χαρτιού. Το πληκτρολόγιο διευκολύνει αλλά μπορεί και να σκοτώσει την γραφή. Τον 15ο αιώνα εφευρέθηκε η τυπογραφία αλλά είναι πολύ πιθανό να μην υπάρχουν έντυπα βιβλία αν συνεχιστεί ή μονοδρομηθεί η ηγεμονία του πληκτρολογίου σε βάρος του χειρογράφου. Έχει κανείς ποτέ αναλογιστεί ότι τις γνώσεις μας για την αρχαιότητα και την ιστορία των περασμένων αιώνων τις οφείλουμε σε γραπτές πηγές, σε εγχάρακτες επιγραφές σε μάρμαρα, τύμβους κτλ; Ο ιστορικός του 25ου ή του 26ου αιώνα σε τι μορφή θα βρει τις ιστορικές του πηγές για τον 21ο ή 22ο αιώνα; Σε φθαρμένα USB και φθαρμένους δίσκους; Τότε θα μπορούμε να μιλάμε για το τέλος της ιστορίας.
Οφείλει ο συγγραφέας να απεκδύεται την πολιτική του ιδεολογία, όταν γράφει, ειδικά θέματα ιστορικού ενδιαφέροντος; Είναι κάτι εφικτό;
Ο ιστορικός που θα νιώσει την ανάγκη να προβάλλει την πολιτική του ιδεολογία μέσα από το έργο του, δεν είναι ιστορικός. Η ποίηση μπορεί να είναι στρατευμένη, η ιστορία όχι.
Υπάρχει στα άμεσα πλάνα σας η έκδοση ενός επόμενου ιστορικού βιβλίου; Και αν ναι σε ποια περίοδο θα αναφέρεται;
Αυτή την περίοδο προετοιμάζω μια αρκετά φιλόδοξη μελέτη τον τίτλο της οποίας μπορείτε να ανακαλύψετε στο σώμα αυτής της συνέντευξης! Η όλη ανάλυση και εξιστόρηση των γεγονότων δομείται και περιγράφεται μέσα από το βασικό γνωστικό μου αντικείμενο, που είναι η φιλοσοφία της ιστορίας.
Φωτογραφία: Ο διπλωμάτης Δημήτρης Παπανδρέου στο γραφείο του,