Έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η θέση του πεζογράφου στην καθημερινότητα της κοινωνίας;
Θα ήθελα να φλυαρήσω λίγο ως προς τον όρο «πεζογράφος» που θέτετε…
Κατ’ αρχάς, σκέφτομαι πως η ιδιότητα του πεζογράφου είναι μια περίπτωση «είδους» που εντάσσεται στο «γένος» του λογοτέχνη∙ ο οποίος με τη σειρά του αποτελεί «είδος» που υπάγεται στο «γένος» των ανθρώπων της τέχνης των καλλιτεχνών, αν θέλετε∙ που και αυτοί με τη σειρά τους αποτελούν «είδος» εντασσόμενο στο «γένος» του ανθρώπου-πολίτη. Θέλω να πω πως η θέση του πεζογράφου από αυτή την οπτική δεν διαφέρει από τη θέση οποιουδήποτε σκεπτόμενου, αυτονόητα ανθρώπου.
Η ιδιαιτερότητα, ωστόσο, του πεζογράφου είναι διαφορά «ποιού» και όχι διαφορά «είδους». Διότι ο πεζογράφος αναπόφευκτα πίσω από την και μέσα στην καθημερινότητα «βλέπει» ιστορίες και τις γράφει είτε αποδίδοντας την πραγματικότητα καθεαυτή είτε μεταπλάθοντάς την με τη δύναμη της φαντασίας του. Και αυτό που σας λέω προφανώς δεν είναι καμιά τρομερή και βαθυστόχαστη σκέψη, είναι η γενικώς αποδεκτή αλήθεια που φωλιάζει μέσα στην ιδιότητα του πεζογράφου, αν υπάρχει δυνατότητα, βέβαια, ο αποδεκτός από κάποιον «γραφιά» χαρακτηρισμός να οριστεί ως δοσμένη ιδιότητα.
Θα μείνω σ’ αυτό που ανέφερα πιο πάνω: ο πεζογράφος γράφει ιστορίες. Επινοημένες ή πραγματικές. Ή ανάμεικτες κάτι σαν μιξ γκριλ. Το μάτι παρατηρεί, το αφτί αρπάζει, η μύτη οσφραίνεται, το δέρμα και η αφή ριγούν σύμπασες οι αισθήσεις ανταποκρίνονται σαν καλοκουρδισμένα στρατιωτάκια στο ερέθισμα και το μυαλό αλέθει, μασάει, μηρυκάζει τα πάντα, το παραμικρό, το έλαττον έναν κόκκο άμμου, φερ’ ειπείν, ένα μόριο σκόνης, μια ανεπαίσθητη και αδιόρατη τοις πολλοίς δόνηση, και ένας λανθάνων μαζοχιστικός αλγόριθμος γεννά την έμπνευση που με τη σειρά της γίνεται ιδέα και η ιδέα απλώνεται σε αφήγημα που πρέπει πάση θυσία να γραφεί. Τότε και μόνο τότε το μυαλό ξαλαφρώνει και λυτρώνεται.
Σκεφτείτε το σαν τη διαδικασία γονιμοποίησης. Από τα εκατομμύρια σπερματοζωάρια-ερεθίσματα μόνο ένα επιθετικά και τελεσίδικα γονιμοποιεί το ωάριο-έμπνευση, εξού και προκύπτει το έμβρυο-ιδέα που κυοφορείται, μεγαλώνει μέσα στη μήτρα-μυαλό και η λύτρωση, η κάθαρση έρχεται μόνο με τη γέννα-γραφή.
Συχνά πρόκειται για μια επώδυνη κύηση, άλλοτε ο τοκετός παρουσιάζει επιπλοκές, αλλά το παιδί, κακήν κακώς, επιβιώνει. Κάποιες φορές έχουμε τερατογένεση, σε άλλες περιπτώσεις το βρέφος είναι θνησιγενές. Ενίοτε το έμβρυο, αν είναι ασθενικό και αρρωστιάρικο, αποβάλλεται μόνο του, ενίοτε το αποβάλλει η μητέρα-μήτρα. Κάποτε πρόκειται για false alarm, ήγουν ανεμογκάστρι, αλλά ευτυχώς υπάρχουν και εκείνες οι λαμπρές φορές που ω, ναι! το μωρό βγαίνει ροδαλό, στρουμπουλό και τριζάτο, φωνακλάδικο με πνευμόνια τούμπανο και είναι τέτοιο το καμάρι της μάνας που δεν χορταίνει να το επιδεικνύει!
Πού θέλω να καταλήξω; Στο ότι η απάντηση στην ερώτηση αν η θέση του πεζογράφου έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην καθημερινότητα της κοινωνίας είναι διπλή, αντιφατική και διφορούμενη:
Όχι, η θέση του δεν διαφορίζεται από τη θέση οποιουδήποτε σκεπτόμενου πολίτη που αφουγκράζεται, δονείται, προβληματίζεται, συναισθάνεται, αναλύει, αγχώνεται και κρίνει.
Αλλά και ναι, έχει μία ειδοποιό διαφορά, που συνίσταται στο ότι ο πεζογράφος όπως και ο ποιητής, δηλαδή εν γένει ο λογοτέχνης την καθημερινότητα τη μετουσιώνει σε αφηγημένο λόγο, σε ιστορίες φανταστικές ή μετα-αφηγημένες, μεταπλασμένες.
Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή του κορωναϊού, έχει ιδιαίτερο ρόλο η πεζογραφία;
Αν η ερώτηση αφορά τον πεζογράφο, νομίζω πως έχει ήδη απαντηθεί από τα προηγούμενα. Η γραφή είναι μόνιμη και διακαής εσωτερική ανάγκη και μονόδρομος για τον γραφιά καθημερινή και ανεξάρτητα από τις έξωθεν εντάσεις.
Τώρα, αν κάποιος πεζογράφος έλκεται από τις ιδιάζουσες συνθήκες μιας έκρυθμης περιόδου, είναι κάτι τελείως προσωπικό. Από τη μια μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως, αν δεν υψώσει ανάχωμα ο λογοτέχνης γενικώς ο καλλιτέχνης απέναντι σε μια ζοφερή πραγματικότητα, τότε ποιος;
Προσωπικά στέκομαι με σκεπτικισμό απέναντι σ’ αυτή την άποψη. Το να «μιλάς» για πράγματα που συμβαίνουν ενόσω συμβαίνουν ενέχει τον κίνδυνο μεροληψίας και πρεσβυωπικής ματιάς. Ίσως είναι συνετό να μιλήσουμε για όλο αυτό όταν πια θα έχει κατακάτσει ο κουρνιαχτός, θα έχει κατασταλάξει μέσα μας το όλον του και θα έχουμε πάρει τις αναγκαίες αποστάσεις που θα μας επιτρέψουν να δούμε τα πράγματα με καθαρό και αντικειμενικό βλέμμα.
Αν αφορά τον αναγνώστη, θαρρώ πως η ανάγνωση γενικώς πεζογραφίας, ποίησης, ιστορίας ή ό,τι ευχαριστεί τον καθένα αναλόγως των ενδιαφερόντων του είναι έξη και τρόπος ζωής. Ο ταγμένος αναγνώστης αναζητά τον γραμμένο λόγο ανεξαρτήτως εποχής. Οπότε δεν πιστεύω πως η λογοτεχνία λειτουργεί ως πανάκεια σε μια περίοδο κρίσης. Η λογοτεχνία είναι έσωθεν χρεία και τρόπος ζωής σε κάθε περίοδο και σε όποια πραγματικότητα. Τουτέστιν, όποιος επιζητούσε την πεζογραφία στην προ κοραναϊού εποχή, την επιζητά και τώρα. Αναπόφευκτα, ισχύει και το αντίθετο…