Συνομιλία του Θοδωρή Μπόνη με τον ποιητή Roberto Garcia de Mesa
Τι θα λέγατε στον παιδικό εαυτό σας αν τον είχατε απέναντί σας;
Θα έλεγα ότι πρόκειται να υποφέρει πολύ, καλό θα ήταν να το φροντίσουν, ότι το συντροφεύει η σκιά άλλων κόσμων… Στην ουσία δεν έχω αλλάξει ως προς τον τρόπο που αφαιρούμαι από την πραγματικότητα. Και εξακολουθώ να έχω την ίδια φαντασία, τον ίδιο ενθουσιασμό για δημιουργία και είμαι ο ίδιος ανόητος ιδεαλιστής και υπερασπιστής χαμένων υποθέσεων. Δεν υπάρχει γιατρειά!
Πώς ακούτε τη δική σας ποιητική φωνή όταν διαβάζετε ποιήματά σας;
Με φόβο. Με ανησυχία. Σαν να ήμουν έτοιμος να σπάσω το κρύσταλλο ενός καθρέφτη. Με προσοχή για να μην σπάσω αυτό το κρύσταλλο. Η ποίηση εμπεριέχει την ευθραυστότητα του κόσμου.
Ποιος ποιητής σας έχει επηρεάσει περισσότερο;
Είναι πολλοί, αλλά αν έπρεπε να επιλέξω έναν δημιουργό, που ο θαυμασμός μου για κείνον παρέμεινε ανέπαφος κατά την πνευματική μου, ας το πούμε, εξέλιξη, αυτός θα ήταν ο Αντονέν Αρτό.
Η ποίηση συνήθως δεν είναι μια βιοποριστική ενασχόληση. Συμφωνείτε;
Λοιπόν, το πιο σημαντικό πάντα είναι να κάνεις την ποίηση που θέλεις να κάνεις παρά τις δυσκολίες. Το να επιβιώσεις ιδεολογικά και ποιητικά είναι πιο δύσκολο σε αυτή την κοινωνία την τόσο άθλια από το να επιβιώσεις οικονομικά. Το χρήμα όπως έρχεται έτσι και φεύγει. Την ποίηση όμως πρέπει να την αγαπάς όπως αγαπάς αληθινά κάποιον. Το αυθεντικό, ο στοχασμός, η ευαισθησία και η αγάπη διασώζονται στην ποίηση.
Αυτό είναιπου σώζει τη ζωή μου κάθε μέρα. Αυτό που δίνει κάποιο νόημα στα πάντα, ειδικά, στις χειρότερες στιγμές.
Πώς σας επισκέπτονται οι ιστορίες για τις οποίες γράφετε;
Ιστορίες, στιγμές, εικόνες, κινήσεις, ήχοι… Όλα έρχονται με πολύ διαφορετικούς τρόπους: Σε όνειρα με τα μάτια κλειστά, με τα μάτια ανοιχτά, ήχοι που σε σύρουν σε άλλα μέρη, πιθανότητες, πάντοτε αξιολογώ ασυνήθιστες πιθανότητες, υποθέσεις αδύνατες… Η αληθοφάνεια δεν με ενδιέφερε ποτέ ιδιαίτερα… Αυτό που με σαγηνεύει είναι η δύναμη της φαντασίας. Το να εξερευνώ τις κρυφές εντάσεις, τα μυστήρια, τις άβολες περιοχές, τις καταστάσεις κατά τις οποίες μπαίνουμε αληθινά σε δοκιμασία. Και η αμφιβολία. Η αμφιβολία καθορίζει βαθιά την ανθρώπινη ύπαρξη. Χωρίς αυτή, είμαστε τόσο λίγοι. Γιατί η αμφιβολία μας δίνει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε σε βάθος και διεξοδικά πάνω σε κάτι. Άλλωστε, στην κοινωνία στην οποία ζούμε, ανταμείβεται περισσότερο η λήψη γρήγορων αποφάσεων χωρίς ιδιαίτερη σκέψη, ακόμα κι αν αυτές είναι μη αποτελεσματικές. Όποιος δεν αμφιβάλλει, πετυχαίνει. Όποιος αμφιβάλλει, δεν τον καλοβλέπουν. Όποιος δεν αμφισβητεί τα πράγματα, καταλήγει να αποδέχεται όλες τις εφαρμογές του κινητού που σε κατασκοπεύουν κάθε δευτερόλεπτο και τις 24 ώρες της ημέρας. Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας που χειρίζονται ήδη ένα ικανό μέρος του κόσμου μάς υποχρεώνουν να μην σκεφτόμαστε ή μάλλον να δρούμε χωρίς να σκεφτόμαστε, χωρίς να αμφιβάλλουμε. Οι πολιτικοί θέλουν να μην σκέφτεσαι και πολύ την ώρα που δίνεις την ψήφο σου. Η διαφήμιση επιχειρεί πάντα να δελεάσει αυτή την πιο συναισθηματική πλευρά σου, τη μη σκεπτόμενη. Η φιλοσοφία έχει πάψει να είναι κάτι το σημαντικό στα προγράμματα σπουδών… H παγκόσμια σκέψη έχει κατεβάσει το επίπεδο της εάν το συγκρίνουμε με άλλες ιστορικές περιόδους. Έχουμε βάλει πολύ χαμηλά τον πήχη, γιατί χάνουμε καθημερινά ένα κομμάτι της ιστορίας, της κληρονομιάς των προγόνων μας κι αυτό μας αφήνει αδιάφορους. Μεταβαλλόμαστε σε όντα χωρίς ιστορική προοπτική και με μια προσωπική ταυτότητα πολύ περιορισμένη.
Τι είναι αυτό που κάνει την τέχνη σας να διαφέρει από αυτή των άλλων ποιητών;
Ειλικρινά, δεν το γνωρίζω. Προτιμώ να το κρίνουν οι αναγνώστες, δεν έχω ούτε την ικανότητα ούτε την επαρκή αντικειμενικότητα ακόμα και να το σκεφτώ. Κάνω αυτό που μπορώ. Και μόνο να αφοσιώνεσαι σε αυτό είναι μία τρέλα. Είναι ο χρόνος σου, είναι η ζωή σου, είναι το μέλλον σου, είναι ό,τι σπαταλάς, ό,τι εγκατέλειψες για να το κάνεις.
Πώς βιώνετε τις διαμάχες στον χώρο της ποίησης και της λογοτεχνίας;
Οι αντιπαραθέσεις είναι απαραίτητες. Οι διαμάχες, οι κριτικές μας κολλάνε στον τοίχο, μας υποχρεώνουν να κάνουμε αυτοκριτική ή να πάρουμε θέση, μας υποχρεώνουν σε στοχασμό. Είναι θεμελιώδες να κάνεις την αυτοκριτική σου. Κι ακόμα πιο σημαντικό, να έχουμε βαθιά συνειδητότητα ότι δεν είμαστε τίποτα, τίποτα μέσα στο σύμπαν. Αλλά είναι πολύ υγιές να συνδιαλέγεσαι και μάλιστα με πάθος. Tα πάθη κινούν τον κόσμο με ή χωρίς σημείο στήριξης.
Η ποίηση έχει διάρκεια και διαδρομή. Εσείς πώς έχετε σχεδιάσει τη δική σας ποιητική διαδρομή;
Ακούστε, αυτό συμβαίνει εάν βιοπορίζεσαι από αυτό και επιθυμείς να αφιερώσεις τον χρόνο σου και τη ζωή σου στην ποίηση. Άρχισα να δημοσιεύω στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’90. To πρώτο προσωπικό βιβλίο ποίησης που εκδόθηκε ήταν το C.I. Τα έργα μου αυτής της δεκαετίας, πειραματίζονται με τις δημιουργικές τεχνικέςτης μοντέρνας λογοτεχνίας, με αβανγκάρντ κινήματαόπως ο ντανταϊσμός, ο σουρεαλισμός, η οπτικοποιημένη ποίηση, η σκηνική ποίηση κ.λπ. Οι τίτλοι των έργων αυτών ήταν «Los circuitos planetarios», C. I., Adagio en azul, Anotaciones de un convidado, Poemas móviles, Las sombras arrojadas, Las arrugas del paisaje καιEl anillo pendular (σχεδιάσματαγια μια ποιητική του χώρου). Στην πρώτη δεκαετία του αιώνα που διανύουμε, από το 2001 ως το 2009, συνέχισα να δουλεύω σε μεγαλύτερο βάθος την αντικειμενικότητα και έφτασα να γράψω πέντε βιβλία με ένα είδος ποίησης που, κάποιες φορές, συνομιλούσε με έννοιες της δυναμικής της φυσικής, της γεωμετρίας, αλλά χωρίς να αφήνω στην άκρη τη μεταφυσική όπου ο χώρος και η κίνηση πρωταγωνιστούσαν στη θεωρία και την πράξη. Οι τίτλοι που κυκλοφόρησαν εκείνα τα χρόνια ήταν Memorias de un objeto, το βιβλίο-αντικείμενο Puntos de fuga, Los pájaros invisibles, Nausinoos και Oblivion. Επέλεξα αυτή την οδό δημιουργίας, γιατί σκεφτόμουν ότι ήδη είχαν ειπωθεί όλα ως προς τις μεγάλες λέξεις, αγάπη, θάνατος, ζωή… Από το Oblivion αντιλήφθηκαότι επαναλαμβανόμουν και προτίμησα να σταματήσω το γράψιμο για λίγο καιρό. Η κρίση οικονομική (και κοινωνική) με χτύπησε με τέτοιο μένος που ένιωσα την ανάγκη να καταπιαστώ ξανά με ένα λεξιλόγιο, ίσως με μια πιο ανθρώπινη σκιά, κάτι πιο πολιτικό. Έπρεπε να ανακατασκευάσω λέξεις όπως ελευθερία, δημοκρατία, αμφιβολία ή επιθυμία, συνείδηση, κρίση, ισότητα ή αγάπη. Από όλο αυτό κυκλοφόρησαν οι ακόλουθες ποιητικές συλλογές: Bestiario, Retórica, El jardín barroco, Los cuerpos remotos, Concierto europeo, Teatro de marionetas, Genealogías, Europa y sus cenizas, Música concreta, Razón y canibalismo, Superficie de contacto, Los pactos και Sobre la naturaleza de la fragilidad. Στην Ελλάδα δημοσιεύθηκαν, αρχικά από τις εκδόσεις Βακχικόν τα Ναυσίνοος και Άμλετ post scriptum, Ρητορική και Επιφάνεια επαφής (όλα σε μετάφραση Άτης Σολέρτη) και έπειτα από τις εκδόσεις Bibliothèque, Λογική και κανιβαλισμός (σε μετάφραση Βασίλη Λαλιώτη), Η εποχή του ψύχους. Συζητήσεις με την Αντιγόνη (σε μετάφραση Κωνσταντίνου Παλαιολόγου) και Τα απόμακρα σώματα (σε μετάφραση Ιφιγένειας Ντούμη). Επίσης, κυκλοφόρησαν πρόσφατα κάποια ποιήματασε περιοδικά όπως το Poiein.gr ή το Εξιτήριον, που διευθύνουν οιΣπύρος Αραβανής και Σωτήρης Παστάκας, αντίστοιχα.
Πού πιστεύετε ότι θα βρίσκατε στο μέλλον το πορτρέτο που εσείς ο ίδιος φιλοτεχνείτε μέσα από τα ποιήματά σας;
Ειλικρινά δεν ξέρω αυτό που μου επιφυλάσσει το μέλλον. Εξακολουθώ όμως να σκέφτομαι πως προτιμώ να συνθέσουν αυτό το πορτρέτο οι αναγνώστες εάν το επιθυμούν. Εγώ είμαι μέσα στην πάλη, μου είναι δύσκολο να δω πέρα από αυτό που συμβαίνει στο ποιητικό πεδίο της μάχης στο οποίο βρίσκομαι.
Πώς ορίζετε το ποίημα που είναι διαχρονικό;
Ως κενό διάστημα.
Μετάφραση: Μαρία Καραλή – Αλίκη Μανωλά