Πολύνα Γ. Μπανά, Μικρές Ρωγμές, διηγήματα. ΝΙΚΑΣ. Εκδόσεις Ελληνική Παιδεία, Αθήνα 2022, σελίδες 92.
«Πώς μία επαρχιακή πόλη, τόσο δα μικρή, σαν τη δική τους μπορούσε και τα χωρούσε όλ’αυτά…» Έτσι κλείνει η συλλογή διηγημάτων της Πολύνας Μπανά, Δραμινής με έντονη δραστηριότητα στη Στέγη Φίλων Γραμμάτων και Τεχνών στη γενέτειρα πόλη, όπως και στο φεστιβάλ μικρών ταινιών ως υπεύθυνης για τη διοργάνωση των λογοτεχνικών συναντήσεων. Πολυδιάστατη προσωπικότητα. Γράφει ποίηση και δημοσίευσε τη συλλογή διηγημάτων «Μικρές Ρωγμές».
Η περσόνα του λαχειοπώλη που συνοψίζει όσα προηγήθηκαν, είναι εξαιρετικά επιτυχής, μιας και δημιουργεί έναν αναδιηγητή που της εκμυστηρεύτηκε όσα είδε και άκουσε πίσω από τις πόρτες και τα παράθυρα μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Είναι ένα είδος ανθρώπου, που αντιμετωπίζεται ως υποδοχέας μιας υποδόριας καταπίεσης των συμπολιτών του. Η αντιμετώπισή του ως ενός γελωτοποιού της πόλης, ο οποίος κινείται έξω από τα όρια της κοινωνικής κανονικότητας , διευκολύνει την παρατήρηση.
Η συγγραφέας αναλαμβάνει να δώσει μυθοπλαστική μορφή στις ιστορίες, οι οποίες συχνά είναι κοινό μυστικό στις μικρές πόλεις. Είναι αυτές που αποκαλύπτουν τον κονφορμισμό της τοπικής ηθικής. Τα διηγήματα της Μπανά εκτυλίσσονται στα όρια μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Όλα όσα ανιστορούνται αναδεικνύουν τις πληγές των κλειστών κοινωνιών, σε οποιοδήποτε σημείο της Ελλάδας. Η συγγραφέας οργανώνει το αφηγηματικό της σύμπαν με αναφορά στον κυνισμό και τις συμβατικές σχέσεις, ένα κλίμα που διαμορφώνει ομιχλώδη και πνιγηρή ατμόσφαιρα για τον ρόλο της γυναίκας, τις ενδοοικογενειακές σχέσεις, για τα αισθητικά πρότυπα και τις ψυχαγωγικές επιλογές.
Οι γυναίκες στα διηγήματα της Μπανά είναι θύματα μιας συντηρητικής αντίληψης, που ορίζει αυστηρά όρια στα μέλη της, στο πλαίσιο των οικογενειών, ή στον τρόπο συμπεριφοράς στον δημόσιο χώρο. Για παράδειγμα στο διήγημα «Delete στην αναπαραγωγική λειτουργία του γάμου»η ηρωίδα που επιλέγει συνειδητά να μην τεκνοποιήσει, αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει μια κοινωνικά αποδεκτή αιτιολογία (δικό της γονιμοποιητικό πρόβλημα).
Η συγγραφέας εξεικονίζει την καθημερινότητα της ζωής των γυναικών, που υπονομεύει την τρυφερότητα, τον διάλογο. Αυτό συνήθως οφείλεται στα έμφυλα πρότυπα, τα οποία υφίστανται μικρές ρωγμές στο πλαίσιο των υφιστάμενων κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών, στις οποίες συγκαταλέγονται και οι διαφοροποιήσεις στους έμφυλους ρόλους.
Η γυναίκα στα διηγήματα της Μπανά είναι εγκλωβισμένη στη σιωπή που της επιβάλλει ο έμφυλος παραδοσιακός της ρόλος. Η συνθήκη αυτή διαμορφώνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό που εκδηλώνεται είτε με το ανελέητο κυνήγι καταναλωτικών αγαθών (Η καλύτερη φίλη των καταναλωτών) είτε με την αποξένωση, η οποία, ενίοτε , αποκαθίσταται μετά τον θάνατο σε μια εκ βαθέων και συνεχή εξομολόγηση όσων δεν κατάφεραν να ειπωθούν στον έγγαμο βίο (Παιχνίδια του μυαλού). Θεωρώ ιδιαίτερα ευφυές το αφηγηματικό τέχνασμα της συγγραφέα να αποκαταστήσει διάλογο με τον νεκρό σύζυγό της μπροστά στον τάφο του. «Η φυσική παρουσία δεν είναι πάντα απαραίτητη», ψιθυρίζει. Τελικά, αυτό είναι και το μέγα πρόβλημα της ενδοοικογενειακής ζωής, η απουσία δηλαδή ενός ουσιαστικού και ισότιμου διαλόγου
Ο κυρίαρχος λόγος του πατέρα-συζύγου και το στερεότυπο ενός πετυχημένου κοινωνικά γάμου, πέρα από όλα τα άλλα, οδηγεί τα μέλη της σε συμβατική συμπεριφορά. Και όταν βιώνονται οι μικρές κοινωνικές ρωγμές, τότε οι ανθρώπινες σχέσεις γίνονται υπαρξιακές αγωνίες και εξωθούν σε συμπεριφορές που αναπαράγουν τα έμφυλα στερεότυπα (έμφαση στη σιλουέτα ως μέσο φυγής από τα ασφυκτικά πλαίσια).
Αυτό που είναι αξιοσημείωτο στα διηγήματα της Μπανά είναι ότι η οπτική της δεν είναι αποκλειστικά γυναικεία. Θεωρεί και τους άντρες ήρωές της θύματα του ίδιου κονφορμισμού και των στερεοτύπων του επιτυχημένου αστού ή μικροαστού (πολύφερνος γαμπρός, το κόκκινο μανό, Ποπάρα, Πρώτος μαιευτήρας της πόλης).
Η συγγραφέας δεν ηθικολογεί , ούτε στοχοποιεί. Αντίθετα, τα διηγήματά της έχουν ως υπόστρωμα την τρυφερότητας για τους ήρωες και ηρωίδες της, που επιχειρούν να δραπετεύσουν από μια αποπνικτική ατμόσφαιρα, με τους εκμαθημένους παλαιόθεν τρόπους. Η συστολή στην έκφραση της σεξουλικότητας συνδυάζεται με την αναζήτηση πηγών ηδονής εκτός οικογένειας.
Εν ολίγοις τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες στα διηγήματα βιώνουν το ίδιο κενό, το οποίο επιχειρείται να καλυφθεί με διάφορους αδιέξοδους τρόπους. Αν η γυναίκα της μεσαίας αστικής τάξης επιλέγει τον καταναλωτισμό, ο άντρας κινείται στην ίδια κατεύθυνση προσπαθώντας να γεμίσει το κενό του στα μπουζουκομάγαζα.
Ακτινογραφεί η Μπανά τη μικρή επαρχιακή πόλη. Ατμόσφαιρα γκρίζα, ζωή υποκριτική, συμβατικές σχέσεις. Και όλα αυτά σε μια εποχή που η εξωτερική πραγματικότητα επιταχύνει την ανισορροπία.