Πρόκειται για μια σειρά σύντομων άρθρων που αφορούν την performance poetry / επιτελεστική ποίηση, ένα δια-πολύ-καλλιτεχνικό είδος ποίησης (inter-disciplinary poetry art), που προσβλέπει σε μια πολυεπίπεδη και πολυαισθητηριακή ποιητική εμπειρία. Ευχαριστώ θερμά τον ποιητή Αντώνη Σκιαθά και τον ποιητή / καθηγητή Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο για την ευκαιρία που μου δίνουν να συστήσω στο αναγνωστικό κοινό του Culturebook το σχετικά καινούργιο αυτό ποιητικό είδος. Να σημειώσουμε ότι, ήδη από το καλοκαίρι 2020, η performance ποίηση έχει ενταχθεί, ως αντικείμενο σπουδών, στο Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Η περιοδικότητα των δημοσιεύσεων είναι ανά δεκαπέντε ημέρες, με μια συνέχεια ως προς τα ζητήματα που θα διεξέρχονται κάθε φορά. Το κάθε κείμενο συνοδεύεται από ένα video με αναφορά στην εγχώρια ή τη διεθνή ποιητική «σκηνή».
Κάτι πολύ παλιό ως κάτι πολύ νέο. Γενεαλογία της επιτελεστικής ποίησης
Ο ποιητικός λόγος, πολύ πριν την ανάδυση του δράματος, αλλά και του εγγράμματου κόσμου, είχε ζωντανό, παραστασιακό χαρακτήρα, υπήρξε τελεστικός, ραψωδικός, απαγγελλόμενος ή τραγουδιστός, δημόσιος και ποτέ ιδιωτικός. Φαινόμενα επιτελεστικής ποίησης εντοπίζονται στις θεμελιακές τελετουργικές πράξεις σε όλες τις κοινωνίες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, διατοπικά και διαχρονικά, μέσα στους αιώνες. Συναντάμε πληθώρα παραδειγμάτων, από τους ποιητές-φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας –με εμβληματικό τον Εμπεδοκλή–, τους Ορφικούς ποιητές και τους ραψωδούς του Ομήρου, μέχρι τους βυζαντινούς αγείροντες, περιφερόμενους τραγουδοποιούς της βυζαντινής περιόδου, από τους «ονειροταξιδευτές» Αβορίγινες της Αυστραλίας και τα μεσαιωνικά ευρωπαϊκά έπη μέχρι τα αραβικά και γερμανικά παραμύθια, από την αφρικανική παράδοση της ρυθμικής ποιητικής ομιλίας (rapping) μέχρι τις βουδιστικές διδασκαλίες στην Ινδία, από τις «αναγνώσεις του σεντ» κατά τη βικτωριανή εποχή μέχρι τους μύθους και τις ιστορίες της ινδιάνικης φυλής Haida, που ζει εδώ και χιλιάδες χρόνια σε ένα νησιωτικό σύμπλεγμα στα ανοιχτά της βορειοδυτικής ακτής του Καναδά.
Με το πέρασμα στην έγγραφη ποίηση, η δημόσια λειτουργία του ποιητικού λόγου σταδιακά υποβαθμίστηκε, για να επανέλθει με την εμφάνιση των πρωτοποριακών καλλιτεχνικών κινημάτων στην Ευρώπη, στις αρχές του 20ου αιώνα, ως αντίδραση απέναντι στην περιχαρακωμένη αστική λογική και ηθική που είχε εν τω μεταξύ εκβάλει σε έναν παρανοϊκό παγκόσμιο πόλεμο. Επρόκειτο ουσιαστικά για μια πρώτη απόπειρα επιστροφής στην τελετουργική ρίζα της ποίησης.
Η σύγχρονη επιτελεστική ποίηση, λοιπόν, βρίσκει τις πηγές της στις ευρωπαϊκές Πρωτοπορίες (Φουτουρισμός, Νταντά, Σουρεαλισμός) και στις συνέχειές τους, στα καλλιτεχνικά κινήματα της δεκαετίας του ’60 στην Αμερική (Conceptual Art, Bauhaus, CoΒrΑ, Fluxus).
Πολύ σύντομα, θα σταθούμε στις θεμελιακές αλλαγές που συμβαίνουν εκείνο τον καιρό στον κόσμο της τέχνης. Ο Marcel Duchamp, μια ιδιαίτερη καλλιτεχνική μορφή του Νταντά και της Εννοιολογικής Τέχνης (Conceptual Art), επινοεί τα «ready-mades» (1915-1023) τοποθετώντας το καθημερινό αντικείμενο στην καρδιά της τέχνης και ανοίγοντας το δρόμο για την αναγωγή σε έργο τέχνης του ίδιου του ανθρώπινου σώματος. Ακολούθως, οι καλλιτέχνες του Bauhaus (1918-1933), και ιδιαίτερα ο Oscar Schlemmer, εισάγουν στην τέχνη τον όρο «επιτέλεση» (performance), δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στο σώμα, ενώ βλέπουν για πρώτη φορά τον επιτελεστή (performer) ως «δημιουργό της πράξης (act) ή δράσης (action)» εντός μιας «καθολικής δράσης» (overall action process). Λίγο αργότερα, το κίνημα των CοBrA (1948-1951) υποστήριξε με χιούμορ την υπέρβαση των διχοτομήσεων (ύπαρξη-κόσμος, υποκείμενο-αντικείμενο, αφηρημένο-παραστατικό κ.λπ.), για να φτάσουμε στη δεκαετία του ’60, όταν οι καλλιτέχνες του Fluxus διακήρυξαν τη θεμελιώδη ενότητα της τέχνης με τη ζωή και την άρση των ορίων μεταξύ των τεχνών, κάτι που επέτρεψε τη σύμμειξη ετερόκλιτων καλλιτεχνικών πρακτικών.
Από τις αρχές, επομένως, του 20ου αιώνα, θα προκύψει σταδιακά μια ποίηση «χειροπιαστή» (συγκεκριμένη ποίηση/concrete poetry, οπτική ποίηση/visual poetry, ηχητική ποίηση/sound poetry), που η επόμενη γενιά θα αναπτύξει περαιτέρω μέσα από την «συνάρθρωση φωνών και σωμάτων» (δρώμενα/happenings, στοιχειακή ποίηση/poesie elementaire, ποίηση δράσης/action poetry κ.λπ.), για να οδηγήσει, όπως υποστηρίζει ο Julien Blaine, στην «ουσιαστική ποίηση» (poésie essentielle) των αρχών του 21ου αιώνα, δηλαδή, την επιτελεστική (performance) ποίηση.
Έχει ενδιαφέρον, πάντως, το γεγονός ότι η τέχνη της επιτέλεσης (performance art) αναδύθηκε ως «αύταρκες και διακριτό καλλιτεχνικό είδος» μόλις το 1970, για να συνδεθεί με την ποίηση από τη δεκαετία του ’80 και μετά, όταν συνέβη μια συνειδητή «επιστροφή» στη γλώσσα, εντός των πλαισίων της επιτέλεσης, ως ζωντανή ομιλιακή δράση. Είναι τότε που η φωνή, μαζί με το σώμα, γίνεται το κατεξοχήν όχημα της σύγχρονης καλλιτεχνικής επιτέλεσης. Η ποίηση ωστόσο προϋπήρχε ως παραστασιακό γεγονός, αν και δεν αναφερόταν ως «επιτέλεση» (performance), καθώς η ίδια η πρακτική της επιτέλεσης, μέχρι εκείνη τη στιγμή, αφορούσε περισσότερο εξωγλωσσικές παρά «ρηματικές δραστηριότητες».
Πρώτοι διδάξαντες
Ποιες ήταν, λοιπόν, εκείνες οι ποιητικές φωνές που, από τις αρχές του 20ου αιώνα, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία προς την ανάδυση και αναγνώριση της σύγχρονης επιτελεστικής ποίησης ως ξεχωριστό ποιητικό είδος; Αναφέρουμε επιγραμματικά –και μόνο ενδεικτικά– μερικά ονόματα.
- Ο Tristan Tzara και οι Ντανταϊστές συνέδεσαν την τέχνη με τη ροϊκή φύση των πραγμάτων, την τυχαιότητα, το παιχνίδι και την πολλαπλότητα της ζωής, ταράζοντας το κοινό με τις πρωτόφαντες ποιητικές παραστάσεις τους.
- Ο Filippo Tommaso Marinetti εισήγαγε φουτουριστικές ποιητικές πρακτικές, όπως η «ταυτοχρονικότητα», ο «θορυβισμός», ο «τακτιλισμός», η αισθητική του σοκ και η χρήση «ελεύθερων λέξεων» αποκλειστικά για τον ήχο τους και καθόλου για το νόημά τους.
- Ο Louis Zukofsky με το αίτημά του να δοθεί μια νέα έμφαση στην ποίηση ως ήχος και στο ποίημα ως αντικείμενο (object).
- Η εκκεντρική ποιήτρια Dame Edith-Sitwell, γνωστή τόσο για τον τρόπο που παρουσίαζε τον εαυτό της στους μποέμικους κύκλους του Παρισιού και του Λονδίνου, ως ένα «βωμό εν κινήσει», όσο και για τις υβριδικές μουσικο-ποιητικές της παραστάσεις.
- Οι Ρώσοι καλλιτέχνες Mayakovsky, Burliuk και Kruchenykh με το κυβοφουτουριστικό μανιφέστο τους «Χαστούκι στο γούστο του κοινού» αμφισβήτησαν θεμελιακά την αισθητική της κατεστημένης τέχνης και την αρχή του ορθού λόγου, δίνοντας σημασία στη δύναμη του ποιητικού λόγου να «πετυχαίνει οποιοδήποτε στόχο», να δρα «προπαγανδιστικά» και να «δείχνει την καθημερινή ζωή, όχι όπως είναι αλλά όπως απαραίτητα θα γίνει ή πρέπει να γίνει».
- Οι σουρεαλιστές ποιητές με την αυτόματη γραφή, μια γραφή καθοδηγούμενη από λειτουργίες του σώματος, όπως ο συνειρμός, το όνειρο, η φαντασίωση, η αναπνοή.
- Από τους κόλπους του σουρεαλισμού, ο Antoine Artaud οραματίστηκε μια μορφή ποίησης «εν χώρω», όπως αυτή εκδιπλώνεται μέσα από τη σωματική χειρονομία σε συνδυασμό με τον εκφερόμενο λόγο, ένα ολοκληρωμένο θέαμα, ένα παραστασιακό γεγονός που δεν αφήνει το κοινό «αλώβητο»[1]. Ο Artaud ενέπνευσε και άσκησε βαθιά επιρροή στους μεταπολεμικούς αμερικανούς ποιητές της δεκαετίας ’50 και ’60, όπως ο Allen Ginsberg της Beat Generation και ο Michael McClure της Σχολής του Σαν Φραντσίσκο.
- Το κίνημα των Καταστασιακών στη Γαλλία του 1950 συνέδεσε την ποίηση με την επανάσταση και τη μεταστροφή της κοινωνικής και πολιτικής συνθήκης, συνταιριάζοντας την προπαγάνδα με την καλλιτεχνική δημιουργία.
- Ο T.S.Eliot πειραματίστηκε με μια γλώσσα ποιητική που δεν απείχε από τη σύγχρονη ομιλούμενη γλώσσα.
- Ο «ραψωδικός» Allen Ginsberg υπήρξε ποιητής της διαμαρτυρίας, δίνοντας πλήθος ζωντανών ποιητικών παραστάσεων. Ενέπνευσε καλλιτέχνες, όπως ο Bob Dylan και οι rappers, ενώ έγινε ο κύριος εκφραστής του παγκόσμιου κινήματος των νέων του ’60.
- Ο Cid Corman και οι Black Mountain Poets με τους πειραματισμούς τους, μανιφέστο των οποίων αποτέλεσε το «Projective Verse» του Charles Olson (1950).
- Ο Robert Frost προέτρεπε τους μαθητές του να «χρησιμοποιούν την ανθρώπινη φωνή στην τέχνη τους».
- Ο Dylan Thomas με τις μεθυστικές ποιητικές του επιτελέσεις, ο οποίος εστίαζε εμμονικά στη ρυθμική και ηχητική όψη του ποιητικού λόγου, καθώς και στον τρόπο που η εκφορά επιδρούσε στο νοηματικό περιεχόμενο.
- Ο Pierre Garnier, το 1962, εμπνεόμενος από τα καλλιγραφήματα του Guillaume Apollinaire, αντιμετώπισε τη λέξη είτε ως «αφηρημένη ζωγραφιά» είτε ως «φωνητικό μέγεθος» αναγνωρίζοντας μια «τοπογραφία» της λέξης τέτοια που διαρρήγνυε την παραδοσιακή προτασιακή δομή. Με το μανιφέστο του θεμελίωσε την οπτική (visual) και ηχητική (sound) ποίηση, ενώ έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη χωρική ποίηση (Poésie Spécial).
- Ο Frank Ο’Hara δημιούργησε ποιήματα δράσης (action poems) αντίστοιχα της χειρονομιακής ζωγραφικής (action painting) του Paul Jackson Pollock.
- Ο Bernard Heidsieck υπήρξε, το 1955, από τους ιδρυτές της ηχητικής ποίησης (sound poetry) και το 1962 της ποίησης δράσης (action poetry), μιας ποίησης ζωντανής, άγριας, απρόβλεπτης, συγκινησιακής.
- Οι ποιητές της Λίβερπουλ (The Liverpool Poets) έφεραν την ποίηση κοντά στο νεανικό κοινό μέσα από ζωντανές δράσεις, παραστάσεις και εκπομπές στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, δημιουργώντας ένα σπουδαίο κίνημα pop ποίησης.
- Η Laurie Anderson συνέδεσε την ομιλούμενη ποίηση (speak poetry) με την τέχνη της επιτέλεσης (performance art), συμπεριλαμβάνοντας μουσική και προβολή video στις ποιητικές της παραστάσεις.
- Η Hedwig Gorski, μια neo-beat ποίητρια, ενδιαφέρθηκε για τις διακυμάνσεις και τα εφέ της φωνής, καθώς και τη σχέση της λέξης με τη μουσική. Στην προσπάθειά της να διαφοροποιήσει την ποιητική της επιτέλεση από την τέχνη της performance, που μέχρι τότε φαινόταν να αφορά περισσότερο το σώμα παρά το κείμενο, το όνομά της συνδέθηκε με την ονοματοθεσία της «performance poetry».
- Ο John Giorno, Αμερικανός ποιητής-performer, ακτιβιστής και performance artist, κατάφερε να μεταφέρει την ποίηση από τη «σελίδα» μπροστά στο ζωντανό κοινό, αναδεικνύοντας την πολιτική της δύναμη.
- Ο Γάλλος Julien Blaine, ποιητής-επιτελεστής, διοργανωτής Φεστιβάλ ποίησης, ερευνητής και εκδότης. Ο John Giorno τον είχε αποκαλέσει ως «έναν από τους θεούς της ποίησης»[2]. Ιδρυτής του διεθνούς φήμης, ιστορικού περιοδικού Doc(k)s (1976-2007), στο πλαίσιο του οποίου διερευνήθηκε και μελετήθηκε η παράλληλη εξέλιξη των ποιητικών μεθόδων σε διαφορετικούς, από την Ευρώπη, πολιτισμούς (π.χ. Κίνα), δημιουργώντας μια επικοινωνιακή γέφυρα ώστε οι πρωτοποριακές ποιητικές πρακτικές να διαχυθούν σε παγκόσμιο επίπεδο.
- Ο Ισπανός Bartolomé Ferrando, ποιητής-επιτελεστής που, από τη θέση του καθηγητή Επιτέλεσης (Performance) και Διάμεσων (Intermedia) στο Universitat Politècnica de València, διερευνά μέχρι σήμερα νέους ποιητικούς «ελιγμούς», συνδυάζοντας την ποίηση με τη μουσική, τα εικαστικά (plastic arts) και τη ζωντανή δράση (live action).
Οπωσδήποτε η παράθεση ονομάτων δεν τελειώνει εδώ, καθώς υπήρξαν και πολλοί άλλοι, ενώ ολοένα αναδύονται άξιοι ποιητές, που δοκιμάζουν και δοκιμάζονται στο πεδίο της επιτελεστικής ποιητικής πρακτικής και της ζωντανής παράστασης. Τι γίνεται όμως με την ελληνική περίπτωση;
[1] Από το όραμα του Artaud θα αντλήσει ο Jerzy Grotowski τις ιδέες του για το αντι-ρεαλιστικό «Φτωχό θέατρο», μπολιάζοντας το θέατρο με ιδέες και τεχνικές που αντλούν από την τέχνη της επιτέλεσης (μετα-θέατρο).
[2] «Julien Blaine is one of the gods of poetry, who helped create the Golden Age of Poetry, as a poet and performer, organizer, promoter and producer, inventor and creator» (Giorno, 2007).
Στο επόμενο: Από τον Θάνο Μούρραη Βελλούδιο και τον Νικόλα Κάλα στους σύγχρονους Έλληνες επιτελεστές ποιητές
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αγραφιώτης Δ. (2010), «Για την επιτέλεση. Όροι και πρακτικές», Performance Festival – Bienalle: 2, 24-30 May 2009, Θεσσαλονίκη: Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Αριστοτέλης (1995), Άπαντα, Τομ. 34, Περί ποιητικής, εισαγωγή/μτφρ. Δρ. Η. Π. Νικολούδης, Αθήνα: Κάκτος.
Αρτώ Α. (1992), Το θέατρο και το είδωλό του, μτφρ. Μάτεσις Παύλος, Αθήνα-Γιάννινα: Δωδώνη.
Apple J. (1990), «Art at the Barricades», στο Artweek Vol.21.
Blaine J. (2017), Partitions, Paris/France: Manuella editions.
Burger P. (2010), Θεωρία της Πρωτοπορίας, μτφρ. Σαγκριώτης Γιώργος, Αθήνα: Νεφέλη.
Carlson M. (2014), Performance – Μια κριτική εισαγωγή, μτφρ/εισαγωγή/επιμ. Ράπτου Ελευθερία, Αθήνα: Παπαζήση.
Debord G. (2015), Ποίηση και Επανάσταση, μτφρ. Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Αθήνα: Κριτική.
Ginsberg A. (1977), Journals Early Fifties Early Sixties, επιμ. Gordon Ball. Inc, New York: Grove Press.
Heidsieck B. (2001), Notes convergentes, Romainville: Al Dante.
Herington J. (1985), Poetry into Drama: Early Tragedy and the Greek Poetic Tradition (Sather Classical Lectures), Berkeley & Los Angeles: University of California Press.
Μαγιακόφσκι Βλαντιμίρ (1982), ”Γράμμα για τον φουτουρισμό”, Ποίηση και επανάσταση, Αθήνα: Θεμέλιο (σσ: 50-51).
Μπρετόν Α. (2005), Αρκάνα 17, μτφρ. Κουμανούδης Ν. Σ., επιμ. Καλοκύρης Δ., 2η έκδοση, Αθήνα: Ύψιλον (α΄ έκδοση: 1984).
Μπρετόν Α. (1983), Τι είναι σουρρεαλισμός, μτφρ. Ηλιόπουλος Σ., επιμ. Μαραγκόπουλος Α., Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος.
Sfetcu N. (2014), Poetry Kaleidoscope, Romania: Multimedia Publisher House.
Van Durme D. (June 2008), «Edith Sitwell’s Carnivalesque Song: The Hybrid Music of “Façade”», Mosaic: An Interdisciplinary Critical Journal, Vol. 41, No. 2, Canada: University of Manitoba (pp. 93-110).
Χαραλαμπίδης Αλ. (1993), Η Τέχνη του 20ου αιώνα, Τόμος ΙΙ, Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Χυλζενμπεκ Ρ. (1998), Εμπρός Νταντά, Ιστορία του Ντανταϊσμού, (τίτλος πρωτότυπου En avant Dada. Eine Geschichte des Dadaismus), μτφρ. Βασίλης Παπακριβόπουλος, Αθήνα: Ελεύθερος Τύπος.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ
Artpool1994 (4/4/2011), «Heidsieck Bernard, Poem Partition V». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=lqWbYVRUSG4
Bartolomé Ferrando (8/7/2016), «Superposiciones’ de Bartolome Ferrando. Performance poeticas 4». Ανακτήθηκε 2/1/2020, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=wZHSdmS8lJs
Carmelo7mbrino (26/1/2015), «John Giorno, Nine Poems in Basilicata». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=S-FFf4Eu940
C borg (13/12/2010), «Life is a Killer, John Giorno». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=JDlBezrMPLg
Celestialrailroad (5/4/2012), «Poeme-Partition H1 + H2, or Le Queatrieme Plan (1963)». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?time_continue=32&v=46Ykl3RbLGU&feature=emb_logo
«Doc(k)s» (26/12/1999). Ανακτήθηκε 26/2//2020, από την ιστοσελίδα https://www.entrevues.org/revues/docks/
Ζαρζώνη Ελένη (16/4/2014), «Marcel Duchamp: Τα προκλητικά “ready makes” ενός δαιμόνιου καλλιτέχνη στο πιο ανατρεπτικό κίνημα αντιτέχνης!», Art–mag. Ανακτήθηκε στις 27/2/2021 από την ιστοσελίδα: http://www.artmag.gr/articles/artspot-members-articles/item/5649-marcel-duchamp-“ready-mades“
Garnham R. (Ιανουάριος 2017), «A Brief History of Contemporary Performance Poetry». Διάλεξη του Robert Garnham στο Torquay Museum Lecture Society. Ανακτήθηκε 17/11/2019, από την ιστοσελίδα https://robertdgarnham.wordpress.com/2017/01/18/a-brief-history-of-comtemporary-performance-poetry/
Garnier Pierre (Μάρτης-Απρίλης 1981). «Από το Μανιφέστο για μια ποίηση νέα, οπτική και ηχητική» (Manifesto For A New Poetry Visual And Sonic), Η λέξη, τεύχ. 3. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα http://propagandacollective.squat.gr/word-up/σκέψεις-σε-λευκό-χαρτί/απο-το-“μανιφέστο-για-μια-ποίηση-νέα-ο/
Giorno J. (2007), «Julien Blaine. Golden age of poetry», documentsdartistes. Ανακτήθηκε 8/1/2020, από την ιστοσελίδα http://www.documentsdartistes.org/cgi-bin/site/affiche_art_web.cgi?&ACT=2&ID=255
Καρρά Ε., «Ο ντανταϊσμός, ο υπερρεαλισμός και η αισθητική του σοκ». Απόσπασμα από τη διάλεξη της Ελένης Καρρά «Οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες σε εποχές κατάρρευσης», που δόθηκε στο twixtlab στις 26/2/2016. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.oanagnostis.gr/o-ntantaismos-o-iperrealismos-ke-i-esthitiki-tou-sok/
Κωνσταντίνου Π. (5/4/2018), «Άλλεν Γκίνσμπεργκ: Το “Ουρλιαχτό” της γενιάς Μπιτ». Ανακτήθηκε στις 18/11/2019 από την ιστοσελίδα https://tvxs.gr/news/prosopa/allen-gkinsmpergk-oyrliaxto-tis-genias-ton-mpit
Kumaki Atsuhsi (2018), (Université Shobi/Japon) «Espace de la page, espace de la performance : La poésie action of Bernard Heidsieck».Ανακτήθηκε 18/11/2019, από ιστοσελίδα https://savoirsenprisme.com/numeros/08-2018-textualites-et-spatialites/espace-de-la-page-espace-de-la-performance-la-poesie-action-de-bernard-heidsieck/
Λιναρδάκη Χ. (13/2/2015), «Φάκελος Φουτουρισμός, “Χαστούκι στο γούστο του κοινού”, το μανιφέστο των Ρώσων φουτουριστών (1912)», μτφρ. Παγουλάτος Α., στίγμαΛόγου. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα http://stigmalogou.blogspot.com/2015/02/blog-post_13.html
Mackean I. (2005), «The Liverpool Poets», The Essentials of Literature in English Post-1914. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα http://www.literature-study-online.com/essays/liverpool-poets.html
Mann J. (9/5/2017) «How Duchamp’s Urinal Changed Art Forever».Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-duchamps-urinal-changed-art-forever
Pawlik J. (2010), «Artaud in performance: dissident surrealism and the postwar American avant-garde», Papers of surrealism (8), pp 1-15, University of Sussex. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από τις ιστοσελίδες http://sro.sussex.ac.uk/id/eprint/56081/1/Pawlik_final_version.pdf & http://sro.sussex.ac.uk/id/eprint/56081/
PerfectoMedia (7/9/2010), «Teenager in Nova Scotia by Hedwig Gorski, performance poetry on the Vermilion River, Lousiana». Ανακτήθηκε 16/3/2020, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=oYhTEMnSroI
Performancelogia Performance Art Archive (4/6/2012), «Bartolomé Ferrando: “Performances Poeticas”». Ανακτήθηκε 16/3/2020, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=fDmao2jC0Gk&t=237s
Παύλου Μ., «Επιτέλεση στα είδη εκτός δράματος», Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου.Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.academia.edu/9545302/Επιτέλεση_στα_Είδη_Εκτός_Δράματος
Poesie is not dead (12/9/2017), «Thanks 4 nothing: John Giorno». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=-tO_r7U_MLo
Shock Trooper, 11/5/2015), «Futurismo – Filippo Tomaso Marinetti». Ανακτήθηκε 27/2/2020, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=Z2PnhCnXat4
SmilingPessimist (25/6/2009), «Sitwell and Walton – Façade with Edith Sitwell and Peter Pears». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα https://www.youtube.com/watch?v=j5AlUOJs2dI
Solt M. E. (1968), “From Concrete Poetry: A World View”, Indiana University Press. Ανακτήθηκε 25/2/2020, από την ιστοσελίδα http://www.ubu.com/papers/solt/france.html
«Tristan Tzara, “Dada Manifesto 1918″». Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα http://writing.upenn.edu/library/Tzara_Dada-Manifesto_1918.pdf
Φράγκος Ν. Α. (21/6/2016), «Τα βορειοδυτικά περάσματα του Guy Debord. Ο Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης μιλά για τα βιβλία του πάνω στον Debord και τους καταστασιακούς», Το Περιοδικό για τη διατάραξη της κοινής ησυχίας. Ανακτήθηκε 18/11/2019, από την ιστοσελίδα http://www.toperiodiko.gr/τα-βορειοδυτικά-περάσματα-του-guy-debord/#.XPzh1HpR3IV
John Giorno – Nine Poems in Basilicata
* Η Γεωργία Βεληβασάκη γράφει ποίηση, στίχους, έμμετρα παραμύθια, θεατρικά έργα και διηγήματα. Ασχολείται με το τραγούδι, το μουσικό θέατρο και την τέχνη της performance, ως ερμηνεύτρια και δημιουργός, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σπούδασε μουσική και θέατρο (Θέατρο των Αλλαγών, Α4Μ Κέντρο Παραστατικών Τεχνών κ.ά.) Είναι αριστούχος του τμήματος Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο), όπως και του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Δημιουργική Γραφή» (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας), ενώ ολοκλήρωσε τα Προγράμματα Επαγγελματικής Επιμόρφωσης & Κατάρτισης «Performance/Θεωρητικές Προσεγγίσεις, Πρακτικές Εφαρμογές» και «Εκπαίδευση Εκπαιδευτών Ενηλίκων» του ΕΚΠΑ. Συνεργάζεται, ως διδάσκουσα, με το Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Δημιουργική Γραφή» (Π.Δ.Μ.).
Στο εργοβιογραφικό της περιλαμβάνονται λογοτεχνικά έργα, που έχουν βραβευθεί, εκδοθεί και παρουσιαστεί επί σκηνής, καθώς, επίσης, εκτενής προσωπική δισκογραφία, αλλά και συμμετοχές σε έργα άλλων καλλιτεχνών.
Περισσότερα: http://www.velivasaki.gr/biography/
Προηγούμενο άρθρο: «”Performance: La poésie essentielle”. Julien Blaine και η αριστοτελική θεώρηση περί ποιητικής» https://www.culturebook.gr/texnes/georgia-velivasaki-peri-pergormance-poihsis-3.html?fbclid=IwAR1u-8oJ-O6u0D49MspJrvjdY6WASWpmz-alrTO_7Dg_gWpxXBEVrs2GEU8
Φωτογραφία post cover: Η φωτογραφία είναι από τη μεταγραφή του ποιήματος «Απολογία Β΄ Ημερολογιακές Σημειώσεις Εγκλεισμού. Ξημερώματα 6ης Απριλίου 2020» του Αντώνη Σκιαθά, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στο διαμεσικό opus «Ποιητικές Μεταγραφές. 7 ποιητές, 14 ποιητεχνήματα» της Γεωργίας Βεληβασάκη, που έγινε υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.