LATE FRAGMENT
And did you get what
you wanted from this life, even so?
I did.
And what did you want?
To call myself beloved, to feel myself
beloved on the earth.
Ο αμερικανός ποιητής και πεζογράφος Ρέιμοντ Κάρβερ (Raymond Carver 1938-1988) μεγάλωσε στο Yakima της Ουάσιγκτον. Τα παιδικά του χρόνια δεν ήταν ήρεμα. Η οικογένεια μετακινούνταν από πόλη σε πόλη σε αναζήτηση εργασίας. Η ανέχεια και ο αλκοολισμός του πατέρα θα παίξουν ρόλο στον ψυχισμό του. Σε ηλικία δεκαεννέα ετών θα παντρευτεί τη δεκαεξάχρονη φίλη του Μαρί Ανν από το σχολείο. Τα δύο παιδιά, που θα έρθουν σύντομα, θα οδηγήσουν σε κακόγουστη αναπαραγωγή του πατρικού μοντέλου: άσκηση ποικίλων επαγγελμάτων για βιοπορισμό και αλκοολισμό.
Είναι αδύνατο για ένα διάστημα να γράφει. Θα παρακολουθήσει μαθήματα Δημιουργικής Γραφής το 1959 και δύο χρόνια αργότερα θα δημοσιεύσει το πρώτο του διήγημα. Από τον Οκτώβριο του 1976 έως τον Ιανουάριο του 1977 θα νοσηλευτεί τέσσερις φορές σε κλινικές, λόγω προχωρημένου αλκοολισμού. Θα επιβιώσει. Θα απεξαρτηθεί οριστικά από το αλκοόλ και αφού πάρει διαζύγιο, θα ζήσει μια δεύτερη ζωή, όπως ο ίδιος έγραψε, έντεκα δημιουργικά και ευτυχισμένα χρόνια δίπλα στην ποιήτρια Tess Gallagher, κατά τη διάρκεια των οποίων γράφει και διδάσκει Δημιουργική Γραφή σε Πανεπιστήμια. Πεθαίνει από καρκίνο σε ηλικία πενήντα χρονών.
Ο Κάρβερ κατατάσσεται στους σπουδαίους των Ηνωμένων Πολιτειών. Το έργο του θα επηρεάσει τη σύγχρονη αμερικανική πεζογραφία. Ο κριτικός λογοτεχνίας Τιμ Ο’ Μπράιεν επισημαίνει πως «χρησιμοποιεί την αγγλική γλώσσα σαν μαχαίρι, ενώ αφαιρώντας καθετί περιττό, φτάνει στον πυρήνα των ανθρώπινων συναισθημάτων».
Ο Κάρβερ είναι εξίσου σπουδαίος ποιητής. Ο Άκης Παπαντώνης στη συλλογή Εκεί που είχαν ζήσει (Κίχλη 2020) ανθολογεί και μεταφράζει 57 ποιήματά του από τις τέσσερις συλλογές, που δημοσιεύτηκαν τη δεκαετία του 1980 και από τα αθησαύριστα έργα του, που εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Η έκδοση είναι δίγλωσση. Ο τίτλος, δάνειο του μεταφραστή από το ομώνυμο ποίημα.
Χαρακτηριστικό των συνθέσεων του Κάρβερ είναι η απλή και καθημερινή γλώσσα, που διατυπώνεται με τρόπο αφηγηματικό. «Πιστεύω πως μια υποτυπώδης πλοκή είναι πολύ σημαντική», έλεγε. «Είτε γράφω κάποιο ποίημα είτε γράφω πεζό, προσπαθώ πάντα να πω μια ιστορία. Για πολύ καιρό έγραφα ποιήματα γιατί δεν είχα χρόνο για να γράψω διηγήματα. Το ωραίο με τα ποιήματα είναι πως υπάρχει άμεση ικανοποίηση. Κι να κάτι πάει στραβά, είναι εκεί μπροστά σου».
Στις συνθέσεις του καταγράφει κυρίως βιώματα. Αφορμάται από ένα καθημερινό γεγονός και το περιγράφει με αυθεντικότητα. Τα ποιήματα έχουν σκηνοθεσία και πλοκή. Συνιστούν θεατρικές σκηνές, φέτες ζωής, φωτογραφικά στιγμιότυπα, που αποτυπώνονται με τρόπο λιτό και κοφτερό. Ο ζωντανός και άμεσος λόγος έχει κάτι το απέριττο, μια ρεαλιστική και καθηλωτική απλότητα.
ΨΑΧΝΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΔΟΥΛΕΙΑ [1]
Πάντα ήθελα ποταμίσια πέστροφα
για πρωινό.
Ξαφνικά, ανακαλύπτω καινούργιο μονοπάτι
μέχρι τον καταρράκτη.
Αρχίζω να βιάζομαι.
Ξύπνα,
λέει η γυναίκα μου,
ονειρεύεσαι. […]
Στην ποίηση του Κάρβερ τα όρια ανάμεσα στον πεζό και τον ποιητικό λόγο χάνονται. Τα ποιήματα αποτελούν μικρά διηγήματα. Το καθημερινό αντιμετωπίζεται με ματιά τρυφερή, το παρελθόν εισβάλλει διαρκώς στο παρόν και η μνήμη είναι συνεχώς παρούσα. Οι τρεις διαστάσεις του χρόνου αναμειγνύονται ασταμάτητα, αφήνεται να διαφανεί η αγωνία και ο φόβος για το μέλλον.
ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΕΙΧΑΝ ΖΗΣΕΙ
Όπου κι αν πήγαινε εκείνη τη μέρα βάδιζε
μέσα στο ίδιο του το παρελθόν. Περνούσε κλοτσώντας μέσα από σωρούς
αναμνήσεων. Κοιτούσε μέσα από παράθυρα
που δεν του ανήκαν πια.
Δουλειά και φτώχεια και να τους κλέβουν και στα ρέστα.
Εκείνο τον καιρό ζούσαν χάρη στη θέλησή τους,
αποφασισμένοι να είναι ανίκητοι. […]
Η αυτοαναφορική γλώσσα του Κάρβερ πλαισιώνεται από εξομολογητική και αυτοβιογραφική θεματική. Ο πατέρας, η μητέρα, ο αλκοολισμός, η χρεοκοπία, τα παιδιά, το διαζύγιο, η Τες, η ποίηση. Ο θάνατος είναι μοτίβο που επανέρχεται μέσω της νοσταλγικής μνήμης του πατέρα, αλλά και μέσω της αναμέτρησης με το δικό του αναπόφευκτο τέλος. Οι στίχοι αποτυπώνουν τη δίψα για ζωή, υμνούν τις μικροχαρές της.
[…] Χθες βράδυ έπεσα στο κρεβάτι ενώ σκεφτόμουν τον μπαμπά μου
Το μικρό ποτάμι που συνηθίζαμε να ψαρεύουμε –το Μπιούτ Κρηκ-
κοντά στη λίμνη Άλμανορ. Νερό με νανούριζε. […]
Η λατρεία του ποιητή για τον Τσέχωφ διαμορφώνει την ατμόσφαιρα των στίχων. Οι υπόκωφες εντάσεις, τα αδιέξοδα, μεταφέρονται στους περιγραφικούς στίχους με τους διασκελισμούς και τις επαναλήψεις. Τα ταξίδια, οι λίμνες, το μικρό ποτάμι όπου συνήθιζε να ψαρεύει, μια έρημη βάρκα, αλλά και το μπάνιο, η κουζίνα, οι κουρτίνες, ένας τηλεφωνικός θάλαμος, αποτελούν καμβά πάνω στον οποίο υφαίνονται. Συχνά εμπλέκονται τα όνειρα, ενώ ο ποιητής συνομιλεί με τον Τζέιμς Τζόις, τον Χεμινγουέι, τον Τσέχωφ, τον Τάκιτο, τον Γκόρκι, τον Σινάρτα, σε μια διακειμενικότητα που εμπερικλείει θαυμασμό.
[…] Αν και, όπως σωστά επεσήμανε ο Χέμινγουεϊ,
όλες οι ιστορίες, αν προχωρήσουν αρκετά,
καταλήγουν στο θάνατο. Πραγματικά. […]
«Η πλάνη δεν είναι τύφλωση, η πλάνη είναι ανανδρία», έλεγε ο Νίτσε. Ο Ρέιμοντ Κάρβερ στο ποιητικό του έργο αναμετριέται έντιμα με τον εαυτό του. Η τραγικότητα στον λόγο πηγάζει ακριβώς από την ψυχική και πνευματική του δύναμη να έρθει αντιμέτωπος με τον εαυτό του και τις εμπειρίες του. Η συλλογή Εκεί που είχαν ζήσει μεταφέρει με μεταφραστική δεινότητα το κλίμα και την ατμόσφαιρα των στίχων του Κάρβερ.
ΤΟ ΣΤΙΛΟ
Το στιλό που έλεγε την αλήθεια
κατέληξε στο πλυντήριο
για τον κόπο του. Βγήκε
μια ώρα αργότερα, και ρίχτηκε
στο στεγνωτήριο μαζί με παντελόνια τζην
κι ένα πουκάμισο καρό. Πέρασε μέρες
ήσυχο στο γραφείο
κάτω απ’ το παράθυρο. Έστεκε εκεί
και σκεφτόταν πως είχε ξοφλήσει.
Χωρίς την παραμικρή βεβαιότητα
στ’ όνομά του. Δεν είχε
τη θέληση να συνεχίσει, ακόμα κι αν το επιθυμούσε.
Μα ένα πρωί, περίπου μια ώρα
πριν χαράξει, ζωντάνεψε
κι έγραψε:
«Τα νοτισμένα λιβάδια κοιμισμένα στο φεγγαρόφως». […]
Βιβλιογραφία
Κάρβερ, Ρέιμοντ, 2015. Διηγήματα, εισαγωγή, μετάφραση, επίμετρο Γιάννης Τζώρτζης, Μεταίχμιο.
http://www.exostispress.gr/Article/oi-dio-zoes-tou-reimont-karber-0#ixzz6lyC8kwKW (τελευταία πρόσβαση 10.2.2021)
https://mag.frear.gr/ekei-pou-eixan-zisei-kritiki/ (τελευταία πρόσβαση 11.2.2021)