Τα Ενδεχόμενα τοπία (εκδ. Αντίποδες, 2021) είναι το δεύτερο ατομικό ποιητικό βιβλίο της Δανάης Σιώζιου, ύστερα από την ποιητική της συλλογή Χρήσιμα Παιδικά Παιχνίδια (εκδ. Αντίποδες, 2016) για την οποία τιμήθηκε με το κρατικό βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα και το βραβείο “Γιάννης Βαρβέρης”. Η Δανάη Σιώζιου, που έχει ένα θερμό κοινό (γεγονός που αντιλαμβανόμαστε και από την ενθουσιώδη όσο και πληθωρική διάδραση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), ανήκει σε αυτή τη γενιά των ποιητών των γεννηθέντων από το 1975 μέχρι το 1995 χοντρικά, που θα αφήσει έκτυπο το αποτύπωμα της στην ελληνική ποίηση. Μια γενιά ποιητών που αφενός–για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής γραμματολογίας–οι άνδρες ποιητές δεν υπερβαίνουν αριθμητικά τις γυναίκες ποιήτριες, αφετέρου, και ίσως λόγω του εγγράμματου κοσμοπολιτισμού, της εργασίας –ενός μεγάλου μέρους της– στην Εσπερία και της συνακόλουθης γλωσσομάθειας και κατ’ επέκταση επαφής της με την ευρωπαϊκή και αμερικανική λογοτεχνία, δεν έχει προφανείς Έλληνες προγόνους.
Στα Χρήσιμα Παιδικά Παιχνίδια κατατίθεται από την ίδια την ποιήτρια το έναυσμα της έμπνευσης της που είναι ο Μονόδρομος του Βάλτερ Μπένγιαμιν και η πολυσυζητημένη σχέση του στοχαστή με τα σπασμένα παιδικά παιχνίδια. “Τα παιχνίδια κουβαλάνε προσδοκία και ελπίδα. Και στα μάτια των μεγάλων η ελπίδα τούτη φαίνεται να δείχνει το παρελθόν αντί για το μέλλον. Κάτι μυρίζει λύτρωση…” μας λέει ο Νικήτας Σινιόσογλου1. Αλλά και στο καινούριο της βιβλίο Ενδεχόμενα τοπία, η παρουσία του Μπένγιαμιν ως προς τον αρχαϊκό-μυθικό χωροχρόνο, που αποτελεί βασική συνιστώσα της ποίησής της, είναι έκδηλη (γεγονός που ήδη έχει επισημανθεί από τον Αργύριο Δρούβα2). Μετά από τα παραπάνω, θα περίμενε κάποιος η ποίηση της Σιώζιου να είναι θεμελιωμένη στο έδαφος της αντικειμενικότητας και του έλλογου νοήματος, δεδομένου ότι η φιλοσοφία είναι μια περιοχή αυστηρών εννοιών και ιεραρχημένων ερωτημάτων (ασχέτως αν συχνά καταλήγει σε μια ειδεχθή αυτοαναφορικότητα). Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει. Φυσικά και θέτει ερωτήματα ή μάλλον δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που άπτονται της φιλοσοφίας, όπως ο θάνατος, ο χρόνος, η μνήμη, ο χώρος κ.τ.λ., αλλά το κάνει με τον προσωπικό, συνειρμικό και ιδιαίτερης έντασης τρόπο της ποίησης. Διότι, όπως λέει και ο Μπόρχες, στην ποίηση πρώτα αισθανόμαστε την ομορφιά του ποιήματος και μετά σκεφτόμαστε την σημασία του. Η ποίηση είναι η, συναρθρωμένη σε λέξεις, πρωτογενής συγκίνηση του ποιητικού υποκειμένου που βιώνεται κάθε φορά ως νέα εμπειρία από τον αναγνώστη.
Τα Ενδεχόμενα Τοπία είναι μια ποίηση περιπλάνησης σ’ ένα χάρτη διαρκώς μεταβαλλόμενο. Τα ανώνυμα τοπία, φυσικά ή οικιστικά, που περιγράφονται από την ποιήτρια δεν είναι ένα απλό σκηνικό, ένα διεκπεραιωτικό φόντο (ενδεικτικό του καταλυτικού ρόλου που διαδραματίσει το τοπίο και εν γένει ο τόπος στον ανθρώπινο βίο είναι τα moto του Αισώπου και της Agnes Varda που προτάσσονται) τα τοπία της Σιώζιου εκλύουν ενέργεια, είναι το ζεστό σώμα που μας περιβάλλει, που κατοικούμε μέσα του. Έχουν σημασίες και αποκαλύπτουν διανοήματα, συναισθηματικές αποχρώσεις, εμπειρίες, προσδοκίες και βαθιές εσωτερικές διεργασίες. Είναι ψυχογραφήματα παλλόμενα και ενίοτε δυστοπικά σαν “έρημη χώρα”ˑ
ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΟΠΟΣ
Κατοικώ μέσα στη βαρύτητα
[…]το φως και το σκοτάδι γύρω μου είναι πλήρη
προσευχηθείτε για μένα στο γυμνό τόπο
όπου αλυχτώ κι ελπίζω, χωρίς να ξεχωρίζω
τον ήχω απ’ την ηχώ του.
είναι βιώματα, μνήμες ανάδρομες και πρόδρομες, αγωνία προσδιορισμού εθνικής ταυτότητας, παλίνδρομη νοσταλγία, μια πατρογονική βαριά κληρονομιά φυγής, γραμμή αίματος, ανακάλεμα νεκρώνˑ ίσως και όλα μαζί, όπως στο παρακάτω ποίημα.
ΤΟΠΙΟ
Λέω τ’ ονομά του
και μια κορυφογραμμη σχηματίζεται
ένα χωριό βγαίνει από την ομίχλη
και επιστρέφει στην ιστορία.
Φιλάει τη νύφη την ημέρα του γάμου του
και ο εμφύλιος σταματά.
[…] λίγο παρακάτω στη μικρή πόλη ένα σινεμά
το λιμάνι με τα καράβια και το λιμάνι με τα αεροπλάνα.
Πατέρα, λέω, όπως λέω Μινώταυρε
Μινώταυρε, λέω, όπως λέω έθνος.
[…] Μένει μοναχά μια γραμμή αίματος.
Ο τόπος, πέραν της αυτονόητης χωρικής διάστασης, έχει και χρονική διάσταση. Χώρος και χρόνος στα Ενδεχόμενα τοπία της Σιώζιου είναι μεταβαλλόμενες διαστάσεις, αλλάζουν καθώς το ποιητικό υποκείμενο περιπλανάται. Η κίνηση στρεβλώνει τον χώρο και αλλάζει τη ροή του χρόνου. Τίποτα δεν είναι αμετάβλητο, όλα διαχέονται και ρέουν.
[…] αναρωτιέμαι αν πιστεύω στα σύνορα
και αν πιστεύω στα σύνορα τότε
πώς μπορώ να πιστέψω στη θάλασσα.
Σε αυτή την περιπλάνηση η Σιώζιου έχει ως αφετηρία τα βιώματά της–τα πάντα, άλλωστε, στη λογοτεχνία εκκινούν από τον βίο μας, τα πάντα είναι αυτοβιογραφία ακόμα και όσα δεν λέγονται–αλλά αυτό που πρωτίστως την ενδιαφέρει είναι η αποτύπωση της ύπαρξης στη διασπορά της. Και φυσικά η επιθυμία επιστροφήςˑ ο νόστος για τον αρχικό πυρήνα, για το “σπίτι” με ό,τι αυτό συνυποδηλώνει, τον κόκκο της μνήμης που μπορεί να εκραγεί και να κάψει, “να ζουρλάνει τον κόσμο”3(της). Γιατί η μνήμη συναρθρώνεται με τη λύτρωση, είναι υπόσχεση ευτυχίας.
ΔΕΝ ΕΧΩ ΥΠΑΡΞΕΙ ΠΟΤΕ ΜΟΥ ΤΟΣΟ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΗ
Περπατάμε μέσα σε έναν κήπο
ο κήπος οδηγεί σε μονοπάτι
το μονοπάτι οδηγεί σε δρόμο
ο δρόμος στην πόρτα του σπιτιού μας
[…] δεν έχω υπάρξει τόσο ευτυχισμένη
[…] κι αν είχα μόνο μία ευχή θα ήταν αυτή:
δεν θέλω να ξεχάσω, δεν θέλω να ξεχάσω
δεν θέλω να ξεχάσω τίποτα ποτέ μου.
Οι μνήμες είναι απόδειξη ύπαρξης. Οι τόποι, τα τοπία, ο χρόνος, η μνήμη, εκβάλλουν στη θάλασσα της γλώσσας και της αφήγησηςˑ στη γλώσσα της ποίησης. Και είναι η ποίηση που συνέχει τα αυτοδιασπώμενα κύτταρα της νεαρής ποιήτριας, είναι η ποίηση αυτό που την κάνει και ελπίζει.
Τραγουδώ, γιατί το τραγούδι είναι ελεύθερο
κι η ελπίδα είναι ένα κόκκαλο που θάβω και ξεθάβω […].
Οι θεματικές επιλογές της Σιώζιου, με κυρίαρχη τη μνήμη, τους λανθάνοντες γεννήτορες, τα παιδικά χρόνια και το σπίτι του νόστου, εύκολα θα μπορούσαν, λόγω του συναισθηματικού φορτίου τους, να εκπέσουν σε μια υδαρή νοσταλγία και να εξατμιστούν. Όμως, τόσο η απουσία πολυσήμαντων συμβόλων (εξαιρείται η ενότητα Μυθολογικά, που –ίσως– είναι και η πιο αδύναμη) όσο και η χρήση καινοφανούς μεταφορικού λόγου, προσδίδουν στην παρούσα συλλογή τη δέουσα σωματικότητα και την επαρκή θερμοκρασία. Οι, δε, παρομοιώσεις της ποιήτριας είναι απρόσμενες και «γυαλιστερές»
[…] πόνος σαν καρυοθραύστης
ξεχωρίζει τον καρπό από το τσόφλι του[…] ή
Η καλύτερή μου φίλη είναι ερωτευμένη μαζί σου
[…] προσανατολίζεται στη σκέψη σου
Όπως οι μάγοι στο αστέρι που δείχνει το βορρά
[…] σαν μαθηματική ακολουθία
[…] σαν διακόσες πενήντα γεύσεις παγωτού[…]
και σε συνδυασμό με τον νευρικό ελεύθερο στίχο (εξαιρείται μόνο το σονέτο Μέρες Αθηνών) καθιστούν τη συλλογή πραγματικά μοντερνιστική και «αιμάτινη».
Η ηλικίας μόλις 33 χρονών Δανάη Σιώζιου είναι μια ποιήτρια καλή και πολλά υποσχόμενη. Γιατί; Μα γιατί, συν τοις άλλοις, είναι ευγνώμων για το χάρισμα της ποίησης που της δόθηκε
Καθώς ανοίγω την πόρτα του σπιτιού μου,
σκέφτομαι ότι η ποίηση είναι ένα προνόμιο
όπως τα πολύ ακριβά παιχνίδια της παιδικής ηλικίας […]
και γιατί της αρέσει να γράφει ποιήματα
όπως στα γατιά αρέσει να γλείφονται στον ήλιο.
1.Σινιόσογλου, Ν. (2020), εφ. Τα Νέα, (22-23 Αυγούστου).
2. Δούρβας, Α. (2021), Ενδεχόμενα τοπία-Δανάη Σιώζιου, Blogger: Προφίλ Χρήστη: Αργύρης Δούρβας
3. Σουλιώτης, Μ. (1999), Περί Ποιητικής, Αθήνα: Ερμής, σελ. 68.