Η σκέψη του ανέφικτου ανήκει στους ποιητές/Roberto Garcia de Mesa – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

Για τον Roberto Garcia de Mesa έχουμε γράψει και στο παρελθόν με αφορμή ποιητικές του συλλογές που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά (βλ. «Η υπερρεαλιστική ανυπακοή στη λογική του Roberto Garcia De Mesa»). Ο de Mesa ξεχωρίζει με την απλότητα της έκφρασής του και την δημιουργική αξιοποίηση του υπερρεαλισμού. Η λογοτεχνικότητα όμως δεν κρύβεται τόσο στα υπερρεαλιστικά στοιχεία, που διατρέχουν συχνά το ποιητικό του κείμενο και στις αναδυόμενες εικόνες, αλλά στο αναστοχαστικό περιεχόμενο και τον ποιητικό του λόγο.
Η τελευταία ποιητική του δουλειά («Περί της φύσεως της ευθραυστότητας», Ρώμη, 2021, μτφ. Ιφιγένεια Ντούμη) ξεχωρίζει με την πειραματική πνοή της και τις έντονες υπερρεαλιστικές επιρροές, οι οποίες δημιουργούν ένα μωσαϊκό εικόνων. Με εικόνες του ασυνείδητου να ανασύρονται διαρκώς μέσα από ένα τοπίο ονειρικό, ο ποιητής καταθέτει ένα πολυεπίπεδο έργο, στο οποίο η εικαστική δένεται λειτουργικά με το περιεχόμενο και τη μορφή, επιχειρώντας μία ανανέωση της φόρμας. Ο υπερρεαλισμός ως θεωρία περί ποιητικής, ως πρόταση για αλλαγή και ως αξίωμα για την υπέροχη της φαντασίας και του αυθόρμητου, οδηγεί τον de Mesa σε μια νέα επανεπεξεργασία της μορφής, ώστε να κάνουμε λόγο για έναν διαρκή πειραματισμό με πολιτικές προεκτάσεις. Ο ποιητής παραδίδει μία σύνθεση που μοιάζει με ένα θρυμματισμένο υβριδικό συνεχές με έντονη την επίδραση του θεάτρου. Η διαρκής χρήση του β’ ενικού γραμματικού προσώπου δημιουργεί ένα μονολογικό ποιητικό μονόπρακτο. Η υιοθέτηση δραματικών τεχνικών –με την εισαγωγή ερωτήσεων, επαναλήψεων και μονολεκτικών στίχων– αποδίδει μια κλιμακούμενη ένταση, που ενισχύει το συναίσθημα της ματαιότητας και αφήνει να διοχετευτεί ένα φως ειρωνείας απέναντι στις βεβαιότητες του σύγχρονου πολιτισμού.
Το υπερρεαλιστικό υπόβαθρο προσφέρει εκφραστική ελευθερία στον ποιητή, αυτό που ο Jean-Paul Sartre αποκάλεσε «πρωτεϊκή δύναμη» του σουρεαλισμού. Η στιχουργική κίνηση μοιάζει να ρέει αργά, με μία σταθερότητα που ενσωματώνει τις υπερρεαλιστικές παρεμβολές, χωρίς όμως να απωθεί τον αναγνώστη. Πρόκειται για έναν πειραματισμό που οδηγεί σε δημιουργική συμπόρευση το καινοτόμο και τις καθιερωμένες συμβάσεις, εκείνες που αναμένει να εντοπίσει ο αναγνώστης. Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν έργα της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας είναι ότι, ενώ προσπαθούν αυθεντικά να εκφράσουν μέσα από την τέχνη τις σύγχρονες συνθήκες ταχείας αλλαγής, καταλήγουν να δημιουργούν έργα που αποδεικνύονται εφήμερα, όπως ακριβώς εκείνα της μαζικής κουλτούρας. Τα κείμενα αυτά, επειδή οδηγούνται σε σύγκρουση με τις κανονικές διαδικασίες ανάγνωσης, μνήμης και κατανόησης, διαβάζονται και ξεχνιούνται. Δεν μπορούν να ενωθούν για να σχηματίσουν ένα λογοτεχνικό «κίνημα», επειδή υπάρχουν μόνο τη στιγμή της ανάγνωσης.
Αντίθετα, ο ποιητικός συγκρητισμός και η πλουραλιστική αισθητική που προτείνει ο de Mesa, δεν προσπερνά το παρελθόν, το οποίο αξιοποιεί ως γόνιμη ιλύ, αλλά ταυτόχρονα προσπερνά μία σειρά παραδοσιακών συμβάσεων. Για τον de Mesa το παρελθόν δεν αποτελεί βάρος, αλλά ένα κουτί με θησαυρούς που αξιοποιεί προς όφελος της ποιητικής ιδέας και του αισθητικού προσανατολισμού του. Και αυτή η αισθητική του πρόταση είναι ανοιχτή σε επιρροές από το θέατρο, τον σουρεαλισμό και την ανοικείωση της φόρμας μέχρι τον πολιτικό και υπαρξιακό προβληματισμό, αποφεύγοντας την ανακύκλωση και την παρωδία που συνήθως συναντάμε στη μεταμοντέρνα τέχνη. Έτσι, ο ποιητικός υβριδισμός της σύνθεσης δεν φοβίζει τον αναγνώστη. Με την αμφισβήτηση της διάκρισης υψηλής και λαϊκής τέχνης και τις ήπιες υπερρεαλιστικές παρεμβάσεις, τον ενθαρρύνει να συνεχίσει την ανάγνωση και να αφουγκραστεί τις αγωνίες του δημιουργού.
Στην ποιητική σύνθεση όμως ο συγκρητισμός δεν αφορά μόνο τη φόρμα και τις στιλιστικές επιλογές του δημιουργού, αλλά και το ίδιο το περιεχόμενο. Στον στιχουργικό μονόλογο συμπλέουν φιλοσοφικά σπαράγματα με στοχασμούς για τον ανθρώπινο βίο και τον έρωτα, την ποίηση και τη δύναμη της γλώσσας, την Ιστορία και την πόλη ως πολιτισμική οντότητα, τον χρόνο που περνάει και αλλάζει τα πάντα. Ο ποιητής στοχάζεται για τη ζωή, τις δυσκολίες και τα απρόοπτα, τις αντιστάσεις και τις υποχωρήσεις των ανθρώπων. Το ερωτικό στοιχείο είναι διάσπαρτο σε όλο το έργο σε συνδυασμό με την υπαρξιακή αγωνία για τον χρόνο. Το ζήτημα του χρόνου, άλλωστε, μπαίνει πολλές φορές άμεσα ή με αλληγορίες.
Ο de Mesa επιχειρεί μια ανακατασκευή των λέξεων και των εμπειριών του αναγνώστη με τη δύναμη της φαντασίας. Εξερευνά τη μεταφυσική διάσταση της μνήμης αμφισβητώντας τις βεβαιότητες του κοινού. Καλεί τον αναγνώστη να εγκαταλείψει τον μικρόκοσμό του και τις εμπειρίες του και να περιπλανηθεί στο ποιητικοθεατρικό συνεχές με όχημα τον υπερρεαλισμό. Και ίσως τέλος να κάνει τη δική του αυτοκριτική.