Στο τρίτο βιβλίο της Λίλας Τρουλινού, «το ίδιο χώμα», αναπαρίσταται η ιστορία δύο εφήβων οι οποίοι ταξιδεύουν στον χρόνο με φόντο ένα ορεινό χωριό της Κρήτης. Πρόκειται για μια πορεία εξερεύνησης, αυτοπροσδιορισμού και αναζήτησης γνώσης και ταυτότητας. Σε αυτό το πνευματικό οδοιπορικό συνδυάζονται η απεικόνιση της πραγματικότητας με την παρεμβολή της ιστορίας, της τέχνης, του ονείρου, του παραμυθιού και της φαντασίας. Σύμφωνα με τον υπότιτλο του βιβλίου «Κατεβαίνοντας στις ανηφόρες της ιστορίας», διαβάζοντας το εν λόγω έργο, σκάβουμε στο «ίδιο χώμα», στην «κοινή γη», στους «κοινούς τόπους» ανακαλύπτουμε τις ρίζες, τις ροπές και τις έξεις, τα κοινά χαρακτηριστικά των ανθρώπων, των εθνών και των τόπων.
Στην εισαγωγή του μυθιστορήματος, ο κεντρικός αφηγητής, Χρυσάφης Ροδοκανάκης, αυτοσυστήνεται. Αποκαλύπτει ότι, μέσα σε ένα δερματόδετο τετράδιο, καταγράφει όλα τα γεγονότα από όταν ήταν έφηβος, ορφανός από πατέρα και ζούσε με τη μητέρα του στις Μέλαμπες, σε ένα χωριό στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Συνοδοιπόρος σε αυτό το ταξίδι είναι ο φίλος του Αγγελής Τρουλλινός. Τα δύο παιδιά λειτουργούν συμπληρωματικά μεταξύ τους σε όλη την διάρκεια της αφήγησης. Ο Χρυσάφης χαρακτηρίζεται από την αγάπη του για την ποίηση, τις επιστημονικές και ιστορικές γνώσεις. Ο Αγγελής ξεχωρίζει για τη διαίσθηση, τη γνώση της φύσης και της παράδοσης. Οι δύο έφηβοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους διαμορφώνοντας μια πολύ ενδιαφέρουσα σχέση. Επιπρόσθετα, οι ήρωες συγχρωτίζονται με ένα ευρύ φάσμα χαρακτήρων, από ιστορικά πρόσωπα μέχρι καθημερινούς ανθρώπους, μέσα από τους οποίους σκιαγραφείται η Ιστορία, η καθημερινή ζωή, η υποβόσκουσα βία, το εν δυνάμει αμάρτημα, ο καίριος ρόλος της μνήμης, της πίστης, της αλληλεγγύης.
Σε αυτό το πλαίσιο, η υπόθεση του έργου εξελίσσεται σε δύο επίπεδα τα οποία διαφοροποιούνται ως προς τον χρόνο της αφήγησης. Στο πρώτο επίπεδο, εντοπίζουμε μια γραμμική αφήγηση η οποία αναφέρεται στη ζωή των ηρώων στις Μέλαμπες στη διάρκεια μιας διετίας. Στο δεύτερο επίπεδο, υπάρχει μια ρευστή αφήγηση η οποία αναφέρεται στο «μαγικό ταξίδι» στην Ιστορία και πραγματοποιείται στην περιοχή του Αμαρίου, βόρεια του όρους Κέδρους. Η αφορμή για το ταξίδι προέρχεται από τη γιαγιά Καλή. Σχετίζεται με την αναζήτηση, την εύρεση και την επιστροφή της κλεμμένης αναγεννησιακής εικόνας του Αγίου Φανουρίου στο ομώνυμο εκκλησάκι, ως σύμβολο της λήξης ενός κύκλου βίας και θανάτου. Η μετάβαση στα παλαιά χρόνια στο βιβλίο προϋποθέτει επιστροφή στον ιστορικό χρόνο και εξελίσσεται σε δύο χρονικούς κύκλους οι οποίοι αντιστοιχούν σε δύο ιστορικές περιόδους. Ο πρώτος κύκλος αναφέρεται στον Δ΄ Ενετοτουρκικό πόλεμο του χίλια πεντακόσια εβδομηντένα. Ο δεύτερος κύκλος πραγματοποιείται τον επόμενο χρόνο και τοποθετείται στα χρόνια της Γερμανικής κατοχής.
Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα στο οποίο η Λίλα Τρουλινού αξιοποιεί, με μαεστρία, αφηγηματικό υλικό από την ιστορική έρευνα, τη μελέτη του φυσικού κόσμου, τη θρησκευτική παράδοση, την ευρωπαϊκή και ελληνική γραμματεία, την προφορική κληρονομιά, τη ζωγραφική και τη μουσική. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στοιχεία από την αρχειακή έρευνα και τις εξιστορήσεις σημαντικών ιστορικών γεγονότων συνδυάζονται με αφηγήσεις περιστατικών της καθημερινής ζωής, αρχαίους μύθους, θρύλους και οράματα, όνειρα και παραμύθια, μαντινάδες και ποιήματα φτιάχνοντας ένα σύμπαν πολυδιάστατο, εντυπωσιακό και πολυφωνικό.
Εν κατακλείδι, τα παραπάνω αφηγηματικά μέσα προσδιορίζουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του μυθιστορήματος σε γλωσσικό, μορφολογικό και αισθητικό επίπεδο μιας και η συγγραφέας αφομοιώνει γόνιμα, αξιοποιεί και εμπλουτίζει, με εντελώς προσωπικό τρόπο, τα στοιχεία με τα οποία χτίζει τον κόσμο του έργου της. Δεν πρόκειται, σε καμία περίπτωση, για εύπεπτο ανάγνωσμα. «Το ίδιο χώμα» απαιτεί και την ίδια στιγμή, προσφέρει, αναδιαμορφώνει και συγχρόνως, αναδιαμορφώνεται οδηγώντας σε μια διαδικασία μέθεξης και μύησης του αναγνώστη στο λογοτεχνικό, φιλοσοφικό και κοσμικό σύμπαν της συγγραφέως. Η Τρουλινού καταθέτει ένα, αξιοσημείωτης λεπτομέρειας και ομορφιάς ψηφιδωτό μέσα από ένα ιδιαίτερο αφηγηματικό ύφος. Η ποιητική διάσταση της γραφής, η εναλλαγή διαλόγων, εικόνων και ιδεών και ο γλωσσικός πλούτος της συγγραφέως μας χαρίζουν ένα πεζογράφημα το οποίο δεν θα αφήσει κανένα «μυημένο» αναγνώστη αδιάφορο.
* Λίλα Τρουλινού, «το ίδιο χώμα»/Εκδόσεις Περισπωμένη