Αγρια Ίρις | Meadowlands | Ο θρίαμβος του Αχιλλέα
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη
To παρόν κείμενο έχει ως στόχο να αναφερθεί στην ποιητική της Λουίζ Γκλικ με αφορμή τις μεταφράσεις της που κυκλοφορούν στη χώρα μας και με τις οποίες έχω ασχοληθεί. Η Λουίζ Γκλικ, τιμημένη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2020, αποτελεί μία από τις πιο διακριτικές αλλά και επιδραστικές φωνές της σύγχρονης αμερικανικής ποίησης.
Η Λουίζ Γκλικ γεννήθηκε το 1943 στη Νέα Υόρκη, ταλαιπωρήθηκε στα εφηβικά της χρόνια από την ανορεξία, από νωρίς ασχολήθηκε με την ποίηση μέσω της οποίας μπόρεσε να δώσει υπόσταση στο άρρητο. Δεν μας χαρίζει ποιήματα περίπλοκα, είναι όμως καλοδουλεμένα και εκφραστικά γεμάτα με ατελείωτες μεταφορές, αλλά και εικόνες, όχι πάντα απόλυτα ρεαλιστικές. Συνδυασμένες με μια στοχαστική θεώρηση των πραγμάτων.
‘Εχει λόγο σοβαρό, με φιλοσοφική υφή. Λόγο στιβαρό που αγγίζει την ψυχή και τη τη νόηση του πιο απαιτητικού αναγνώστη. Το πρώτο της έργο, Firstborn (1968), εντυπωσίασε με την ωριμότητα της γραφής της, ενώ καθιερώθηκε με τη συλλογή The Triumph of Achilles (1985). Ωστόσο, ήταν το The Wild Iris (1992) που της χάρισε το βραβείο Pulitzer και τις άνοιξε τις πόρτες για τον λογοτεχνικό κόσμο. Είναι πολύ ωραίο που η Γκλικ εμπλέκει εντέχνως τη Φύση μέσα στο έργο της. Τα λουλούδια, τα φυτά γενικά, οι εποχές του χρόνου και οι συνειρμοί που προκαλούν και η αίσθηση που αφήνουν. Η φύση συμβάλλει σημαντικά στη διεύρυνση της ανθρώπινης εμπειρίας. Αθόρυβα παρατηρεί η Γκλικ και αθόρυβα χτίζει τον κόσμο απ΄ την αρχή. Βάζει τον αναγνώστη σε ταξίδι σιωπηλό και ήρεμο που βοηθά το ποιητικό υποκείμενο να ψηλαφίσει τη στιγμή, τον εαυτό και τους άλλους, αναζητώντας ισορροπίες σε έναν εύθραυστο κόσμο Η εσωτερική αναζήτηση, η διερεύνηση της υπαρξιακής αλήθειας και της απώλειας είναι κάποια από τα στοιχεί του ποιητικού σύμπαντος της ποιήτριας, που στρέφεται στη φύση και τη μυθολογία προκειμένου να γίνει εκφραστική και καίρια Ανιχνεύει μυθολογικές μορφές και τις νοηματοδοτεί εκ νέου με τρόπο θαυμαστό. Για παράδειγμα ερμηνεύει εκ νέου την Περσεφόνη, την Πηνελόπη και χαρίζει ένα άλλο βλέμμα, διαφορετικό, που χαρακτηρίζεται από μια ιδιάζουσα κριτική διάσταση.
Η Γκλικ δεν γράφει συμβατικές συλλογές. Πρόκειται για συνθέσεις εκτενείς που κινούνται σε ενιαίο ύφος, συνομιλούν πότε με το φως πότε με το σκοτάδι. Πραγματεύονται το θαύμα και το τραύμα με μια εξαιρετική διακριτικότητα. Στίχοι εκφραστικοί, καθόλου μελοδραματικοί, όμως αληθινοί γεμάτοι λυρισμό.
Έχω προσωπικά ασχοληθεί με τα εξής έργα της που κυκλοφορούν στην Ελλάδα. Την ‘Αγρια ίριδα, τον Θρίαμβο του Αχιλλέα και το Meadowlands που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Στερέωμα σε μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού. Ο γνωστός μεταφραστής έχει ακόμα μεταφράσει δύο έργα της Γκλικ -την Πιστή και ενάρετη νύχτα, αλλά και τις Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα. Ακόμα ο συγγραφέας Γιώργος Λαμπράκος έχει μεταφράσει τη συλλογή δοκιμίων Αποδείξεις και θεωρίες, βραβευμένη με το PEN/Martha Albrand Award του 1993 για πρώτο μη μυθοπλαστικό έργο. Πρόκειται για διευσδυτικά δοκίμια που εμπεριέχουν σκέψεις της Γκλικ για την ίδια και την εκπαίδευσή τη και αποδίδουν ένας φόρο τιμής στον δάσκαλο και μέντορά της Στάνλεϊ Κούνιτς.
Η Άγρια Ίρις ανεξάντλητο και ευφυές κείμενο, σε μια επιδέξια ποιητική γλώσσα που χαρίζει εκλεκτή διανοητική συγκίνηση και που κινητοποιεί εσωτερικά τον αναγνώστη να ανακαλύψει την ομορφιά, αλλά και τη φύση του. Πρόκειται για μια ποιητική σύνθεση που περιλαμβάνει τρία μέρη, τα οποία ωραία συνδιαλέγονται μεταξύ τους. Τρία στοιχεία που όμως ορίζουν έναν κόσμο: ο θεός, τα λουλούδια, ο άνθρωπος που πάσχει. H φύση, ο δημιουργός και τα δημιουργήματα. Σε χαμηλούς και σχεδόν εξομολογητικούς τόνους εξιστορούνται μικρά ορατά και αόρατα θαυμαστά έργα. Εναλλαγή φωνών και εποχών. Άνοιξη, καλοκαίρι και αρχές φθινοπώρου, είναι η χρονική έκταση που καταλαμβάνεται προκειμένου να ξεδιπλωθεί το χρονικό ενός ιδιότυπου μύθου, που διαθέτει ξεχωριστή χροιά και έχει τη δύναμη να προσφέρει την αίσθηση μιας μυσταγωγίας στον αναγνώστη. Αυτός πάλι μπαίνει στη διαδικασία να αναρωτηθεί αναφορικά με το νόημα των ανθρώπινων πραγμάτων, τη συναλλαγή και την αναμέτρησή τους με τα θεία, καθώς και με την υφή της ύπαρξης.
H ζωή μέσα στην οποία εναλλάσσονται η δημιουργία και ο μαρασμός είναι μια απέραντη άγρια ομορφιά και αυτό αποτυπώνεται έξοχα στην ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη αυτή ποιητική σύνθεση. Ποια η σχέση του Δημιουργού με τα δημιουργήματά του; Κατάφεραν άραγε αυτά να εκπληρώσουν την αποστολή τους, να κάνουν περήφανο τον δημιουργό;
Η συλλογή Ο θρίαμβος του Αχιλλέα, γραμμένη το 1985, είναι μια ερωτική συλλογή με βασικό θέμα την απώλεια που στο διάβα της όλα τα καταστρέφει. Συχνά στους ποιητές το θέμα είναι η απώλεια – και μάλιστα επανέρχεται εδώ σε κάθε συλλογή, για να θυμίσει πως είναι πάντα εξοργιστικά παρούσα, την ίδια ακριβώς στιγμή που καταργείται μέσω της ποιητικής τέχνης. «Αυτός που έχει εγκαταλειφθεί» είναι στο επίκεντρο του ποιητικού υποκειμένου στο ομότιτλο ποίημα της συλλογής. Πόση απώλεια μπορεί να αντέξει ένας άνθρωπος;
Στο Meadowlands η ποιήτριαδημιουργικά συνομιλεί με την Ομηρική Οδύσσεια και κυρίως με το γάμο Οδυσσέα-Πηνελόπης το αιώνιου συμβολικού ζευγαριού. Εδώ γίνεται μια έξυπνη διαχείριση του θέματος του γάμου. Πώς είναι να διαλύεται ένας γάμος στα πλαίσια του σύγχρονου κόσμου και με τις σκληρές αποσπάσεις που τον συνοδεύουν;
Η Λουίζ Γκλικ μάς ενδιαφέρει στους καιρούς που διάγουμε, επειδή η ποίησή της μιλά σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από διάσπαση, αποσύνδεση, αλλοτρίωση και πολλαπλές αντιφάσεις. Σε έναν κόσμο γεμάτο σύγχυση η φωνή της Γκλικ ξεχωρίζει για τη διαύγεια και την καθαρότητα της. Αναζητά την αλήθεια μέσα από τη δυσκολία, πετυχαίνει προσεγγίσεις που αφορούν όλους σχετικά με καίρια ζητήματα, όπως η μοναξιά η οικογένεια, η απώλεια, η αγάπη.