«Ποιητές όλου του κόσμου, πολλαπλασιαστείτε!» – Συνέντευξη του Γάλλου ποιητή-performer Julien Blaine στη Γεωργία Βεληβασάκη

Ο Γάλλος Julien Blaine είναι ποιητής-performer, ερευνητής, εκδότης και διοργανωτής Φεστιβάλ ποίησης. Ο John Giorno τον έχει αποκαλέσει ως «έναν από τους θεούς της ποίησης». Είναι ιδρυτής του διεθνούς φήμης, ιστορικού περιοδικού Doc(k)s (1976-2007), στο πλαίσιο του οποίου διερευνήθηκε και μελετήθηκε η παράλληλη εξέλιξη των ποιητικών μεθόδων σε διαφορετικούς, από την Ευρώπη, πολιτισμούς, όπως, για παράδειγμα, η Κίνα, δημιουργώντας μια επικοινωνιακή γέφυρα, ώστε οι πρωτοποριακές ποιητικές πρακτικές να διαχυθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο στόχος ήταν να υπάρξει ένα δια-πολιτισμικό δίκτυο, ένα σημείο «συνάντησης», που να επιτρέψει να έρθουν στο φως ποιητικές ιδιοτυπίες, διευρύνοντας το όραμα για τη σύγχρονη ποιητική πράξη.
Ο Julien Blaine υποστηρίζει θερμά τη σύζευξη ποίησης και performance (επιτέλεση), θεωρώντας την ως την πλέον «ουσιαστική» (la poésie essentielle). Εκτιμά, μάλιστα, ότι έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει το σημαντικότερο, ίσως, όχημα κοινωνικής επανάστασης και συνειδησιακής αλλαγής στο σημερινό κόσμο, αφού δρα αποτελεσματικά εκεί όπου οι προσπάθειες διάφορων κοινωνικών ή πολιτικών κινημάτων για δικαιοσύνη, ελευθερία και αλληλεγγύη, έχουν αποτύχει.
Τον συνάντησα στις 8 Σεπτεμβρίου του 2018, στο Θέατρο «Διόνυσος & Απόλλων» στην Αθήνα, όπου πήγα να παρακολουθήσω την performance «UN ART ATHÉNIEN ET MARSEILLAIS?», που θα παρουσίαζε μαζί με τον Έλληνα ποιητή-performer Δημοσθένη Αγραφιώτη (ΔΑ), ο οποίος χαίρει ιδιαίτερης εκτίμησης στην Ευρώπη. Εντυπωσιάστηκα από την ευγένεια, αλλά και την ενέργεια του Julien Blaine επί σκηνής. Δεν θα έχανα, βέβαια, την ευκαιρία να μιλήσω μαζί του και να του θέσω ερωτήσεις, καθώς η performance ποίηση ήταν το αντικείμενο της διατριβής μου, στο πλαίσιο των σπουδών μου στο Διιδρυματικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Δημιουργική Γραφή». Λίγες μέρες μετά, είχα τις απαντήσεις του στον υπολογιστή μου…

Η μετάφραση της συνέντευξης από τα Γαλλικά έγινε από τη Vanessa Barré, ενώ η επιμέλεια και τα σχόλια (εν είδει υποσημειώσεων) είναι της Γεωργίας Βεληβασάκη. Έχει διατηρηθεί ο τρόπος γραφής, υπογράμμισης (πλαγιογραμμές) και σύνταξης του Julien Blaine.

Ερώτ.: Παρακολουθώντας την performance σας «L’éléphant»^[i], σκέφτηκα την περίπτωση του Διογένη του Κυνικού –για τον οποίο λέγεται ότι υπήρξε ένας από τους πρώτους performers στον αρχαίο κόσμο– όταν ζητούσε ελεημοσύνη από ένα άγαλμα. Κάποιος τον ρώτησε γιατί το έκανε αυτό κι εκείνος απάντησε: «Μελετώ αποτυγχάνειν» (μελετώ την αποτυχία). Συνδέοντας το με το δικό σας έργο, η αποτυχία φαίνεται να αντιστοιχεί στη «ματαιότητα», αφού η επικοινωνία δεν φαίνεται να ευοδώνεται. Γιατί, λοιπόν, επιλέξατε έναν ελέφαντα;

Απ.: Το άγαλμα, εκτός από τις νουβέλες του Prospère Mérimée, είναι ανίκανο να απαντήσει. Ενώ με τον ελέφαντα δημιουργείται διάλογος, ακόμα κι αν δεν καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, ακόμα κι αν, κατά τη γνώμη μου, πρόκειται για αποτυχία, δεν είναι το ίδιο, διότι ο ελέφαντας, σε αντίθεση με τo άλαλο άγαλμα, φωνάζει και μουγκρίζει και μπορεί να μου μιλάει κουτσά στραβά, αλλά τουλάχιστον μου μιλάει!

Ψάχνω για μιαν απάντηση σε μιαν άγνωστη γλώσσα. Ο Διογένης ξέρει ότι δεν υπάρχει απάντηση…

Είναι ίσως αυτή η διαφορά μεταξύ του ποιητή και του φιλοσόφου!

Η επιλογή των ελεφάντων για την επιτέλεση εξηγείται στο πρόσφατο βιβλίο μου Partitions, που εμπεριέχει σελίδες από αλλού, την εποχή που η συγκεκριμένη performance είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά δημόσια, το 1963.

Ερώτ.: Η performance ποίηση αφορά σε μια δράση στο «εδώ-και-τώρα». Στο τέλος τι απομένει από αυτό το είδος ποίησης;

Απ.: Εδώ, το καλύτερο θα ήταν να μοιραστώ μαζί σας αυτό το απέραντο κείμενο σχετικά με την performance που αριθμεί, μέχρι σήμερα, 194 υστερόγραφα.

Περισσότερες από 30 σελίδες, τις οποίες δουλεύω ξανά και ξανά, επειδή αυτή είναι η πραγματικά μεγάλη ερώτηση!

Στο τέλος της συνέντευξης παραθέτω αποσπάσματα και υστερόγραφα που, ίσως, απαντούν στην ερώτησή σας.

Ερώτ.: Γραπτή ποίηση vs. Προφορική/Ζωντανή ποίηση. Ποια είναι η γνώμη σας;

Απ.: Προφορική ποίηση: ναι!
Ζωντανή ποίηση: ναι!
Οπτική ποίηση: ναι!
Στοιχειώδης ποίηση από στοιχεία: ναι! (Στα γαλλικά το «στοιχειώδες» έχει δύο σημασίες).
Υλική ποίηση: ναι!
Αλλά τώρα όλα αυτά τα ποιήματα είναι ποίηση, μόνο ποίηση, αληθινή ποίηση:
Ποίηση. Από δω και πέρα η λέξη είναι αυτάρκης!

Ερώτ.: Τι σημαίνει «στοιχειώδης» ή «στοιχειακή ποίηση» (poésie élémentaire);

Απ.: Στη γαλλική εκπαίδευση υπάρχουν 5 βαθμίδες:

Προπαρασκευαστική (Preparatoire)
Στοιχειώδης (Élémentaire)
Πρωτοβάθμια
Δευτεροβάθμια
Ανώτερη
και 3 βαθμίδες για την «Πρωτοβάθμια»:
Προπαρασκευαστική
Στοιχειώδης (Élémentaire)
Ανώτερη (Supérieur)
Αυτή είναι η πρώτη έννοια της λέξης στοιχειώδης.
Δεν έχουμε ακόμη περάσει στο ανώτερο επίπεδο,
είμαστε στα μισά του δρόμου:

Για να αλλάξουμε, για να ταράξουμε στ’ αλήθεια τον κόσμο, τα πράγματα και τις συμπεριφορές, για να δώσουμε πραγματική ζωή, ή απλά, να επιβάλλουμε δίκαιες συμπεριφορές και για να ξαναβρούμε ή να ιδρύσουμε έναν κόσμο ανθρώπινο, χρειάστηκε χρόνος και θα χρειαστεί κι άλλος χρόνος:

H δυναστεία Tανγκ (618-907): 3 αιώνες στην Κίνα.
Οι τροβαδούροι: περισσότερο από δύο αιώνες μεταξύ Πορτογαλίας και Βενετίας και στη γλώσσα Oc.
Η Αναγέννηση (15ος και 16ος αιώνας): 3 αιώνες στην Ευρώπη.
Το πρωτοποριακό κίνημα, αργό και στοχαστικό, ενθουσιώδες και δυναμικό, διανύει μόλις τον πρώτο αιώνα του.

Ο καθένας γνωρίζει τα 4 στοιχεία: γη, αέρα, νερό και φωτιά. Ορισμένοι πολιτισμοί προσθέτουν και το ξύλο και ο Εμπεδοκλής συμπληρώνει κι ένα πέμπτο στοιχείο, την πεμπτουσία ή τον αιθέρα… Ιδού η δεύτερη σημασία του «στοιχειώδους»: «τα στοιχεία της γλώσσας», λέμε!

Είναι η συγχώνευση των 2 νοημάτων που καθορίζει τον ορισμό της ποίησης ή αυτής της (στοιχειώδους/στοιχειακής) ποίησης.

Ερώτ.: Σήμερα υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ποίηση Slam. Πώς το βλέπετε;

Απ.: Όλες οι προσπάθειες για:
1/ αποκατάσταση, αναγέννηση, επανάσταση
2/ δικαιοσύνη, ελευθερία, αλληλεγγύη
σε επίπεδο^[ii] (τι εύστοχη λέξη!):
1/ οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, θρησκευτικό
2/ πολεμικό, ειρηνικό
(Ξέρω για ποιο πράγμα μιλάω: Τις δοκίμασα όλες!)
απέτυχαν.

Για να επανέλθει, να αναβιώσει ή εντέλει να επιτύχει η επανάσταση μένει μόνο μία λύση: η ποίηση. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ενθαρρύνω το ίδιο τους rappers και τους slamers (ακόμα και εκείνους του Drill). Και όσους περνιούνται, οι περισσότεροι από αυτούς, για μουσικούς, ενώ είναι ηχητικοί ποιητές, που βγήκαν απευθείας από το Dada και το Merz: οι beatboxers.
Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουν όλο και περισσότεροι ποιητές, εκδότες και χώρος για την ποίηση κι όλο και λιγότερο, για να μην πούμε πια καθόλου, ποίηση στα καθιερωμένα μέσα, ακόμα και τα «εξειδικευμένα» και τα αυτοανακηρυγμένα «λογοτεχνικά» ή «καλλιτεχνικά»…

Ποιητές όλου του κόσμου, πολλαπλασιαστείτε!

Ερώτ.: Σε ένα από τα κείμενά σας στο Partitions λέτε: «Bye-Bye La Perf. Όχι άλλες επιτελέσεις˙ δηλώσεις (déclara©tions)^[iii]» Είναι κάποιου είδους «αλλαγή πλεύσης»;

Απ.: Τώρα είμαι 76 χρονών. Κι εδώ και δέκα χρόνια σκέφτομαι ότι το σώμα μου δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες μιας performance, όπως όταν ήμουν νέος: 20, 30, 40, 50 ή 60!

«Το σώμα μου δεν ανταποκρίνεται πλέον στις φιλοδοξίες μου».

Οι επιτελέσεις μου είναι πολύ σωματικές (παίρνω ρίσκα): χρησιμοποιώ όλες τις δυνατότητες του σώματός μου κι όλες εκείνες της φωνής μου.

Δείτε, για παράδειγμα, την επιτέλεση Chute/chut (Πτώση/σιωπή)
Ή τηνEcfruiture^[iv]
Ή την La Pythie claustrophobe (Η κλειστοφοβική Πυθία)
Ή την Agora^[v]

Γι’ αυτό πρέπει να αρκεστώ να λέω και να δρω με το περιορισμένο σώμα μου, το εξασθενημένο σώμα μου, αλλά με όλες τις δυνατότητες της φωνής μου, του στόματός μου, της γλώσσας μου, ικανότητες που παραμένουν ακέραιες.
Αυτός ο νέος τρόπος να λέω, να δρω, να εκφράζω τον εαυτό μου, είναι οι δικές μου «δηλώσεις» (déclara©tions).

BYE-BYE LA PERF.: αφορά σε μια περιοδεία (από το 2004 έως το 2006) περιστοιχισμένη από φίλους για να πω αντίο στην performance και καλημέρα στις «δηλώσεις»^[vi].

GO! GO! LES DéCLARA©TiONS (2007/20??) επειδή η ζωή και η [?] συνεχίζουν.

(Σε κάθε περίπτωση, προσπαθώ!)

Ερώτ.: Μέσα από την έρευνά σας στο περιοδικό Doc(k)s αναγνωρίσατε κοινά στοιχεία στην εξέλιξη των σύγχρονων ποιητικών μεθόδων σε ποικίλους και διαφορετικούς πολιτισμούς; Είδατε να επιτυγχάνεται, κατά κάποιο τρόπο, μια ευθυγράμμιση με το δυτικό πρότυπο;

Απ.: Ναι!

Αυτό προσπάθησα να δείξω, οι χώρες χωρίς διεθνείς σχέσεις δυσκολεύονταν να μάθουν σε ποιο στάδιο βρισκόταν η πορεία των Πρωτοποριών μας και αυτό παρά τις έρευνές τους, την περιέργεια και την επιθυμία τους.

Μόλις δημιουργήθηκε αυτή η σχέση, γρήγορα αναπλήρωσαν το χαμένο χρόνο και η κατανόηση αυτή τους έφερε στον κόσμο μας, τους συνέδεσε απόλυτα στο σύμπαν μας και τώρα συμπορεύονται τόσο με τον τρόπο που δημιουργούμε, όσο και με τον τρόπο που υπάρχουμε…

Είτε αφορά προηγούμενες φάσεις, όπως ηηχητική ποίηση ή η οπτική ποίηση ή η στοιχειακή ποίηση ή η performance, είτε αυτό που αρχίζει τώρα ή αύριο.

Για παράδειγμα: Ο Ma Desheng, που ήρθε από την Κίνα και βγήκε από τις σύγχρονες κινεζικές ομάδες του Πεκίνου, είναι πλέον ένας από τους καλύτερους ποιητές και σύγχρονους καλλιτέχνες: ένας ποιητέχνης (poètartiste), όπως τους ονομάζω. Σπουδαίος performer, σπουδαίος ποιητής, σπουδαίος εικαστικός καλλιτέχνης.

Έτσι, οιπαραλλαγές ή οι διαφορές δεν καθορίζονται πια παρά μόνο από το ταλέντο ή την έλλειψη ταλέντου!

Ερώτ.: Παραθέτουμε από το βιβλίο σας Partitions: «Το κείμενο θα είναι à poil et au poil (γυμνό και στην τρίχα). Τουλάχιστον, αυτή είναι η επιθυμία μου και η θέλησή μου»^[vii]. Θα ήθελα ένα σχόλιό σας.

Απ.: «à poil», στη γαλλική καθομιλουμένη, σημαίνει «γυμνός».

Όταν πέρασα από την performance –όπου συχνά ήμουν γυμνός, όπως, για παράδειγμα, στο l‘Appel au Linge– στις «δηλώσεις» μου (déclara©tions), σταμάτησα να γδύνομαι και προσπάθησα να ξαναβρώ, να γράψω, να πω, να δημιουργήσω ένα κείμενο σκληρό, ξερό, αληθινό, ισχυρό και «γυμνό (nu)» (γυμνό και στην τρίχα / à poil et au poil)!

«Au poil» σημαίνει, επίσης, και «επιτυχής».

Ερώτ.: Τι θα λέγατε σε έναν νέο ποιητή, που θα ήθελε να γνωρίσει και να εισέλθει στον κόσμο της επιτελεστικής (performance) ποίησης;

Απ.: Η γνώμη μου είναι εξαιρετικά θετική, εξαιρετικά ενθαρρυντική.

Και πάλι, το επαναλαμβάνω, το υποστηρίζω και το επιβεβαιώνω: είμαστε μόνο στα μισά του δρόμου. Εάν αυτό το κίνημα –όπως η δυναστεία Τανγκ της Κίνας, όπως η Αναγέννηση, όπως ο καιρός των τροβαδούρων στην Προβηγκία και σε όλες τις χώρες της βόρειας Μεσογείου, ή ακόμη, όπως εκείνο που περιέβαλλε την άνοδο και την κυριαρχία του αιώνα του Περικλή– θέλει να πετύχει, πρέπει να διαρκέσει κι αυτό 2 αιώνες.

Του μένει –και μας μένει– ένας αιώνας.

Εξαρτάται από τον ίδιο το νέο ποιητή να επενδύσει, να ανακαλύψει την επόμενη πράξη της performance στην ποίηση και να είναι αυτό που θα προτείνει κάτι ολοκληρωμένο και αληθινό.

Για να το πετύχει θα πρέπει να μελετήσει, σοβαρά και απόλυτα, όλες τις avant-garde περιόδους που προηγήθηκαν: φουτουρισμός, ντανταϊσμός, σουρεαλισμός (προαιρετική μελέτη, με εξαίρεση τον Antonin Artaud!), κυβισμός, CoBrA, στοιχειακή ποίηση και performance…

Ακολουθούν αποσπάσματα, που υπέδειξε ο ίδιος ο Julien Blaine, από το βιβλίο του Partitions^[i] για την καλύτερη κατανόηση της επιτελεστικής (performance) ποίησης.

Όταν αποφάσισα να εγκαταλείψω την performance, στα μέσα του 2000, έγραψα ένα επεξηγηματικό κείμενο (explica©tion): αυτό το κείμενο είναι ακόμα ανολοκλήρωτο: ένα (ή +) υστερόγραφο προστίθεται κάθε εποχή (ή σχεδόν). Ιδού σε ποιο σημείο βρισκόταν εκείνη την ημέρα (17.01.2014):

Introda©tion^[i]

Με βάση αυτό το κείμενο
ή σε σχέση με αυτό το κείμενο
ή σε αντίθεση με αυτό το κείμενο (παρακάτω)
το σημαντικότερο ρεύμα της σύγχρονης ποίησης έχει τοποθετηθεί,
είτε είναι οι ποιητές της πρώτης γενιάς, ακόμα ισχυρά εμπλεκόμενοι με την ιστορική avant-garde
(Φουτουρισμός, Νταντά, CoBrA ή Fluxus): συγκεκριμένη ποίηση, οπτική ποίηση ή ηχητική
ποίηση,
είτε εκείνοι της επόμενης γενιάς, που ανέπτυξαν την ποίησή τους μέσα από την συνάρθρωση,
τόσο των φωνών, όσο και των σωμάτων (δρώμενα, στοιχειακή ποίηση, ποίηση δράσης), που
φέρνουν την ουσιαστική ποίηση (poésie essentielle) του τέλους του εικοστού αιώνα και της
αρχής της τρίτης χιλιετίας: την performance.
Τέλος, είναι η νέα γενιά ποιητών, που μένει στο σώμα, μιλά με το σώμα, γράφει με το σώμα, ενώ
αντικαθιστά τους παλαιότερους τρόπους αποτύπωσης του ποιητικού λόγου, όπως ήταν κάποτε το
μαγνητόφωνο ή το μικρόφωνο, με τα νέα ηλεκτρονικά και ψηφιακά μέσα.

Υ.Γ. Νο 66

[i] Όπως με τη λέξη «Déclara©tions», που είδαμε παραπάνω, πρόκειται για σύνθεση των λέξεων introduction (εισαγωγή) και rédaction (σύνταξη) με τη μεσολάβηση του συμβόλου του copyright ©, που προσθέτει την έννοια της δράσης (action). Θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «εισαγωγή με/στη δράση», έχοντας, όμως, αποχωρήσει ο ίδιος ο Julien Blaine από την ενεργή δράση της performance, έχοντας, δηλαδή, κατά μία έννοια, «συνταξιοδοτηθεί» (redaction).
[i] Blaine J. (2017), Partitions, Paris/France: Manuella editions. URL: http://www.manuella–editions.fr/livre/partitions.html
[i] Artopool2007 (20/12/2011): https://www.youtube.com/watch?v=5Ack4elUMWk
[ii] «Ordre» στα γαλλικά σημαίνει, κυριολεκτικά, «τάξη». Ίσως γι’ αυτό ο Julien Blaine γράφει σε παρένθεση «τι εύστοχη λέξη!», εννοώντας την «τάξη» του κόσμου, όπως έχει οργανωθεί από τον άνθρωπο, δηλαδή σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό, θρησκευτικό επίπεδο, με περιόδους ειρήνης και περιόδους πολέμων.
[iii] Ο Blaine αναφέρεται στη λέξη «déclarations» (δηλώσεις), όπου με την προσθήκη του συμβόλου του copyright (©) προκύπτει το συνθετικό –actions (δράσεις). Πρόκειται για επινόημα του Julien Blaine, που το χρησιμοποιεί πολλαπλά (explica©tion, Introda©tion), προσθέτοντας την έννοια της δράσης σε λέξεις, όπως «δήλωση» (declaration), «εξήγηση» (explication), «εισαγωγή» (introduction).
[iv] Πρόκειται για λογοπαίγνιο των λέξεων écriture (γραφή) και fruit (φρούτο).
[v] Galerie Premiere Ligne (3/11/2017): https://www.youtube.com/watch?v=vAE-yZLKeMU&t=128s
[vi] Ωστόσο, ο Julien Blaine θα συνεχίσει τις επιτέλεσεις του τα επόμενα χρόνια και θα εγκαταλείψει, οριστικά, την performance ποίηση με την έκθεσή του «Le grand Dépotoir» (13 Μαρτίου – 10 Μαΐου 2020) στη Μασσαλία.
[vii] «Le texte, lui, sera à poil et au poil, c’est du moins mon souhait et ma volonté».

Julien Blaine. Performance «Agora».

«UN ART ATHÉNIEN ET MARSEILLAIS?». Performance του Julien Blaine και του Δημοσθένη Αγραφιώτη (ΔΑ). Επιμέλεια: Charles Rohmer. Θέατρο «Διόνυσος και Απόλλων», Αθήνα – 8/9/2018.