Ο ακτιβιστικός λυρισμός του Roger Robinson – Κριτική από τον Δήμο Χλωπτσιούδη

    Το να διαβάζεις την ποιητική συλλογή του βραβευμένου Roger Robinson «Ένας φορητός παράδεισος» (Κείμενα, 2020) είναι μια πραγματική απόλαυση, αν όχι αποκάλυψη για τη σύγχρονη μειονοτική ποίηση. Σε συνδυασμό με τη μετάφραση σε ρέουσα γλώσσα του Χαράλαμπου Γιαννακοπούλου, είναι μία ευκαιρία για το ελληνικό κοινό να προσεγγίσει πτυχές της βρετανικής μειονοτικής ποίησης.
Ο ρατσισμός (το σκοτεινό κόκκινο του αίματος σου, μαύρο ανθούριο), η ταυτότητα, η πυρκαγιά στον πύργο Grenfell (ενότητα Ι) αποτελούν κομβικά θέματα της συλλογής. Ωστόσο, δεν ορίζουν μία πολιτική ρητορική, αλλά μία αισθητική ταυτότητα και προβληματική. Δεδομένης της ρατσιστικής αντιμετώπισης των έγχρωμων μεταναστών (ψυχοθεραπεία, πωλητής ΙΙ) στις χώρες του δυτικού κόσμου, οι περισσότερες δημιουργικές προσπάθειες των μειονοτικών συγγραφέων αποτελούν μια μορφή διαμαρτυρίας. Η λογοτεχνία διαμαρτυρίας αποτελείται από μια ποικιλία προσεγγίσεων, από τις πρώτες λογοτεχνικές προσπάθειες έως τους σύγχρονους χρόνους. Σε αυτά περιλαμβάνεται η διατύπωση της δυστυχίας των μειονοτήτων, η πρόκληση της μεγαλύτερης λευκής κοινότητας να αλλάξει τη στάση της απέναντι σε αυτά τα άτομα και η παροχή συγκεκριμένων σημείων αναφοράς για τη φύση των καταγγελιών που παρουσιάζονται.
Το φάντασμα της ταυτότητας είναι εκείνο που στοιχειώνει τη συλλογή (μία δημοσιογράφος σε μία συνέντευξη…, κι αν λέω για παράδεισο). Από τις συνθέσεις της συλλογής αναδεικνύεται μία προσπάθεια ισορροπίας πάνω στη φουκωική ταυτότητα. Για τον Foucault το υποκείμενο είναι διασπασμένο, καθώς υπάρχουν συγκεκριμένες σχέσεις καθυπόταξης και ηγεμονίας που κατασκευάζουν τους υπηκόους. Το ποιητικό υποκείμενο αισθάνεται πάντα σαν ξένος και περιθωριακός. Αισθάνεται εκτοπισμένος και για αυτό πιο κοντά του τις αγίες του πεζοδρομίου και τους χρήστες του κρακ.
Η ταυτότητα διαμορφώνεται από τους κοινωνικούς θεσμούς (Doğan). Η λογοτεχνία ως κοινωνικό φαινόμενο είναι ενεργή στην αναμόρφωση της κουλτούρας αυτής της κοινωνίας. Ως πολιτιστική δημιουργία κατασκευάζεται από περισσότερες από μία συνειδήσεις. Έτσι, ως ιδεολογία η λογοτεχνία υποστηρίζει τον αναγνώστη στη συνειδητοποίηση της περιπλοκότητας των πραγμάτων χωρίς να βιάζει την εξαγωγή κρίσεων (Culler) και να μεταφέρει αξίες και αρχές που ενσωματώνονται συνειδητά ή ασυνείδητα εκ μέρους του συγγραφέα στο κείμενο. Ο πολιτιστικός ακτιβισμός του Roger Robinson προσανατολίζεται στη διαμόρφωση ενός προβληματισμού πάνω στην έγχρωμη ταυτότητα, ως πολιτισμικής οντότητας, παρέχοντας ένα όραμα για την ιστορία και το μέλλον και επιχειρώντας την οριοθέτηση μιας νέας ταυτότητας (ο Μπομπ Μάρλεϊ στο Μπρίξτον, περπάτησε μαζί μου, σύντομα θα ξεκινήσει, Γκρέις).
Κεντρικό του θέμα παραμένει ο πόνος των μειονοτικών ομάδων ως θυμάτων της αποικιοκρατίας, που εγκαταλείπουν τη σιωπή και αρχίζουν να μιλούν (το πολιτισμικό τραύμα του Jeffrey Alexander). Η ζωή των έγχρωμων τίθεται στο επίκεντρο της προβληματικής του βραβευμένου ποιητή. Δολοφονίες από αστυνομικούς, εγκληματικότητα, χρήση και διακίνηση ναρκωτικών, βία και οικονομικό τραύμα εκτίθενται με μία ποιητική ευαισθησία (αυτό που ονομάσαμε ακτιβιστικό ρεαλισμό). Ο ίδιος εξάλλου δηλώνει πολιτιστικός ακτιβιστής.
Η ποίηση του Roger Robinson είναι βιωματική (περπάτησε μαζί μου, από τη στάχτη, στη φωτιά φεγγάρι της ημέρας). Μα πίσω από το βίωμα κρύβεται η συνθήκη του Goldmann: ο συγγραφέας είναι αιχμάλωτος της εποχής του και εκφραστής της τάξης του. Ο Roger Robinson διαπραγματεύεται ποιητικά το έγχρωμο/μειονοτικό τραύμα. Για εκείνον τα ποιήματα είναι μηχανές ενσυναίσθησης. Το ποίημα λειτουργεί όπως η προσευχή σε μια εποχή τραύματος. Λειτουργεί, όπως σημείωνε ο Lukács, ως αντανάκλαση της κοινωνικής συνείδησης. Έτσι και ο Roger Robinson είναι ο ποιητικός εκπρόσωπος των έγχρωμων βρετανών. Το παρελθόν και το παρόν της φυλής ποτίζει την ποιητική του. Η ιστορία και οι σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης αποκαλύπτουν τον ιδεολογικό προσανατολισμό του έργου. Έτσι, το ατομικό βίωμα (Γκρέις, για τις νοσοκόμες, προσευχή, φαγητό) συμπλέκεται με το φυλετικό σε ένα έργο πολιτικής διαπραγμάτευσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η ενότητα για τον γιο του ξεχωρίζει για την ευαισθησία και μετασχηματίζει σε οικουμενικό μήνυμα το ατομικό βίωμα.
Η υβριδική φόρμα που υιοθετεί καταργεί τις αισθητικές προσδοκίες για τη μορφή. Από την σχεδόν πεζή γλώσσα αναδύεται ένας ακτιβιστικός λυρισμός, στον οποίο θεμελιώνεται ο πόνος για τον άνθρωπο και η ανάδειξη της ιστορίας των μειονοτήτων. Πολλά από αυτά τα ποιήματα αντιδρούν στην καταπιεστική δύναμη της γλώσσας. Η γλώσσα αντικατοπτρίζει τις σχέσεις εξουσίας (έμφυλες, φυλετικές και ταξικές) και αποτελεί ένα μέσο ερμηνείας της πραγματικότητας, όπως παραστατικά με ειρωνικό τρόπο αποκαλύπτει το ποίηση (μαύρη ελιά). Οι συνθέσεις της συλλογής με τον πειραματικό υβριδισμό τους δίνουν την αίσθηση του ακατέργαστου. Συνδυάζουν την ποπ κουλτούρα, τη νέγρικη ιστορία, τη μυθολογία και την τέχνη (ο ανθρώπινος καμβάς, ο Γουισλτζάκετ του Σταμπς, πορτρέτο της προγιαγιάς μου…) με τα κοινωνικοπολιτικά σχόλια για να καταδείξει τα δεινά της σύγχρονης ζωής των μειονοτήτων.
Μέσα στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον ο Roger Robinson δεν επενδύει στον φιλελεύθερο κοσμοπολιτισμό, αλλά προάγει μία ταξικοφυλετική ταυτότητα (πολίτης Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ενότητα Ι) που θεμελιώνει στην ιστορία του δουλεμπορίου (λίγος ιδρώτας, ξύπνησα, λίμερικ της σκλαβιάς, γουίντρας) και τα προσφυγικά δράματα (ψυχοθεραπεία). Η μειονότητα για τον Roger Robinson δεν είναι μόνο φυλετική. Είναι και ταξική και θρησκευτική, μουσουλμάνοι (ψυχοθεραπεία, συκώτι), λευκές Γαλλίδες καταδικασμένες στις αποικίες (μαύρο ανθούριο), πόρνες (αγίες). Η πυρκαγιά στο κτίριο Grenfell, που μνημονεύει ο ποιητής, συνδέεται άμεσα με τις μειονότητες. Τα θύματα της πυρκαγιάς άνηκαν σε εθνικές και φυλετικές και η καταστροφή συνδέθηκε άμεσα με το φυλετικό ζήτημα και την εργατική κοινωνική προέλευση των ενοίκων. Καθώς πρόκειται για μια εργατική (πολυ)κατοικία, ευθύς ο ποιητής δηλώνει τη μειονοτική και ταξική ταυτότητα της ποιητικής του διαμαρτυρίας. Αυτή η διαμαρτυρία είναι τελικά που δικαιολογεί και την εξέγερση (μπουκάλια εκτοξεύονται σε αργή κίνηση…, προσοχή, σύντομα θα ξεκινήσει).
Ο Roger Robinson με την επιβλητική του ευαισθησία, απορροφά ποιητικά την πολυπλοκότητα της ιστορίας και του βιώματος. Τα ποιήματα της συλλογής επικεντρώνονται στα βάσανα της ζωής, συνδεόμενα με την ταξική και φυλετική καταγωγή. Και ενώ όμως πρόκειται για μειονοτική ποίηση, διατηρεί μία οικουμενική διάσταση προσανατολισμένη στην πανανθρώπινη αξία του σεβασμού και της αξιοπρέπειας του Άλλου.